From wild commoners to 'green middle class' ragamuffins
"Alan Everitt's memorable phrase, that common land is 'half-wild county', (...) gets to the heart of the ambiguities which lay behind perceptions of common land. Commons are neither one thing nor the other, neither fully wild, nor fully tamed landscapes; neither no man's land nor fully private property; neither exclusively agrarian resource, nor unfettered public space. They were full of paradoxes, and, thus, difficult to pigeonhole. 'Half-wilderness' implies an inherent tension between tameness and wildness and also a restlessness: the multiple interests in common land and the different meanings and values assigned to it by different players have resulted in a fluid balance between the processes of taming and wilding across the centuries.
(...) Those tensions spring from a paradox which lies at the heart of common land in Britain, namely that both English and Scots law define this communally-used land in terms of private property rights. Most common land has been privately owned and common rights belong to individuals and are usually possessed by virtue of being attached to land held by the possessor. However, that linkage between rights and land also connected commons to communities, so that, although rights were private, they were not, in a sense, fully independent of the settlements and communities by which a common was used. Even though the law attempted to confine property rights to individuals, the sense of communal 'ownership' of common land persisted through the early modern period, and in community use of the space afforded by commons. From the ninetenth century, private property rights were further constrained by a growing sense that commons were a public assett and should be used in the wider national interest. Taking the long view, the evolution of common land since the Middle Ages reflects the interplay bertween communal and individual interests but does not, as has sometimes been claimed, point inexorably towards privatization and loss of the communal interest.
(...) The history of commons in the modern world can be read in terms of changing responses to 'wildness'. Several facets of modernity - the rejection of tradition, the triumph of individualism and the rise of capitalism and the market economy - helped to create conditions which led to the demise of many commons in the eighteenth and nineteenth centuries, while the increasing role of the nation state became a major driver of changes on common land from twentieth.
In the heyday of improvement in the century 1760 to 1860, common land was viewed not only as half-wild waste but also as the haunt of half-wild people; on both fronts, it needed to be taken in hand, converted into private property, and reclaimed for productive use by making a 'desert' bloom, so that it no longer provided a living for its undesirable, indolent inhabitants. The success of the improvement movement resulted in the loss of so much common land that attitudes changed, abruptly and within comparatively few years, in the middle decades of the nineteenth century. Common land was no longer waste land in need of reclamation but open space deserving to be preserved for the nation's benefit. Communal interest had been redefined in terms of a wider public good.
The changed value of common land brought to the fore the question of how wild it ought to be, the late-Victorian concern for decorum extending to the use of commons. Formal regulation by boards of conservators and the conversion of some commons into municipal parks sought to purge them of 'nuisances, which (especially on commons near towns) included indecorous behaviour, and it sometimes involved some taming of the commons's physical face as well. (...) By the later twentieth century, the national interest was increasingly expressed in terms of natural conservation. The dominant concern became to protect commons as precious remnants of nature, in need of conservation in the face of either over-intensive use (mainly in upland areas) or neglect (mainly in the lowlands). Increasingly active management was introduced, powered by agri-environmental policy and conservation designation, in an attempt to balance the demands of agrarian use, recreational pressure and biodiversity. As a result, the face of much common land today is the product of deliberate intervention, aimed at maintaining or restoring (or even creating) desirable ecological characteristics - the right sort of 'wildness', so to speak.
(...) On upland commons this has played out in attemps to negotiate sustainable levels of use between the extremes of overgrazing and 're-wilding'; on lowland commons in attempts to reintroduce active use and management of common land to achieve conservation and recreational ends; on urban commons, a general acceptance that the land itself should be, to some degree, taken in hand and that its uses should be decorous and free from the wild, plebeian lack of control viewed as a problem on town commons before the late-Victorian decades. The degree of direct human intervention in the landscape of commons has thus varied widely. Common grazings in the Highlands of Scotland and upland grazing commons in northern England and Wales appear on the surface to remain 'natural', perhaps more than 'half-wild'. On many lowland commons in England the hand of conservation management is more obvious; these commons possess an air of self-conscious half-wildness, with paths and cleared spaces, and sometimes of wildlife parks with exotic rare breeds. Some town commons are green spaces of managed part-wildness, while others have become more fully domesticated, as municipal gardens.
(...) It could be said that commons increasingly became communal land across the twentieth century: ownership shifted from the private sphere to the public, as increasing numbers of commons were vested into public bodies, whether local authorities or the National Trust; the public now has a right to recreational access on common land; and many commons are protected for their environmental value and managed in the public interest for nature conservation. The greater clarity of property rights resulting in from registration under the CRA and the power of public bodies and governance agencies to decide what is in the public interest removed many of the messy, fuzzy ambiguities which characterised common land in the past.
(...) Commons were peopled places, frequented by individuals and groups as they drove and tended livestock, cut gorse and bracken or dug turf and peat, depending on the season. (...) Commons thus played a part in medieval and early modern life in ways which extended far beyond the uses sanctioned by formal property rights: by no means all those who spent time on common land were excersing common rights. (...) Four reasons to going out onto common land to assemble with others stand out: to discharge obligations to those in authority, to trade, to engage in sport and to protest. From folk moots in the early medieval centuries, to cattle fairs and horse races in the later medieval and early modern periods, and evangelical preaching and political rallies in the eighteenth and early nineteenth centuries, men, women and children were drawn to gather on common land, especially, but by no means exclusively, on commons close to towns.
(...) 'From Ireland, from England, and from the most distant parts of North Britain, horsedealers, cattle-dealers, sellers of sweetmeats and of spiritious liquors, gypsies, pickpockets, and smugglers are accustomed to resort to this fair... Through the whole fair day, one busy, tumultuos scene is here exhibited of bustling backwards and forwards, bargaining, wooing, carousing, quarrelling, amidst horses, cattle, carriages, mountebanks, the stalls of chapmen, and the tents of the sellers of liquors, and of cold victuals'.
It is not surprising that the phrase 'a Kelton Hill Fair' was used in Galloway to mean 'a rumpus, a noisy uproar'. As fair days drew to a close, dancing, heavy drinking and brawling (the 'crowns crack'd, and bleeding noses... oaths and uproar' recalled at Rosley Hill Fair in the 1770s) would have been a familiar feature of many a fairground.
(...) The open space afforded by moorland and heath were also natural places for groups to congregate in order to protest or to organise and express dissent, both political and religious. Such gatherings may be thought of grassroots commandeering of common land, subverting its use for official public assemblies. From those participating in the rebellions of late medieval and Tudor times to the Chartists of the 1830s and 1840s, and from religious dissenters of the sixteenth century to the Primitive Methodists of the early nineteenth century, those taking a stand against authority, whether secular or religious, have been drawn to common land.
(...) The association between common land and political dissent fuelled the conception of commons as wild, dangerous places. A satirical pamphlet, published in 1794 at the height of the anti-Jacobin emergency, whenn calling for reform was equated with sedition, centred on the supposed discovery of an imaginary Jacobin tract on Wimbledon Common. The pamphlet claimed that copies of the tract were circulating 'upon the wilds and woalds of our most uncultivated counties', clearly linking radical politics to places characterised by the open spaces of common land.
(...) However, the association between commons and public assemblies was far from uniform, as communal gatherings tended to occur at specific locations, often sanctioned by long use. Folk moots, military musters, fairs and sports - even protests and preaching - drew people to particular places; other stretches of common land remained the preserve of the grazing flocks or of widows gathering fuel. The experience of common land in the lives of medieval and early modern people was thus full of contrasts: some commons were on some occassions peopled places, teeming with life; at other times a common could be a lonely - even fearful - place, distant from the comforts of hearth and home and sometimes associated with death. Despite containing tangible symbols of power (such as beacons and gibbets), commons were spaces less closely monitored by those in authority, making them ambivalent places, to be avoided by some but attracting others who sought the comparative freedom they offered, away from habitations and prying eyes.
As 'waste' on or beyond the margins of civilization, common land possessed something of the aura of wilderness and, hence, had a tendency to garner fear and superstition: setting out onto a lonely common as dusk fell would not have been for the faint-hearted. Quarries, pits and pools could present physical danger, but natural and manmade landmarks alike were often clothed with a supernatural aura, perpertuated by local folklore. Echoes of the dark side of common land abounded, in the sites of gallows and gibbets and haunted prehistoric burial mounds; or in the folk memories of robberies, murders and suicides, sometimes pinned to the land by place-names referring to death. Commons thus accumulated associations, becoming places of communal memory, which added further dimensions to their meaning, beyond their role as an agrarian resource.
(...) Common land also came to be associated with groups of itinerants on the margins of society. Vagrants - the masterless men and women of the road who featured prominently in debates about the poor in the later sixteenth and early seventeenth century - would have been seen crossing commons as they made their way from town to town. They passed through, rather than making commons their homes, as begging and seeking employment took them to settled places, sleeping in barns and under hedges. By later eighteenth century, however, encampments of bands of itinerants had become a feature of many commons, as gypsies, potters and tinkers stayed on common land for a time before moving on.
When gypsies were first recorded in Britain in the early sixteenth century they were first and foremost entertainers, specialising in fortune-telling and dancing, who travelled from town to town, plying their trade at fairs. Despite draconian Tudor legislation between 1530 and 1554, which attempted to banish them, they stayed and by the early seventeenth century the distinction between gypsies and vagrants had begun to blur. The travellers of the seventeenth and eighteenth centuries encompassed a wide spectrum of people on the margins of society - pedlars, hawkers, tinkers, runaways, Irish and Scots - as well as the descendants of the Tudor 'Egyptians', who seem to have travelled in larger groups than most others. To settled communities, travellers were outsiders, a breed apart surrounded by clouds of suspcion and fear and subjected to enduring prejudice as 'idle, dirty, [and] deceitful'.
(...) By the eighteenth and nineteenth centuries, the association between gypsies and common land had become stronger. In lowland England the gypsy economy increasingly drew on the resources of commons, both of raw materials and for seasonal employment. As makers of baskets, besoms, brooms, beehives, clothes-pegs, door mats and meat skewers, they could harvest their raw materials (poles, withies, sticks, heather and rushes) from common land. In the Chilterns, the clay pits, sand pits and brick kilns on commons provided employment in the late autumn and spring. More generally, commons became temporary homes to gypsy groups across south-eastern England as they travelled to take up seasonal farm work, especially at harvest time. Not all common land lent itself to encampments: travellers needed shelter, firm footing for tents, a water supply, and stopping places which were well-placed for paid work or for markets for the gypsies' goods. Favoured commons became points of circuit, visited at intervals.
(...) In the northern counties of England 'potter' had become a synonym for 'gypsy' by the early nineteenth century, as bands of itinerant pot-sellers traded Staffordshire earthenware accross the region. They were numerous in Cumbria, an 'alien and visible minority' who withered on patches of waste close to market towns, travelling out to sell their wares across summer months. They were a regular sight on village commons, spreading their wares on the ground, 'while the village maids and matrons gathered round, to become purchasers'. (...) One of the most frequent arguments put forward in favour of enclosure in Cumbria was that 'by inclosing the Common we should get quit of the Potters'.
(...) In the centuries between c. 1550 and c. 1850 many commons in England and Wales once more became a frontier of colonisation, providing space where cottages could be built to house an expanding rural population. (...) Squatter cottages sprang up on roadside wastes, on the sides of greens and small patches of common, on heaths and forest margins and on larger tracts of common land. (...) The cottagers' independence fed into contemporaries' perceptions of cottage communities. They were seen as outsiders, often condemned en masse as morally corrupt. Noted for their resourcefulness, their independence also generated fear and dissaproval. Some of the language used of commons dwellers was extreme. An inhabitant of Broseley (Shrops.), railing against the colliers living in cottages on the wastes there in the early seventeenth century, called them 'lewd and bad persons... thieves... horrible sweares, common drunkards... whore mongers'. Recent migrants, they were 'the dregs of many countries' and 'not worthy to live in the commonwealth'. Immigrant squatters in the Forest of Dean c. 1630 were viewed in the same light, while, more broadly, the authorities saw common-edge cottages as the 'breeders, nurseries and receptacles of thieves, rogues and beggars'. That view was elaborated by John Norden in 1618:
'Where great and spacious wastes, mountains, woods, forests and heaths are... many... cottages are set up, the people given to little or no kinde of labour, living very hardly with oaten bread, sowre whay and goates milke, dwelling far from any church or chappell, and are as ignorant of God or of any civill course of life as the very savages amongst the infidels'.
These seventeenth-century tropes of idleness and immorality persisted. New Forest cottagers were said in 1748 to 'live by pilfering and cheating out of the forest'; William Gilpin later described them as 'an indolent race, poor and wretched in the extreme', also accusing them of depending on 'the precarious supply of forest pilfer'. The Shropshire cottagers who were subject only to amercement and paid no rent were 'idle' and generally 'more chargeable to the parish' than others; those on the Lilleshall estate were the poorest and, in many instancies, 'profligate' people. Before it was enclosed in 1799, Heveningham Common (Norf.), it was said, had been 'the source of all sorts of immorality, poaching, smuggling, &c &c'. More generally, the authors of the Board of Agriculture reports in the decades either side of 1800 concurred: cottagers on commons were 'idle, useless, and disorderly'.
(...) John Bishton's trenchant views on the evils of cottages on common land in Shropshire in 1794 included the telling comment that a cottage and a small patch enclosed from the common, while of little economic value, 'operates on their minds as a sort of independence'. Indeed, Keith Snell has argued that 'much contemporary opposition to open fields and commons stemmed... from opposition to the perceived independence and self-reliant resourcefulness which they conferred'.
By no means all cottages built on common land in the early modern centuries were 'squatter' cottages. The Poor Law statues brought common land in the basket of resources available to parish authorities for the support of the poor, the acts of 1598 and 1601 empowering parishes to build dwelling houses for the poor on common wastes, as long as the lord of the manor agreed. Across the seventeenth and eighteenth centuries, pauper cottages, belonging to the parish, came to be built widely on commons across lowland England, fostering the belief that common land could (indeed, should) be seen as a resource for the benefit of the whole community. (...) Sometimes sections of the common were enclosed to generate funds for poor relief, thus reducing the sums needing to be raised through the rates. Even without such direct appropriation of common land, parish authorities might endorse customary use by the poor, licensing them to take resources (particularly fuel) from common land even if they did not have a formal right to do so. As a result, on enclosure, the parish poor as a group were sometimes compensated for loss of access to those resources."
A.J. Winchester, Common Land in Britain: A History from the Middle Ages to the Present Day, Woodbridge 2024.
Od dzikiego pospólstwa do łapserdaków z 'zielonej klasy średniej'
„Zapadające w pamięć zdanie Alana Everitta, że grunt wspólnotowy to 'hrabstwo na wpół dzikie;, (...) chwyta sedno dwuznaczności leżącej u podstaw postrzegania terenów wspólnych. Dobra wspólne nie są ani jednym, ani drugim, ani całkowicie dzikim, ani w pełni oswojonym krajobrazem, ani ziemią niczyją, ani w pełni prywatną własnością, ani zasobami wyłącznie rolniczymi, ani nieskrępowaną przestrzenią publiczna. Dobra wspólne były pełne paradoksów, a zatem są trudne do zaszufladkowania. 'Półdzicz' implikuje nieodłączne napięcie między oswojeniem a dzikością, a także niepokój: wielorakie interesy wobec wspólnej ziemi oraz różne znaczenia i wartości przypisywane jej przez różnych graczy zaowocowały płynną równowagą pomiędzy procesami oswajania i dziczenia na przestrzeni wieków.
(...) Napięcia te wynikają z paradoksu leżącego u podstaw gruntów wspólnych w Wielkiej Brytanii, a mianowicie z tego, że zarówno prawo angielskie, jak i szkockie definiują te wspólnie użytkowane grunty w kategoriach praw własności prywatnej. Większość gruntów wspólnych była własnością prywatną, a prawa wspólnotowe należą do jednostek i zwykle są przypisywane na mocy przynależności do gruntów będących w posiadaniu posiadacza. Jednakże ten związek między prawami a ziemią łączył także dobra wspólne ze społecznościami, tak że chociaż prawa były prywatne, to nie były one w pewnym sensie całkowicie niezależne od osad i społeczności, które dawały dostęp do tego, co wspólne. Chociaż prawo próbowało zredukować prawa własności do jednostek, to poczucie wspólnotowej 'własności' wspólnej ziemi utrzymywało się przez cały okres nowożytny, a także w praktyce wspólnotowego użytku przestrzeni zapewnianej przez dobra wspólne. Od XIX wieku prawa własności prywatnej były dodatkowo ograniczane przez rosnące poczucie, że dobra wspólne stanowią dobro publiczne i powinny być wykorzystywane w szerszym interesie narodowym. W dłuższej perspektywie ewolucja gruntów wspólnych od średniowiecza odzwierciedla wzajemne oddziaływanie interesów społecznych i indywidualnych, ale nie wykazuje finalnie, jak czasami się twierdzi, wyłącznie prywatyzacji i zaniku interesu wspólnego.
(...) Historię dóbr wspólnych we współczesnym świecie można czytać w kategoriach zmieniających się reakcji na 'dzikość'. Kilka aspektów nowoczesności – odrzucenie tradycji, triumf indywidualizmu oraz powstanie kapitalizmu i gospodarki rynkowej – pomogło stworzyć warunki, które doprowadziły w XVIII i XIX wieku do upadku wielu dóbr wspólnych, podczas gdy rosnąca rola państwa narodowego stała się począwszy od XX w. głównym motorem zmian na terenach wspólnych.
W okresie rozkwitu programów ulepszania w stuleciu 1760–1860 tereny wspólne były postrzegane nie tylko jako na wpół dzikie pustkowia, ale także jako miejsca zamieszkiwane przez wpół dzikich ludzi; na obu frontach należało je wziąć w karby, przekształcić we własność prywatną i odzyskać do produktywnego użytku poprzez rozkwit 'pustyni', tak aby nie zapewniała już warunków życiowych swoim niepożądanym, leniwym mieszkańcom. Sukces ruchu na rzecz ulepszeń spowodował utratę tak dużej części wspólnej ziemi, że nastawienie zmieniło się nagle i w ciągu stosunkowo kilku lat, w połowie XIX wieku. Ziemia wspólna nie była już nieużytkiem wymagającym rekultywacji, ale otwartą przestrzenią godną zachowania dla dobra narodu. Interes społeczny został na nowo zdefiniowany w kategoriach szerszego dobra publicznego.
Zmienione wartościowanie gruntów wspólnych wysunęło na pierwszy plan pytanie, jak bardzo powinny być one dzikie, a późnowiktoriańska dbałość o przyzwoitość rozszerzyła się na korzystanie z dóbr wspólnych. Formalne regulacje wydane przez rady konserwatorów i przekształcenie niektórych terenów wspólnych w parki miejskie miały na celu oczyszczenie ich z uciążliwości, które (szczególnie na terenach wspólnych w pobliżu miast) obejmowały nieprzyzwoite zachowanie, a czasami wiązały się również z pewnym oswajaniem fizycznego oblicza terenów wspólnych. (...) Pod koniec XX wieku interes narodowy był coraz częściej wyrażany w kategoriach ochrony przyrody. Dominującą troską stała się ochrona dóbr wspólnych jako cennych pozostałości przyrody, wymagających konserwacji w obliczu nadmiernego użytkowania (głównie na obszarach górskich) lub zaniedbań (głównie w nizinach). Wprowadzono coraz bardziej aktywne zarządzanie, oparte na polityce rolno-środowiskowej i wyznaczeniu ochrony, próbując zrównoważyć wymagania związane z użytkowaniem rolnym, presją rekreacyjną i różnorodnością biologiczną. W rezultacie oblicze większości terenów wspólnych jest dziś efektem celowej interwencji, mającej na celu utrzymanie lub przywrócenie (lub nawet stworzenie) pożądanych cech ekologicznych – że tak powiem, właściwego rodzaju 'dzikości'.
(...) Na terenach wyżynnych odzwierciedlało się to w próbach wynegocjowania zrównoważonych poziomów użytkowania mieszczących się pomiędzy skrajnymi biegunami nadmiernego wypasu i 'wtórnego zdziczenia'; na nizinnie położonych terenach wspólnych objawiało się to w próbach ponownego wprowadzenia aktywnego użytkowania gruntów wspólnych i zarządzania nimi w celu osiągnięcia celów związanych z ochroną przyrody i rekreacją; w przypadku miejskich dóbr wspólnych do głosu doszła powszechna akceptacja, że sama ziemia powinna być w pewnym stopniu przejęta i że jej użytkowanie powinno być podporządkowane celom dekoracyjnym i wolne od dzikiego, plebejskiego braku kontroli, postrzeganego przed późnowiktoriańskimi dziesięcioleciami jako problem miejskich dóbr wspólnych. Stopień bezpośredniej interwencji człowieka w krajobraz dóbr wspólnych był zatem bardzo zróżnicowany. Wspólnotowe pastwiska w Highlands w Szkocji oraz pastwiska na wyżynach w północnej Anglii i Walii wydają się na powierzchni pozostawać 'naturalne', być może bardziej nawet niż 'półdzikie'. Na wielu nizinnych terenach wspólnych w Anglii wpływ zarządzania ochroną przyrody jest bardziej oczywisty; te tereny wspólne mają atmosferę samoświadomej półdzikości, ze ścieżkami i oczyszczonymi przestrzeniami, a czasem parkami dzikiej przyrody z egzotycznymi rzadkimi gatunkami. Niektóre miejskie tereny wspólne to tereny zielone zarządzane po części w formie dzikiej przyrody, inne zaś zostały w pełni udomowione, jak ogrody miejskie.
(...) Można powiedzieć, że w XX wieku dobro wspólne w coraz większym stopniu stawało się gruntem komunalnym: własność przeniosła się ze sfery prywatnej do publicznej, w miarę jak coraz większa liczba dóbr wspólnych przekazywana była organom publicznym, czy to władzom lokalnym, czy do National Trust; społeczeństwo ma teraz prawo dostępu do rekreacji na terenach wspólnych; a wiele dóbr wspólnych jest chronionych ze względu na ich wartość środowiskową i zarządzanych w interesie publicznym w celu ochrony przyrody. Większa przejrzystość praw własności wynikająca z rejestracji w ramach Commons Registration Act oraz uprawnienia organów publicznych i agencji zarządzających do decydowania, co leży w interesie publicznym, usunęło wiele niejasnych i zagmatwanych dwuznaczności, które w przeszłości charakteryzowały grunty wspólne.
(...) Gminne tereny były zaludnionymi miejscami, odwiedzanymi przez pojedyncze osoby i grupy, które goniły i doglądały bydło, ścinały kolcolist i paprocie lub kopały darń i torf, w zależności od pory roku. (...) W ten sposób dobro wspólne odegrało rolę w życiu średniowiecza i wczesnej nowożytności w sposób daleko wykraczający poza zastosowania usankcjonowane przez formalne prawa własności: bynajmniej nie wszyscy, którzy spędzali czas na wspólnej ziemi, naruszali wspólne prawa. (...) Wyróżniają się cztery powody, dla których warto było wychodzić na wspólny teren i gromadzić się z innymi: aby wywiązać się z obowiązków wobec władzy; aby handlować; uprawiać sport; i protestować. Od zgromadzeń ludowych we wczesnym średniowieczu, przez jarmarki bydła i wyścigi konne w późnym średniowieczu i wczesnej nowożytności, po głoszenie ewangelii i wiece polityczne w XVIII i na początku XIX wieku – mężczyźni, kobiety i dzieci gromadzili się na wspólnych terenach, zwłaszcza, choć nie wyłącznie, na terenach wspólnych w pobliżu miast.
(...) 'Z Irlandii, z Anglii i z najdalszych zakątków północnej Wielkiej Brytanii handlarze końmi, bydłem, sprzedawcy słodyczy i alkoholi spirytusowych, cyganie, kieszonkowcy i przemytnicy są przyzwyczajeni do odwiedzania tego jarmarku. .. Przez cały dzień targowy prezentowane jest tu ruchliwa, burzliwa scena krzątania się tam i z powrotem, targowania się, zalotów, hulanek, kłótni między końmi, bydłem, powozami, szarlatanami, wędrownymi straganiarzami i sprzedawcami alkoholi i zimnych wiktuałów'.
Nic dziwnego, że w Galloway używano wyrażenia 'jarmark w Kelton Hill' w znaczeniu 'zamieszania, hałaśliwej rozróby'. Gdy dni targów dobiegały końca, tańce, pijaństwo i bójki ('rozbite głowy i krwawiące nosy… przysięgi i wrzaski', wspominane na jarmarku w Rosley Hill w latach siedemdziesiątych XVIII wieku) były znaną cechą wielu takich spędów.
(...) Otwarta przestrzeń, jaką stanowiły wrzosowiska, była także naturalnym miejscem grupowego gromadzenia się w celu zaprotestowania lub organizowania się i wyrażania sprzeciwu, zarówno politycznego, jak i religijnego. Takie zgromadzenia można uznać za oddolne przejmowanie wspólnej ziemi i utrudnianie jej wykorzystania na oficjalne zgromadzenia publiczne. Od uczestników buntów późnego średniowiecza i czasów dynastii Tudorów po czartystów z lat trzydziestych i czterdziestych XIX wieku oraz od dysydentów religijnych z XVI wieku po metodystów z początków XIX wieku – ci, którzy sprzeciwiali się władzy, świeckiej lub religijnej, byli przyciągani przez wspólną ziemię.
(...) Związek między wspólną ziemią a sprzeciwem politycznym podsycił rozumienie wspólnych terenów jako dzikich i niebezpiecznych miejsc. Satyryczna broszura, opublikowana w 1794 r., u szczytu kryzysu antyjakobińskiego, w której wzywanie do reform utożsamiano z buntem, skupiała się na rzekomym odkryciu wyimaginowanego jakobińskiego traktatu na Wimbledon Common. W broszurze twierdzono, że kopie traktatu krążyły 'po dziczy i lasach naszych najbardziej nieuprawnych hrabstw', wyraźnie łącząc radykalną politykę z miejscami charakteryzującymi się otwartymi przestrzeniami wspólnej ziemi.
(...) Jednak powiązanie między dobrami wspólnymi a zgromadzeniami publicznymi nie było całkowite, ponieważ zgromadzenia komunalne odbywały się zwykle w określonych miejscach, często będąc usankcjonowane długim użytkowaniem. Dyskusje ludowe, zgromadzenia wojskowe, jarmarki i sport, a nawet protesty i kazania – przyciągały ludzi do określonych miejsc; inne połacie wspólnych terenów pozostawały domeną pasących się stad lub wdów zbierających opał. Doświadczenie wspólnej ziemi w życiu ludzi średniowiecza i wczesnej nowożytności było zatem pełne kontrastów: niektóre dobra wspólne były czasami miejscami zaludnionymi i tętniącymi życiem; innym razem dobro wspólne mogło być miejscem opuszczonym – a nawet strasznym – odległym od zacisza domowego ogniska i niekiedy kojarzonym ze śmiercią. Pomimo tego, że zawierały one namacalne symbole władzy (takie jak latarnie morskie i szubienice), tereny wspólne były przestrzeniami mniej uważnie monitorowanymi przez osoby sprawujące władzę, co czyniło je miejscami ambiwalentnymi, których niektórzy unikali, ale które przyciągały innych - tych szukających względnej wolności, jaką oferowały, z dala od domów i ciekawskich oczu.
Jako 'odpady' [waste] na marginesie cywilizacji lub poza nią, tereny wspólne miały nad sobą coś w rodzaju aury dzikiej przyrody, a zatem objawiały tendencję do wzbudzania strachu i przesądów: wyruszenie na samotną łąkę o zmroku nie było czymś dla osób o słabym sercu. Kamieniołomy, doły i sadzawki mogły stanowić zagrożenie fizyczne, ale zarówno te naturalne, jak i stworzone przez człowieka punkty orientacyjne często okryte były nadprzyrodzoną aurą, utrwaloną przez lokalny folklor. W miejscach, gdzie znajdowały się szubienice, sznury i nawiedzone prehistoryczne mogiły, słyszalne były echa ciemnej strony wspólnej ziemi; podobnie było w przypadku ludowych wspomnień o rabunkach, morderstwach i samobójstwach, czasami przytwierdzonych do ziemi nazwami miejscowości odnoszącymi się do śmierci. W ten sposób dobra wspólne gromadziły skojarzenia, stając się miejscami wspólnej pamięci, co nadało ich znaczeniu dalsze wymiary, wykraczający poza ich rolę jako zasobu agrarnego.
(...) Ziemię wspólną zaczęto kojarzyć także z grupami wędrowców żyjącymi na marginesie społeczeństwa. Włóczęgów – pozbawionych pana mężczyzn i kobiet na drodze, którzy odgrywali ważne role w debatach na temat biednych na przełomie XVI i XVII wieku – można było widywać, gdy przemierzali tereny wspólne, udając się z miasta do miasta. Zamiast osiedlać się na terenach wspólnych, przechodzili przez nie, aż żebranie i poszukiwanie pracy zaprowadziło ich do osiadłych oaz, sypiania w stodołach i pod żywopłotami. Jednak pod koniec XVIII wieku obozowiska grup wędrownych stały się cechą charakterystyczną wielu dóbr wspólnych, ponieważ cyganie, garncarze i druciarze zatrzymywali się przez pewien czas na wspólnych terenach, zanim ruszyli dalej.
Kiedy na początku XVI wieku po raz pierwszy odnotowano obecność cyganów w Wielkiej Brytanii, byli to przede wszystkim artyści, specjalizujący się w wróżeniu i tańcu, którzy podróżowali od miasta do miasta, zajmując się handlem na jarmarkach. Pomimo drakońskiego ustawodawstwa Tudorów z lat 1530-1554, które próbowało ich wygnać, pozostali i na początku XVII wieku różnica między cyganami a włóczęgami zaczęła się zacierać. Trawellerzy z XVII i XVIII wieku obejmowali szerokie spektrum ludzi znajdujących się na marginesie społeczeństwa – domokrążców, handlarzy, druciarzy, zbiegów, Irlandczyków i Szkotów – a także potomków Tudoriańskich 'Egipcjan', którzy, jak się wydaje, podróżowali w większych grupach niż inni. Dla społeczności osiadłych trawellerzy byli outsiderami, odrębnymi rasami, otoczonymi chmurami podejrzeń i strachu i poddanymi trwałym uprzedzeniom jako 'bezczynni, brudni i podstępni'.
(...) W XVIII i XIX wieku związek cyganów z ziemią wspólną stał się silniejszy. W nizinnej Anglii gospodarka cygańska w coraz większym stopniu korzystała z zasobów wspólnych, zarówno surowców, jak i sezonowego zatrudnienia. Jako wytwórcy koszy, mioteł, zmiotek, uli, klamerek, wycieraczek i szaszłyków do mięsa, mogli zbierać surowce (tyczki, witki, patyki, wrzosy i szuwary) ze wspólnych gruntów. W Chilterns późną jesienią i wiosną zatrudnienie oferowały wyrobiska gliny, piasku i piece ceglane na błoniach. Mówiąc bardziej ogólnie, tereny wspólne stawały się tymczasowymi domami dla grup cygańskich z południowo-wschodniej Anglii, które podróżowały, aby podjąć sezonową pracę na roli, zwłaszcza w porze żniw. Nie wszystkie wspólne tereny nadawały się na obozowiska: podróżni potrzebowali schronienia, solidnego podparcia dla namiotów, zaopatrzenia w wodę i miejsc postojowych dobrze przygotowanych do pracy zarobkowej lub rynków cygańskich towarów. Ulubione miejsca wspólne stały się punktami objazdowymi, odwiedzanymi w określonych odstępach czasu.
(...) W północnych hrabstwach Anglii 'garncarz' [potter] stał się synonimem słowa 'cygan' na początku XIX wieku, kiedy grupy wędrownych sprzedawców garnków handlowały w całym regionie ceramiką ze Staffordshire. Było ich wielu w Cumbrii i stanowili 'obcą i widoczną mniejszość', która marniała na skrawkach śmieci w pobliżu miast targowych, podróżując w miesiącach letnich, aby sprzedawać swoje towary. Często widywano ich na wsiach, rozkładających swoje towary na ziemi, 'podczas gdy wiejskie pokojówki i matrony gromadziły się wokół, aby je kupować'. (...) Jednym z najczęściej wysuwanych argumentów na rzecz grodzenia w Cumbrii było to, że 'grodząc dobro wspólne, pozbędziemy się garncarzy'.
(...) W okresie od około 1550 do około 1850 wiele terenów wspólnych w Anglii i Walii ponownie stało się pograniczem kolonizacji, dostarczając przestrzeni, na której można było budować chałupy dla rosnącej populacji wiejskiej. (...) Chaty skłotersów powstawały na przydrożnych nieużytkach, na pasach zieleni i małych skrawkach błonia, na wrzosowiskach i obrzeżach lasów oraz na większych połaciach gruntów wspólnych. (...) Niezależność chałupników wpłynęła na postrzeganie społeczności chałupniczych przez współczesnych. Byli widziani jako osoby z zewnątrz, często masowo potępiani jako moralnie zepsuci. Będąc znani ze swojej zaradności, ich niezależność wywołała także strach i dezaprobatę. Część języka używanego wobec rezydentów dóbr wspólnych była skrajna. Mieszkaniec Broseley (Shrops.), krytykując węglarzy mieszkających w chałupach na tamtejszych nieużytkach na początku XVII wieku, nazwał ich 'lubieżnymi i złymi ludźmi… złodziejami… rzucającymi okropne przekleństwa, zwykłymi pijakami… handlarzami dziwek '. Niedawni migranci byli 'mętami wielu krajów' i byli 'niegodni życia w rzeczpospolitej'. Migranci-skłoterzy w Forest of Dean około 1630 byli postrzegani w tym samym świetle, natomiast szerzej, władze postrzegały zwykłe chałupy z dóbr wspólnych jako 'hodowle, mateczniki i siedliska złodziei, łobuzów i żebraków”. Pogląd ten rozwinął John Norden w 1618 roku:
'Tam, gdzie wielkie i rozległe pustkowia, góry, lasy, knieje i wrzosowiska, tam stawiane są liczne chałupy, ludzie nie wykonują żadnej lub prawie żadnej pracy, żyjąc bardzo ciężko, utrzymując się o chlebie owsianym, sianie i kozim mleku, mieszkają z dala od jakiegokolwiek kościoła czy kaplicy i są tak samo nieświadomi boga i jakiegokolwiek cywilizowanego trybu życia, jak dzicy wśród niewiernych'.
Te siedemnastowieczne wzorce lenistwa i niemoralności przetrwały dalej. W 1748 r. mówiono, że wieśniacy z New Forest 'żyją z kradzieży i oszukiwania w lesie'; William Gilpin opisał ich później jako 'gnuśną rasę, skrajnie biedną i nieszczęśliwą', oskarżając ich również o poleganie na 'niepewnych dostawach leśnych złodziei'. Wieśniacy z Shropshire, którzy podlegali jedynie grzywnom i nie płacili czynszu, byli 'bezczynni' i generalnie „bardziej obciążali parafię' niż inni; mieszkańcy posiadłości Lilleshall byli najuboższymi i w wielu przypadkach 'rozrzutnymi' ludźmi. Mówiono, że przed grodzeniem w 1799 r. Heveningham Common (Norf.) było 'źródłem wszelkiego rodzaju niemoralności, kłusownictwa, przemytu itp.'. Mówiąc bardziej ogólnie, autorzy raportów Rady ds. Rolnictwa przez dziesięciolecia przed i po 1800 r. byli zgodni co do tego, że chałupnicy w dobrach wspólnych byli 'bezczynni, bezużyteczni i nieporządni'.
(...) Zdecydowane poglądy Johna Bishtona na temat szkodliwości chałup na gruntach wspólnych w Shropshire w 1794 r. zawierały wymowny komentarz, że domek i mały skrawek odgrodzony od tego, co wspólne, choć mają niewielką wartość ekonomiczną, 'działają na ich umysły jak swego rodzaju poczucie niezależności'. Rzeczywiście, Keith Snell argumentował, że 'większość współczesnego sprzeciwu wobec otwartych pól i dóbr wspólnych wynikała z niechęci wobec niezależności i samowystarczalnej zaradności, które one zapewniały'.
W każdym razie, nie wszystkie chaty zbudowane na wspólnych gruntach na początku nowożytnych stuleci były chałupami skłoterskimi. Statuty Prawa Ubogich wprowadziły grunty wspólne do koszyka środków dostępnych władzom parafialnym na utrzymanie biednych, a ustawy z lat 1598 i 1601 upoważniały parafie do budowania domów mieszkalnych dla biednych na wspólnych nieużytkach, pod warunkiem, że władca dworu wyrazi na to zgodę. W XVII i XVIII wieku należące do parafii chaty dla nędzarzy zaczęto powszechnie budować na terenach wspólnych w całej nizinnej Anglii, co ugruntowało przekonanie, że wspólna ziemia może (i w istocie powinna) być postrzegana jako zasób przynoszący korzyść całej społeczności. (...) Czasami grodzono części wspólne, aby zebrać fundusze na pomoc dla ubogich, zmniejszając w ten sposób kwoty, które należało zebrać z podatków. Jednak nawet bez takiego bezpośredniego zawłaszczenia wspólnych gruntów władze parafialne mogłyby poprzeć zwyczajowe użytkowanie przez biednych, udzielając im licencji na pobieranie zasobów (zwłaszcza paliwa) ze wspólnych gruntów, nawet jeśli nie mieli oni do tego formalnego prawa. W rezultacie, na wypadek grodzeń biedni parafianie jako grupa otrzymywali czasami rekompensatę za utratę dostępu do tych zasobów”.
A.J. Winchester, Common Land in Britain: A History from the Middle Ages to the Present Day, Woodbridge 2024.
