The mock kingdom of Libertalia
"The image of Libertalia, the utopian pirate experiment, has remained an endless source of inspiration for those on the libertarian left; it has always been felt that even if it did not exist, it should have existed; or even if it did not exist in any literal sense, even if there was never any actual settlement that bore that name, the very existence of pirates and pirate societies was itself a kind of experiment, and that even at the deepest origins of what has come to be known as the Enlightenment project, one now seen in revolutionary quarters as a false dream of liberation that has instead unleashed unspeakable cruelty upon the world, there was a kind of redemptive promise of a genuine alternative.
(...) In the language currently fashionable, it might be referred to as a project of “decolonizing the Enlightenment.” There can be no doubt that many of the ideas we now see as products of the eighteenth-century European Lumières were, indeed, used to justify extraordinary cruelty, exploitation, and destruction, not just on the working classes at home, but on those who lived on other continents. But the blanket condemnation of Enlightenment thought is in its own way rather odd, when one considers that this was perhaps the first historically known intellectual movement organized largely by women, outside of official institutions like universities, with the express aim of undermining all existing structures of authority. What’s more, if one examines many of the original sources, Enlightenment thinkers were often quite explicit that the sources of their ideas lay outside what we now call “the Western tradition” entirely. (...) The European Enlightenment was, more than anything else, an age of intellectual synthesis where previously intellectual backwaters like England and France that suddenly found themselves at the center of global empires, and exposed to (for them) startling new ideas, were trying to integrate, for instance, ideals of individualism and liberty drawn from the Americas, a new conception of the bureaucratic nation-state largely inspired by China, African contract theories, and economic and social theories originally developed in medieval Islam.
(...) This is a book about pirate kingdoms, real and imagined. It’s also about a time and place where it is very difficult to tell the difference between the two. For about a hundred years, from the end of the seventeenth century toward the close of the next, the east coast of Madagascar was scene to a shadow play of storied pirate kings, pirate atrocities, and pirate utopias, rumors of which shocked, inspired, and entertained the clients of cafés and pubs across the North Atlantic world. There is absolutely no way, from our current vantage, to disentangle these accounts and establish a definitive narrative of which were true and which were not.
Some clearly weren’t. In the first decade of the eighteenth century, for instance, many in Europe believed that a great kingdom had been created in Madagascar by a certain Captain Henry Avery and ten thousand pirate henchmen, a kingdom that was on the verge of establishing itself as one of the world’s preeminent naval powers. In fact, this kingdom did not exist. It was a hoax. Most historians are now convinced the same could be said of the story of the great utopian experiment of Libertalia, a story also set in Madagascar, which appears in a chapter of a certain Captain Johnson’s A General History of the Pyrates in 1724. Johnson describes Libertalia as an egalitarian republic, in which slavery had been abolished and all things were shared in common and administered democratically, created by a retired French pirate captain named Misson under the philosophical influence of a defrocked Italian priest. But historians have found no other evidence that either a pirate captain named Misson or such a defrocked priest (his name is given as Caraccioli) actually existed—despite the fact that almost all the other pirates mentioned in the book can be documented from archival sources. Similarly, archaeologists have been unable to locate any evidence for the physical existence of Libertalia. As a result, the general consensus is that the whole story is simply made up. Some are willing to allow it might have been a sailor’s legend that the author of History of the Pyrates just felt was too good not to include, even though he presumably knew the events in question never really happened. Most simply Captain Johnson (whoever he was) fabricated the entire incident. Few, however, seem to feel it matters much, one way or the other, because the only important question is assumed to be: “Was there ever really a utopian settlement of former pirates called Libertalia on the Malagasy coast?”
To my mind, this is a rather trivial question. It would appear likely there was no Misson or Caraccioli, or a settlement with precisely that name; but there most certainly were pirate settlements on the Malagasy coast, and what’s more, they were the place for radical social experiments. Pirates did experiment with new forms of governance and property arrangements; what’s more, so did members of the surrounding Malagasy communities into which they married, many of whom had lived in their settlements, sailed in their ships, formed blood brotherhood pacts, and spent many hours in political conversation with them. One way the story of Captain Misson is indeed deceptive is that it arranges the story in such a way that the Malagasy are kept out of it, providing the pirates with shipwrecked foreign wives and reducing the surrounding people to hostile tribes who eventually overwhelm and kill them. But this just makes it easier for historians and anthropologists to do what they are inclined to do anyway in such circumstances: that is, to treat the political affairs of those identified as Europeans, and those identified as African or anyway non-white, as entirely separate domains of inquiry, separate worlds, which were unlikely to have any serious political, let alone intellectual, influence, one on the other.
In fact, as we’ll see, the reality was much more complicated. But also much more interesting and hopeful.
So: stories about Libertalia, or for that matter Avery’s pirate kingdom, were in no sense isolated fantasies. What’s more, their very existence and popularity was a historical phenomenon in its own right. In a certain sense these stories might even be said, to adopt Marx’s phrase, to be a material force in history. After all, the Golden Age of Piracy, as it’s now called, really lasted only forty or fifty years; it was quite some time ago; but people all over the world are still telling stories about pirates and pirate utopias—or for that matter, elaborating on them with the kinds of kaleidoscopic fantasies about magic, sex, and death that, as we’ll see, have always accompanied them. It’s hard to escape the conclusion that these stories endure because they embody a certain vision of human freedom, one that still feels relevant—but one, at the same time, that offers an alternative to the visions of freedom that were to be adopted in European salons over the course of the eighteenth century, and that still remain dominant today. The toothless or peg-legged buccaneer hoisting a flag of defiance against the world, drinking and feasting to a stupor on stolen loot, fleeing at the first sign of serious opposition, leaving only tall tales and confusion in his wake, is, perhaps, just as much a figure of the Enlightenment as Voltaire or Adam Smith, but he also represents a profoundly proletarian vision of liberation, necessarily violent and ephemeral. Modern factory discipline was born on ships and on plantations. It was only later that budding industrialists adopted those techniques of turning humans into machines into cities like Manchester and Birmingham. One might call pirate legends, then, the most important form of poetic expression produced by that emerging North Atlantic proletariat whose exploitation laid the ground for the industrial revolution.* As long as those forms of discipline, or their more subtle and insidious modern incarnations, govern our working lives, we will always fantasize about buccaneers.
(...) Some things we do know. Perhaps it might be good to start by listing them. We know that a very large number of seventeenth-century pirates, from the Caribbean and elsewhere, settled along the northeast coast of Madagascar, where their Malagasy descendants (“the Zana-Malata”) remain a self-identified group to this day. We know that their arrival set off a series of social upheavals that ultimately led to the formation, in the early eighteenth century, of a political entity called the Betsimisaraka Confederation. We also know that those who live in the territory once controlled by this confederation—a coastal strip almost seven hundred kilometers long—still refer to themselves as Betsimisaraka and are considered one of Madagascar’s most stubbornly egalitarian peoples. We know the man who is considered to be the founder of this confederation was named Ratsimilaho, that Ratsimilaho was said at the time to be the son of an English pirate from a settlement called Ambonavola (most likely the town now known as Foulpointe), and that Ambonavola is described in contemporary English accounts as itself a kind of utopian experiment, an attempt to apply the democratic principles of organization typical of pirate ships to a settled community on land. Finally, we know that Ratsimilaho was eventually declared King of the Betsimisaraka in that very city.
All of this we can say with a fair degree of certainty. Beyond this, though, our sources become extremely confusing. The accepted chronology, for instance, established in the colonial period, holds that Ratsimilaho reigned as King of the Betsimisaraka from 1720 to 1756. Accounts written two generations later represent him as a kind of Enlightenment philosopher king who created the Betsimisaraka from his own personal genius, but whose ambitious plans to introduce European science and civilization were ultimately frustrated by the eventual defeat of his pirate allies and depredations of French slave traders. This, however, is extremely difficult to square with accounts written at the time, which represent this same person—or what at any rate appears to be the same person—sometimes as a king, but also sometimes as just one of a collection of local chiefs, and in one case as the second-in-command for a Jamaican pirate “king” named John Plantain. Another account represents him as the second-in-command for a Malagasy monarch in an entirely different part of the country. What’s more, archaeologists have found no evidence that there actually was a Betsimisaraka kingdom, in any recognizable sense of the term, at all; states that were created in other parts of Madagascar at the time show distinct material traces, but along the northeast coast there is no evidence of the building of palaces and public works, creation of systems of taxation, hierarchies of officials, or standing armies, or of any significant disruption to older patterns of rural life.
What is one to make of all this?
(...) First of all, I’ll argue that in Madagascar at the time, and particularly in areas influenced by the pirates, stories of mighty kingdoms, or even the actual existence of what looked like royal courts, should not necessarily be taken at face value. All the materials existed on the coast at the time to set up Potemkin courts to impress outsiders, and it’s quite clear that at least some of the “kings” encountered by foreign observers were simply playing a game of make-believe, with the active complicity of their ostensible Malagasy retainers. Pirates were particularly good at such games. In fact, one reason the Golden Age of Piracy remains the stuff of legend is that pirates of that age were so skilled at manipulating legends; they deployed wonder-stories—whether of terrifying violence or inspiring ideals—as something very much like weapons of war, even if the war in question was the desperate and ultimately doomed struggle of a motley band of outlaws against the entire emerging structure of world authority at the time.
Second of all, I would emphasize that like all successful propaganda, these stories did contain elements of truth. The republic of Libertalia may not have existed, at least in any literal sense, but pirate ships, pirate towns like Ambonavola, and, I would argue, the Betsimisaraka Confederation itself—which was created by Malagasy political actors working in close tandem with the pirates—were in many ways self-conscious experiments in radical democracy. I would even go so far as to suggest that they did indeed represent some of the first stirrings of Enlightenment political thought, exploring ideas and principles that were ultimately to be developed by political philosophers and put in practice by revolutionary regimes a century later. This anyway would explain the apparent paradox of the Betsimisaraka: supposedly created by a failed philosopher king but, in fact, remaining as a stubbornly egalitarian people to this day, notorious, in fact, for their refusal to accept the authority of overlords of any sort.
(...) What I’m going to argue in this book is that the advent of the pirates might be said to have set off a series of revolutions on the coast. The first and probably the most important of these revolutions was spearheaded largely by women, and it was aimed at breaking the ritual and economic power of the clan that had previously been the intermediaries between foreigners and the peoples of the northeast coast. The creation of the Betsimisaraka Confederation was in fact the second, and might best be viewed as a kind of male backlash against the first. Under the cover of the pirates, and the formal leadership of a half-caste pirate king, clan leaders and ambitious young warriors carried out what I think would best be considered their own proto-Enlightenment political experiment, a creative synthesis of pirate governance and some of the more egalitarian elements in traditional Malagasy political culture. What is generally written off as a failed attempt to create a kingdom can just as easily be seen as a successful Malagasy-led experiment in pirate Enlightenment.
(...) Pirate ships surrounded themselves with stories of daring and terror—one could even say, armed and armored themselves with such stories—but on board ship, they seem to have conducted their affairs through conversation, deliberation, and debate. Settlements like Sainte-Marie and especially Ambonavola seem to have been self-conscious attempts to reproduce that model on land, with wild stories of pirate kingdoms to overawe potential foreign friends or enemies, matched by the careful development of egalitarian deliberative processes within. But the very process of the pirates’ settling down, allying themselves with ambitious Malagasy women, starting families, drew them into an entirely different conversational world. This I argued is the real significance of the stories that Malagasy princesses lured the pirates to land through the use of love magic (ody fitia): being drawn into the life of a Malagasy community inevitably means being drawn into a world of endless discussion, speculation, and debate about hidden powers and intentions, and in this new discursive universe, local women clearly had the upper hand. (And of course, as Mervyn Brown pointed out, if any pirate did try to break out of the world of talk and resort to simple violence, it would have been easy enough to simply kill him.)
This, in turn, led many Malagasy men to try to create their own, autonomous circle of conversation: the great kabary, from which they attempted to ban women altogether. As I emphasized, we don’t really know who these men were, their names and histories. The prime movers seem to have been young, but knowledgeable about the wider world. Some had been to London and Bombay. Many probably spoke at least rudimentary French or English, a few perhaps a smattering of other languages (Arabic, Swahili, etc.) as well. Some might also have been literate. Of one thing we can be certain: most had spent many hours in conversation with active or retired buccaneers, telling stories, speculating on others’ motives, exchanging views on money, law, love, war, politics, and organized religion. They also had many opportunities to observe the pirates’ ways and practices and compare them to others more familiar. The architecture of the confederation, with its sham autocrat at the center, who could only really give orders during combat, with its pirate oaths and democratic decision-making, emerged above all from those conversations.
Like the pirates’ own experiments in settlements like Ambonavola, the Betsimisaraka Confederation was designed, at least in part, to impress outsiders. One need only examine the time line presented earlier. The formation of the confederation corresponded exactly to the moment when pirate kingdoms and pirate utopias were, in fact, being most avidly discussed in France and England. The coalition was first created in 1712, which was also the year that Charles Johnson’s play The Successful Pyrate, a fantasy about Henry Avery’s men creating a kingdom in Madagascar, debuted in London: it is widely considered the first drama to present Hobbes’s and Locke’s proto-Enlightenment ideas of the origin of kingdoms before a popular audience. The wars ended in 1720, the year Daniel Defoe put out his own book on Avery, and one year before Montesquieu published his Persian Letters, considered the first major work of French Enlightenment thought. It was precisely while these wars were going on that pirate envoys—or people pretending to be pirate envoys—were approaching the crowned heads of Europe seeking alliances. Was all this the stuff of conversation across Europe? Clearly it was. It should be borne in mind, too, that the Enlightenment was an intellectual movement uniquely tied to conversational forms; this is true not just of the salons and coffee houses from which its ideas emerged, but even of the prose style it developed—particularly in France—which was witty, light, and conversational, as if propelled by a faith that all intractable social and intellectual problems could melt away in the clear light of intelligent discussion. Were pirate kingdoms and pirate utopias being discussed in the salons of Paris under Louis XV? It’s hard to imagine that they weren’t, since at the time, they were being discussed virtually everyplace else. How did those discussions inform the (for them) revolutionary conclusions reached by some of those attending those salons about the nature of liberty, authority, sovereignty, and “the people”? We can only guess. What I have tried to do in this book is simply to point out that, until now, we haven’t even been asking questions like this. We have constructed a theoretical language that makes it almost impossible to do so. But if, as I once suggested, political action is best defined as action that influences others at least some of whom are not present at the time—that is, that influences others by being talked about, narrated, sung, drawn, written, or otherwise represented—then pirates, women traders, and mpanjaka on the northeast coast of Madagascar around the turn of the eighteenth century were global political actors in the fullest sense of the term".
D. Graeber, Pirate Enlightenment, or the Real Libertalia, New York 2023.
Udawane królestwo Libertalii
"Obraz Libertalii, utopijnego eksperymentu pirackiego, pozostaje niewyczerpanym źródłem inspiracji dla libertariańskiej lewicy; zawsze uważano, że nawet jeśli nie istniał, to powinien był zaistnieć; lub nawet gdyby nie istniał w żadnym namacalnym sensie, nawet gdyby nigdy nie było żadnej faktycznej osady noszącej tę nazwę, to już samo istnienie piratów i społeczności pirackich stanowiło rodzaj eksperymentu i nawet u najgłębszych źródeł tego, co stało się znane jako projekt oświeceniowy, postrzegany obecnie w rewolucyjnych kręgach jako fałszywe marzenie o wyzwoleniu, które zamiast jego osiągnięcia doprowadziło do rozpętania niewypowiedzianego okrucieństwa na świecie, istniała swego rodzaju odkupieńcza obietnica składającą się na prawdziwą alternatywę.
(...) W modnym obecnie języku można by nazwać ją projektem 'dekolonizacji oświecenia'. Nie ma wątpliwości, że wiele idei, które obecnie postrzegamy jako wytwory osiemnastowiecznych europejskich Lumières, zostało rzeczywiście wykorzystanych do usprawiedliwienia nadzwyczajnego okrucieństwa, wyzysku i zniszczeń, nie tylko wobec klas robotniczych w kraju macierzystym, ale także w stosunku do tych, którzy mieszkali na innych kontynentach. Lecz powszechne potępienie myśli oświeceniowej jest na swój sposób dość dziwne, jeśli weźmie się pod uwagę, że był to prawdopodobnie pierwszy znany nam historycznie ruch intelektualny zorganizowany głównie przez kobiety, poza oficjalnymi instytucjami, takimi jak uniwersytety, z wyraźnym celem podważenia wszystkich istniejących struktur autorytetu. Co więcej, jeśli przyjrzeć się wielu oryginalnym dokumentom, myśliciele oświeceniowi często dobitnie stwierdzali, że źródła ich idei leżą całkowicie poza tym, co obecnie nazywamy 'tradycją zachodnią'. (...) Europejskie oświecenie było przede wszystkim epoką myślowej syntezy, w której dotychczasowe zaścianki intelektualne, takie jak Anglia i Francja, nagle znalazły się w centrum globalnych imperiów i zostały wystawione na oddziaływanie zaskakujących - dla nich samych - nowych idei, które próbowały zintegrować, na przykład, ideałów indywidualizmu i wolności zaczerpniętych z obu Ameryk, nowej koncepcji biurokratycznego państwa narodowego, w dużej mierze inspirowanej przez Chiny, afrykańskich teorii społeczeństw kontraktowych oraz ekonomicznych i społecznych teorii, które pierwotnie rozwinęły się w średniowiecznym islamie.
(...) To jest książka o pirackich królestwach, tych prawdziwych i tych wyimaginowanych. Chodzi także o czas i miejsce, w ramach których bardzo trudno odróżnić jedne od drugich. Przez około sto lat, od końca siedemnastego wieku do końca następnego, wschodnie wybrzeże Madagaskaru było sceną gry cieni z udziałem legendarnych królów pirackich, pirackich okrucieństw i pirackich utopii, na temat których krążyły plotki, szokując, inspirując i zabawiając bywalców kawiarni i pubów w całym północnoatlantyckim świecie. Z naszego obecnego punktu widzenia nie ma absolutnie żadnego sposobu na to, aby rozwikłać te relacje i ustalić ostateczną narrację, by ustalić, co w nich było prawdziwe, a co nie.
Niektóre zdarzenia zdecydowanie się nie wydarzyły. Na przykład w pierwszej dekadzie osiemnastego wieku wielu Europejczyków wierzyło, że pewien kapitan o imieniu Henry Avery i dziesięć tysięcy jego pirackich popleczników stworzyli na Madagaskarze wielkie królestwo, które było bliskie stania się jedną z największych światowych potęg morskich. W rzeczywistości to królestwo nie istniało. To było bajerowanie. Większość historyków jest obecnie przekonana, że to samo można powiedzieć o historii wielkiego utopijnego eksperymentu Libertalii, historii osadzonej również na Madagaskarze, która pojawia się w rozdziale Historii najsłynniejszych piratów kapitana Johnsona z 1724 roku. Johnson opisuje Libertalię jako egalitarną republikę, w której niewolnictwo zostało zniesione, wszystkie rzeczy były wspólne i zarządzane demokratycznie, stworzoną przez emerytowanego francuskiego kapitana pirackiego o imieniu Misson pod filozoficznym wpływem pozbawionego urzędu włoskiego księdza. Ale historycy nie znaleźli żadnych innych dowodów na to, że kapitan piracki o imieniu Misson lub jakiś pozbawiony urzędu ksiądz (jego imię jest podano jako Caraccioli) faktycznie istnieli - pomimo faktu, że prawie wszyscy inni piraci wymienieni w książce znajdują potwierdzenie w źródłach archiwalnych. Podobnie archeolodzy nie byli w stanie zlokalizować żadnych dowodów na fizyczne istnienie Libertalii. W rezultacie panuje powszechna zgoda co do tego, że cała historia została po prostu zmyślona. Niektórzy są skłonni przyznać, że mogła to być legenda żeglarza, którą autor Historii najsłynniejszych piratów uznał za zbyt dobrą, by jej nie uwzględnić, chociaż prawdopodobnie wiedział, że wydarzenia, o których mowa, nigdy się nie wydarzyły. Najprościej byłoby skonkludować, że kapitan Johnson (kimkolwiek był) sfabrykował cały incydent. Niewielu jednak wydaje się uważać, że ma to duże znaczenie, w ten czy inny sposób, ponieważ przyjmuje się, że jedynym ważnym pytaniem jest: 'czy naprawdę istniała kiedykolwiek utopijna osada byłych piratów o nazwie Libertalia na wybrzeżu Madagaskaru?'.
Moim zdaniem jest to dość trywialne pytanie. Wydaje się, że nie było Missona ani Caraccioli ani osady o dokładnie takiej nazwie; ale na pewno na malgaskim wybrzeżu istniały pirackie osady, co więcej, były one miejscem radykalnych eksperymentów społecznych. Piraci eksperymentowali z nowymi formami zarządzania i ustaleniami dotyczącymi własności; co więcej, podobnie jak członkowie okolicznych społeczności Madagaskaru, w które się wżenili, z których wielu mieszkało w ich osadach, pływało na swoich statkach, zawierało pakty braterstwa krwi i spędzało z nimi wiele godzin na politycznych pogadankach. Jednym ze sposobów, na jakie historia kapitana Missona rzeczywiście okazuje się zwodnicza, jest to, że opowiada przebieg zdarzeń w taki sposób, że mieszkańców Madagaskaru trzyma się z dala od niej, redukując ich rolę do dostarczenia pirackim rozbitkom żon i do bycia wrogimi plemionami, które ostatecznie przewyższają ich liczebnie i zabijają ich. Ale takie postawienie sprawy jedynie ułatwia historykom i antropologom robienie tego, co i tak zwykle czynią w takich okolicznościach: to znaczy, traktowanie spraw politycznych osób zidentyfikowanych jako Europejczycy i tych zidentyfikowanych jako Afrykanie lub w każdym razie nie-białych jako całkowicie oddzielnych dziedzin badań, oddzielnych światów, które prawdopodobnie nie miały żadnego poważnego wzajemnego wpływu politycznego, nie mówiąc już o intelektualnym.
W rzeczywistości, jak zobaczymy, rzeczywistość była znacznie bardziej skomplikowana. Ale też o wiele bardziej interesująca i wyzwalająca nadzieję.
Tak więc: historie o Libertalii, czy też pirackim królestwie Avery'ego, nie były w żadnym wypadku odosobnionymi fantazjami. Co więcej, samo ich istnienie i popularność była sama w sobie historycznym fenomenem. W pewnym sensie można by nawet powiedzieć, że te historie, używając sformułowania Marksa, są materialną siłą w historii. W końcu Złoty Wiek Piractwa, jak się go teraz nazywa, tak naprawdę trwał tylko czterdzieści czy pięćdziesiąt lat; to było jakiś czas temu; ale ludzie na całym świecie wciąż opowiadają historie o piratach i pirackich utopiach – rozwijają je za pomocą kalejdoskopowych fantazji o magii, seksie i śmierci, które, jak zobaczymy, od zawsze im towarzyszyły. Trudno oprzeć się wrażeniu, że historie te przetrwały, ponieważ uosabiają pewną wizję ludzkiej wolności, która wciąż wydaje się aktualna – ale jednocześnie stanowi alternatywę dla wizji wolności, która miała zostać przyjęta na europejskich salonach w ciągu XVIII wieku i która nadal dominuje dzisiaj. Bezzębny lub stojący na drewnianych nogach korsarz, wznoszący flagę buntu przeciwko całemu światu, upijający się i obżerający do otępienia skradzionym łupem, uciekający przy pierwszych oznakach poważnego sprzeciwu, pozostawiający po sobie jedynie nieprawdopodobne opowieści i zamieszanie, jest być może po prostu jest w takim samym stopniu postacią Oświecenia jak Wolter czy Adam Smith, ale reprezentuje także głęboko proletariacką wizję wyzwolenia, z konieczności gwałtowną i efemeryczną. Nowoczesna dyscyplina fabryczna narodziła się na statkach i na plantacjach. Dopiero później początkujący przemysłowcy przyjęli te techniki przekształcania ludzi w maszyny w miastach takich jak Manchester i Birmingham. Można by więc nazwać legendy o piratach najważniejszą formą poetyckiej ekspresji tworzonej przez wschodzący proletariat północnoatlantycki, którego wyzysk położył podwaliny pod rewolucję przemysłową. Tak długo, jak te formy dyscypliny lub ich bardziej subtelne i podstępne współczesne wcielenia, rządzą naszym życiem zawodowym, zawsze będziemy fantazjować o korsarzach.
(...) Pewne rzeczy o nich wiemy. Może warto zacząć od ich wyliczenia. Wiemy, że bardzo duża liczba siedemnastowiecznych piratów z Karaibów i innych krajów osiedliła się wzdłuż północno-wschodniego wybrzeża Madagaskaru, gdzie ich malgascy potomkowie (Zana-Malata) do dziś stanowią samoidentyfikującą się grupę. Wiemy, że ich przybycie zapoczątkowało serię wstrząsów społecznych, które ostatecznie doprowadziły do powstania na początku XVIII wieku jednostki politycznej zwanej Konfederacją Betsimisaraka. Wiemy również, że ci, którzy mieszkają na terytorium niegdyś kontrolowanym przez tę konfederację – pasie wybrzeża o długości prawie siedmiuset kilometrów – nadal nazywają siebie Betsimisaraka i są uważani za jeden z najbardziej egalitarnych ludów Madagaskaru. Wiemy, że człowiek uważany za założyciela tej konfederacji nazywał się Ratsimilaho, o Ratsimilaho mówiono wówczas, że był synem angielskiego pirata z osady zwanej Ambonavola (najprawdopodobniej miasto znane obecnie jako Foulpointe), oraz że Ambonavola jest opisywana w ówczesnych angielskich relacjach jako rodzaj utopijnego eksperymentu, próba zastosowania demokratycznych zasad organizacji typowych dla statków pirackich do osiadłej społeczności na lądzie. Wreszcie wiemy, że Ratsimilaho został ostatecznie ogłoszony królem Betsimisaraka w tym właśnie mieście.
Wszystko to możemy stwierdzić z dużą dozą pewności. Poza tym jednak nasze źródła stają się bardzo mylące. Na przykład przyjęta chronologia, ustalona w okresie kolonialnym, utrzymuje, że Ratsimilaho panował jako król Betsimisaraka od 1720 do 1756 roku. Relacje napisane dwa pokolenia później przedstawiają go jako swego rodzaju króla-filozofa oświecenia, który stworzył Betsimisaraka w wyniku własnego osobistego geniuszu, ale którego ambitne plany wprowadzenia europejskiej nauki i cywilizacji zostały ostatecznie udaremnione przez ostateczną klęskę jego pirackich sojuszników i grabieże ze strony francuskich handlarzy niewolników. Jest to jednak niezwykle trudne do pogodzenia z relacjami pisanymi w tamtym czasie, które przedstawiają tę samą osobę – lub kogoś, kto w każdym razie wydaje się być tą samą osobą – czasami jako króla, ale czasami jako tylko jednego ze zbioru lokalnych wodzów, a w jednym przypadku jako zastępcę dowódcy jamajskiego 'króla' piratów o imieniu John Plantain. Inna relacja przedstawia go jako zastępcę dowódcy monarchy Madagaskaru w zupełnie innej części kraju. Co więcej, archeolodzy nie znaleźli żadnych dowodów na to, że faktycznie istniało królestwo Betsimisaraka, w jakimkolwiek rozpoznawalnym znaczeniu tego słowa; państwa, które powstały w innych częściach Madagaskaru w tym czasie, wykazują wyraźne ślady materialne, ale wzdłuż północno-wschodniego wybrzeża nie ma dowodów na budowę pałaców i prowadzenie robót publicznych, tworzenie systemów podatkowych, hierarchii urzędników lub stałych armii, czy jakichkolwiek znaczących zakłóceń w starszych modelach życia na wsi.
Co z tym wszystkim począć?
(...) Przede wszystkim twierdzę, że na Madagaskarze w tamtym czasie, a zwłaszcza na terenach znajdujących się pod wpływem piratów, opowieści o potężnych królestwach, a nawet faktyczne istnienie czegoś, co wyglądało jak dwory królewskie, niekoniecznie muszą być brane za dobrą monetę. W tamtym czasie na wybrzeżu istniały wszelkie warunki potrzebne do założenia dworów potiomkinowskich, istniejących wyłącznie po to, aby zaimponować osobom z zewnątrz, i jest całkiem jasne, że przynajmniej niektórzy z 'królów' napotkanych przez zagranicznych obserwatorów po prostu udawali, z aktywnym współudziałem ich rzekomych malgaskich pomocników. Piraci byli szczególnie dobrzy w takich gierkach. W rzeczywistości jednym z powodów, dla których Złoty Wiek Piractwa pozostaje legendą, jest to, że piraci tamtych czasów byli tak dobrze wyszkoleni w manipulowaniu legendami; używali cudownych historii – czy to o sianiu przerażającej przemocy, czy inspirujących ideałach – jako czegoś bardzo podobnego do broni wojennej, nawet jeśli wojna, o której tu mowa, była desperacką i ostatecznie skazaną na niepowodzenie walką zbieraniny bandytów przeciwko całej wyłaniającej się strukturze światowej ówczesnej władzy.
Po drugie, chciałbym podkreślić, że tak jak każda udana propaganda, te historie zawierały ziarna prawdy. Republika Libertalii mogła nie istnieć, przynajmniej w dosłownym tego słowa znaczeniu, ale pirackie statki, pirackie miasta, takie jak Ambonavola, i, jak sądzę, sama Konfederacja Betsimisaraka – która została stworzona przez malgaskich aktorów politycznych pracujących w ścisłym tandemie z piratami — były pod wieloma względami samoświadomymi eksperymentami w zakresie radykalnej demokracji. Posunąłbym się nawet do sugestii, że rzeczywiście reprezentowały one niektóre z pierwszych poruszeń oświeceniowej myśli politycznej, eksplorując idee i zasady, które ostatecznie miały zostać opracowane przez filozofów politycznych i wprowadzone w życie przez reżimy rewolucyjne sto lat później. W każdym razie wyjaśniałoby to pozorny paradoks Betsimisaraki: rzekomo stworzonej przez niewydarzonego króla-filozofa, ale w rzeczywistości pozostającej do dziś uparcie egalitarnym ludem, znanym rzeczywistej odmowy do akceptowania władzy wszelkiego rodzaju rządzących.
(...) W tej książce zamierzam wysunąć argument, wedle którego można powiedzieć, że pojawienie się piratów wywołało serię rewolucji na wybrzeżu. Pierwsza i prawdopodobnie najważniejsza z tych rewolucji była prowadzona głównie przez kobiety i miała na celu złamanie rytualnej i ekonomicznej potęgi klanu, który wcześniej był siłą pośrednią między obcokrajowcami a ludami północno-wschodniego wybrzeża. Utworzenie Konfederacji Betsimisaraka było w rzeczywistości drugą rewolucją i najlepiej można je postrzegać jako rodzaj męskiej reakcji na tę pierwszą. Pod przykrywką piratów i pod formalnym przywództwem króla piratów z jednej kasty, przywódcy klanów i ambitni młodzi wojownicy przeprowadzili coś, co najlepiej można by uznać za własny protooświeceniowy eksperyment polityczny, twórczą syntezę pirackich rządów i niektórych bardziej egalitarnych elementów tradycyjnej malgaskiej kultury politycznej. To, co ogólnie uważa się za nieudaną próbę stworzenia królestwa, można równie łatwo postrzegać jako udany eksperyment prowadzony przez mieszkańców Madagaskaru w ramach pirackiego oświecenia.
(...) Statki pirackie otaczały się opowieściami o zuchwałości i terrorze - można by nawet powiedzieć, że zbroiły się takimi opowieściami - ale wydaje się, że na pokładzie załatwiały swoje sprawy poprzez rozmowę, naradę i debatę. Zdaje się, że osady takie jak Sainte-Marie, a zwłaszcza Ambonavola, były samoświadomymi próbami odtworzenia tego modelu na lądzie, z dzikimi opowieściami o pirackich królestwach, które miały onieśmielić potencjalnych zagranicznych przyjaciół lub wrogów, a towarzyszył im ostrożny rozwój egalitarnych procesów deliberatywnych. Ale sam proces osiedlania się piratów, sprzymierzania się z ambitnymi Madagaskarkami, zakładania rodzin, wciągał ich w zupełnie inną sztukę konwersacji. To, jak argumentowałem, wyraża prawdziwe znaczenie opowieści o tym, jak to malgaskie księżniczki zwabiły piratów na ląd za pomocą miłosnej magii (ody fitia): wciągnięcie w życie malgaskiej społeczności nieuchronnie oznaczało wciągnięcie w świat niekończących się dyskusji, spekulacji i debat na temat ukrytych mocy i intencji, a w tym nowym dyskursywnym wszechświecie miejscowe kobiety wyraźnie miały przewagę. (I oczywiście, jak zauważył Mervyn Brown, gdyby jakikolwiek pirat próbował wyrwać się ze świata rozmów i uciec się do zwykłej przemocy, wystarczyłoby go po prostu zabić).
To z kolei skłoniło wielu mieszkańców Madagaskarów do podjęcia próby stworzenia własnego, autonomicznego kręgu rozmów: wielkiego kabary, z którego próbowali całkowicie wykluczyć kobiety. Jak podkreśliłem, tak naprawdę nie wiemy, kim byli ci mężczyźni, jak się nazywali i jaka była ich historia. Wydaje się, że główni inicjatorzy byli młodzi, ale mieli wiedzę na temat szerszego świata. Niektórzy z nich bywali w Londynie i Bombaju. Wielu prawdopodobnie mówiło przynajmniej w stopniu podstawowym po francusku lub angielsku, niektórzy być może także po trosze w innych językach (arabskim, suahili itp.). Niektórzy mogli być również piśmienni. Jednego możemy być pewni: większość spędziła wiele godzin na rozmowach z aktywnymi lub emerytowanymi korsarzami, opowiadając sobie historie, spekulując na temat motywów innych ludzi, wymieniając poglądy na temat pieniędzy, prawa, miłości, wojny, polityki i zorganizowanej religii. Mieli także wiele okazji do obserwowania stylów życia i praktyk pirackich oraz porównywania ich z innymi, bardziej znanymi. Architektura konfederacji, z pozorowanym autokratą w centrum, który naprawdę mógł wydawać rozkazy tylko podczas walki, z jej pirackimi przysięgami i demokratycznym podejmowaniem decyzji, wyłoniła się przede wszystkim z tych rozmów.
Podobnie jak własne eksperymenty piratów w osadach takich jak Ambonavola, Konfederacja Betsimisaraka została zaprojektowana, przynajmniej częściowo, po to, aby zaimponować osobom z zewnątrz. Wystarczy przyjrzeć się przedstawionej wcześniej chronologii. Powstanie konfederacji zbiegło się dokładnie z tym momentem, kiedy we Francji i Anglii dyskutowano o pirackich królestwach i pirackich utopiach. Koalicja została utworzona po raz pierwszy w 1712 roku, kiedy to w Londynie zadebiutowała sztuka Charlesa Johnsona Powodzenie pirata, fantazja o ludziach Henry'ego Avery'ego tworzących królestwo na Madagaskarze: jest ona powszechnie uważana za pierwszy dramat przedstawiający proto-Hobbesowskie i proto-Locke'owskie oświeceniowe idee na temat pochodzenia królestw przed szerszą publicznością. Wojny zakończyły się w 1720 roku, kiedy Daniel Defoe wydał własną książkę o Averym i rok przed opublikowaniem przez Monteskiusza Listów perskich, uważanych za pierwsze ważne dzieło francuskiej myśli oświeceniowej. Właśnie podczas tych wojen wysłannicy piratów — lub ludzie udający wysłanników piratów — zbliżali się do koronowanych głów Europy w poszukiwaniu sojuszy. Czy o tym wszystkim rozmawiano w całej Europie? Jasne, że tak. Należy również pamiętać, że Oświecenie było ruchem intelektualnym, który był wyjątkowo związany z formami konwersacyjnymi; dotyczyło to nie tylko salonów i kawiarni, z których wyłoniły się jego idee, ale nawet stylu prozy, który rozwinął się — zwłaszcza we Francji — będąc dowcipny, lekki i konwersacyjny, jakby napędzany wiarą, że wszystkie nabrzmiałe społeczne i intelektualne problemy mogłyby zniknąć w jasnym świetle inteligentnej dyskusji. Czy na salonach Paryża za Ludwika XV dyskutowano o pirackich królestwach i pirackich utopiach? Trudno sobie wyobrazić, że tak nie było, ponieważ w tamtym czasie dyskutowano o nich praktycznie wszędzie indziej. W jaki sposób te dyskusje wpłynęły na rewolucyjne - dla nich samych - wnioski, do których doszli niektórzy z bywalców tych salonów na temat natury wolności, władzy, suwerenności i 'ludu'? Możemy tylko zgadywać. To, co próbowałem zrobić w tej książce, to po prostu wskazać, że do tej pory nawet nie zadawaliśmy sobie takich pytań. Skonstruowaliśmy język teoretyczny, który sprawia, że jest to prawie niemożliwe. Ale jeśli, jak kiedyś to zasugerowałem, działanie polityczne najlepiej zdefiniować jako działanie, które wpływa na innych, w tym przynajmniej po części na osoby nieobecne w danej chwili – to znaczy, wpływa na innych poprzez mówienie, opowiadanie, śpiewanie, rysowanie, pisanie lub inne formy reprezentacji - to wtedy piraci, handlarki i mpanjaka na północno-wschodnim wybrzeżu Madagaskaru na przełomie XVII i XVIII wieku byli globalnymi aktorami politycznymi w pełnym tego słowa znaczeniu”.
D. Graeber, Pirate Enlightenment, or the Real Libertalia, New York 2023.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz