Common Creativity
"The common, then, can be understood as that domain of creative potential which is constituted by, and constitutive of, sociality as such. In this sense, there is an obvious relationship between the idea of the common and Simondon’s concepts of the preindividual and transindividual. (...) The common can be understood as being composed of both preindividual and transindividual elements, being at once a resource and a field of potentiality generated by pre-existing relations, and the ongoing product of the activity enabled by those relations in the present. In fact we might suggest that the common emerges precisely at the point where the preindividual becomes the transindividual, where the potentiality inherent in the sociality of social relations becomes the real creative potential of those relations as they are enacted and actualised in the present. This is a useful formulation particularly to the extent that we follow Simondon in understanding all individuation as emerging from the preindividual and in the context of the transindividual. As such, to preserve and build commons – political and material instantiations of the common – is always to preserve and build the conditions of possibility for unpredictable future individuations.
This may sound wholly abstract, but its implication is not, that implication being that political and social institutions should be judged at least partly in terms of their creativity, which is to say in terms of the extent to which they facilitate the expression of that creative potential which is implicit in any set of social relations. How far do schools enable collaborations between students and teachers to develop new and innovative forms of learning and knowledge? How far do clinics enable patients and doctors to find innovative ways of improving public health? How far do broadcasters and other cultural institutions enable genuinely new ways of thinking and feeling to emerge? These would be the criteria for judging political institutions according to this logic: as opposed to the neoliberal managerialist demand that such institutions be judged in terms of their ability to meet a predetermined set of ‘targets’, or the conservative communitarian demand that they enable given communities merely to remain exactly what they already are, these democratic criteria would ask how far they enable any given collectivity to explore its own potential. To use a slightly different, but closely related vocabulary, we could follow Jean-Luc Nancy’s remarks on what a truly ‘political’ community would look like. '>>Political<< would mean a community ordering itself to the unworking of its communication, or destined to this unworking: a community consciously undergoing the experience of its sharing’.
In case this should sound like an argument for a sort of wild futurism, insisting that every public institution embrace an ostentatiously avant-garde mission of its own, let me be clear that this is not the point at all. The point rather is that the logic of our argument thus far must lead to the conclusion that any truly democratic institution would necessarily facilitate the expression of this creative potential which inheres in all social relationships. What’s more, it is certainly possible to point to numerous examples of actual policies informed by this kind of thinking. A key term in recent social-policy debates, which has its origins in the work of Elinor Ostrom, is ‘co-production’. This term designates an approach to public-service management which recognises that services are not merely ‘delivered’ by ‘producers’ to ‘users’ (or ‘customers’), which is a standard assumption of the ‘new public management’, instead recognising that service outcomes are the product of collaborative and creative relationships between professionals and members of the wider public. From this perspective, the health of a patient or the education of a student are outcomes which must be co-produced by all participants in the process, which by definition cannot be made to follow a wholly preordained path, or be modelled as a retail transaction, without the productivity of that process being vastly impaired. This is an idea which should entail the creation of institutional practices and decision-making procedures which involve all participants in the management of a service in ongoing dialogue and real decision making, and there are many examples of such institutions working in practice around the world – from the movement in the United Kingdom to create effective school councils, and to defend local democratic control of education policy, to the success of ‘Nurse–Family Partnership’ programmes in the United States. Along with practices like participatory budgeting, such innovations demonstrate the real possibility for a concrete politics of the common that is not dependent upon the revolutionary utopianism which seems to inform Hardt and Negri’s political vision, although it need not be inimical to it either.
Such democratic, non-bureaucratic innovations are not a new idea of course. Arguably they have their roots in the earliest history of the workers’ movement, in which self-organised institutions – co-operatives, mutual societies, educational associations, sports clubs, and many others – played a huge role prior to the formation of the welfare state. The desire for collective decision making and egalitarian democracy has not, however, been confined merely to the management and delivery of public services and governmental institutions. A key radical aspiration since the nineteenth century has been for decision making and egalitarian relations in the workplace – from the earliest co-operatives to the local associations of the Paris Commune, from the workers soviets of revolutionary Russia to the late-twentieth century experiments in ‘workers’ self-management’: ‘autogestion’. In recent years this is an idea which has seen a considerable revival, from the success of the Argentinian factory occupations following the 2001 economic crisis to the advocacy of mutualism and employee share-ownership by British Conservative politicians in the run-up to the 2010 general election. Clearly any radical democratic politics of the common must activate something of this tradition, but it must also bear in mind Félix Guattari’s comments on autogestion in the 1970s, to the effect that such a politics can only be effective if it rids itself of the particularistic tendency to be exclusively focussed on one workplace or one locality:
'Self-management [autogestion] can be neither anti-management nor a ‘democratic’ modification of central planning, as currently conceived by the Left. Before being economic, it will have to address the very texture of the socius, through the promotion of a new type of relationship between things, signs and modes of collective subjectivation ... Self-management can only result from a continuous process of collective experiment which – even while always taking things forward in terms of the detail of life and respect for singularities of desire – is for all that no less able, step by step, to carry out ‘rationally’ the essential tasks of co-ordination at larger social scales'.
It is such a process of collective self-experiment which can be the only meaningful response to the crisis of representative democracy. Practical examples such as the ones given above show that such experiments are possible, and it is precisely their proliferation and intensification which any politics informed by the argument made here would aim at, rather than the sterile production of ideal models. However, what many of the advocates of policies such as ‘co-production’ seem reluctant to address is the fact that such policies are not going to be successfully implemented simply on the grounds that they are reasonable and benign. The entire project of neoliberalism is to inhibit the success of such interventions, to destabilise the terrain upon which they might develop and to prevent the formation of the kinds of collectivity which might be able to enact them successfully. Any politics of the common must therefore be something more than an aspiration for egalitarian social relations: it must be prepared to take on the forces which oppose that aspiration in the defence and promotion of their own interest. At the same time, Guattari here reminds us of several crucial and interrelated issues to which any such political project must attend: how to mobilise politically and effectively at the levels of affectivity and of the ‘relationship between things, signs and modes of collective subjectivation’, and how to co-ordinate different sets of desires and demands".
J. Gilbert, Common Ground: Democracy and Collectivity in an Age of Individualism, London and New York 2014.
Kreatywność tego, co wspólne
"To, co wspólne, można zatem rozumieć jako tę domenę potencjału twórczego, która konstytuuje i jest konstytutywna dla uspołecznienia jako takiego. W tym sensie istnieje oczywisty związek między ideą dobra wspólnego a konceptami tego, co przedindywidualne i transindywidualne u Simondona. (...) To, co wspólne, może być rozumiane jako złożone zarówno z elementów przedindywidualnych, jak i transindywidualnych, będące jednocześnie zasobem i polem potencjalności generowanym przez wcześniej istniejące relacje oraz stale przetwarzanym wytworem aktywności, który te relacje umożliwiają w teraźniejszości. W istocie można by zasugerować, że to, co wspólne, pojawia się właśnie w momencie, w którym to, co przedindywidualne, staje się tym, co transindywidualne, gdzie potencjalność tkwiąca w uspołecznieniu relacji społecznych staje się rzeczywistym potencjałem twórczym tych relacji, gdy są one urzeczywistniane i aktualizowane w teraźniejszości. Jest to przydatne sformułowanie, szczególnie w takim stopniu, w jakim podążamy za Simondonem, rozumiejąc wszelką indywiduację jako wyłaniającą się z przedindywidualności i w kontekście transindywidualności. Jako takie, zachowanie i budowanie dobra wspólnego – polityczne i materialne ucieleśnienie dobra wspólnego – oznacza zawsze zachowanie i budowanie warunków możliwości dla nieprzewidywalnych przyszłych indywiduacji.
Może to brzmieć całkowicie abstrakcyjnie, ale wnioski są już bardziej konkretne i wynika z nich, że instytucje polityczne i społeczne powinny być oceniane przynajmniej częściowo pod kątem ich kreatywności, to znaczy pod względem stopnia, w jakim ułatwiają ekspresję tej twórczej potencjalności, która jest ukryta w każdym zespole relacji społecznych. W jakim stopniu szkoły umożliwiają współpracę między uczniami i nauczycielami w celu rozwijania nowych i innowacyjnych form uczenia się i wiedzy? Jak dalece przychodnie umożliwiają pacjentom i lekarzom znalezienie innowacyjnych sposobów poprawy zdrowia publicznego? Jak dalece nadawcy i inne instytucje kulturalne umożliwiają pojawienie się naprawdę nowych sposobów myślenia i odczuwania? Takie byłyby kryteria oceny instytucji politycznych zgodne z tą logiką: w przeciwieństwie do neoliberalnego żądania menedżerskiego, aby takie instytucje były oceniane pod kątem ich zdolności do spełnienia z góry określonego zestawu 'celów', lub konserwatywnego żądania komunitarystycznego, aby po prostu umożliwić społeczeństwu to, by pozostało dokładnie tym, czym już jest, te demokratyczne kryteria stawiają pytanie o to, jak dalece umożliwiają danej zbiorowości eksplorowanie jej własnego potencjału. Aby użyć nieco innego, ale blisko spokrewnionego słownictwa, moglibyśmy podążać za uwagami Jean-Luca Nancy'ego na temat tego, jak wyglądałaby prawdziwie 'polityczna' społeczność. '>>Polityczna<< oznaczałaby wspólnotę oddającą się zawieszeniu swojej komunikacji lub poddającą się niedziałaniu: wspólnotę świadomie przechodzącą doświadczenie dzielenia się'.
Jeśli brzmi to jak argument za swego rodzaju dzikim futuryzmem, upierającym się, by każda instytucja publiczna realizowała własną ostentacyjnie awangardową misję, pozwólcie mi jasno powiedzieć, że wcale nie o to chodzi. Chodzi raczej o to, że logika naszej dotychczasowej argumentacji musi prowadzić do wniosku, że każda prawdziwie demokratyczna instytucja koniecznie ułatwiłaby ekspresję tego twórczego potencjału, który tkwi we wszystkich stosunkach społecznych. Co więcej, z pewnością można wskazać na liczne przykłady rzeczywistych polityk, które wynikają z tego rodzaju myślenia. Kluczowym terminem w ostatnich debatach na temat polityki społecznej, wywodzącym się z pracy Elinor Ostrom, jest 'współprodukcja'. Termin ten oznacza podejście do zarządzania usługami publicznymi, które uznaje, że usługi te nie są jedynie 'dostarczane' przez 'producentów' dla 'użytkowników' (lub 'klientów'), co jest standardowym założeniem 'nowego zarządzania publicznego', a zamiast tego uznaje że wyniki usług są produktem współpracy i twórczych relacji między specjalistami a członkami szerszej publiczności. Z tej perspektywy zdrowie pacjenta lub wykształcenie ucznia to wyniki, które muszą być wytwarzane wspólnie przez wszystkich uczestników procesu, czego z definicji nie można osiągnąć przez podążanie za z góry wyznaczoną ścieżką lub modelować jako transakcji detalicznej, bez narażenie się na znaczne osłabienie wydajności tego procesu. To idea, która powinna pociągać za sobą tworzenie praktyk instytucjonalnych i procedur decyzyjnych, angażujących wszystkich uczestników zarządzania usługą w ciągły dialog i realne podejmowanie decyzji, a przykładów takich instytucji działających w praktyce na całym świecie jest wiele – od ruchu na rzecz tworzenia skutecznych rad szkolnych i obrony lokalnej demokratycznej kontroli nad polityką edukacyjną w Wielkiej Brytanii, po sukces programów 'Partnerstwa Pielęgniarka-Rodzina' w Stanach Zjednoczonych. Wraz z praktykami takimi jak budżet partycypacyjny, tego rodzaju innowacje wskazują na realną możliwość konkretnej polityki dobra wspólnego, która nie jest zależna od rewolucyjnego utopizmu, jaki zdaje się kształtować wizję polityczną Hardta i Negriego, choć nie musi być wobec niej wrogi.
Takie demokratyczne, niebiurokratyczne innowacje nie są oczywiście nowym pomysłem. Zapewne wywodzą się one z najwcześniejszej historii ruchu robotniczego, gdy samorządne instytucje – spółdzielnie, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, stowarzyszenia edukacyjne, kluby sportowe i wiele innych – odgrywały ogromną rolę przed powstaniem państwa dobrobytu. Pragnienie kolektywnego podejmowania decyzji i egalitarnej demokracji nie ograniczało się jednak tylko do zarządzania i świadczenia usług publicznych i instytucji rządowych. Kluczowym radykalnym dążeniem od XIX wieku było podejmowanie decyzji i egalitarne stosunki w miejscu pracy – od najwcześniejszych kooperatyw po lokalne stowarzyszenia Komuny Paryskiej, od rad robotniczych rewolucyjnej Rosji po eksperymenty z końca XX wieku z 'samorządnością pracowniczą': 'autogestion'. W ostatnich latach jest to idea, która znacznie się ożywiła, od sukcesu okupacji argentyńskich fabryk po kryzysie gospodarczym w 2001 r., po propagowanie wzajemności i akcjonariatu pracowniczego przez brytyjskich konserwatywnych polityków w okresie poprzedzającym wybory parlamentarne w 2010 roku. Oczywiście każda radykalna demokratyczna polityka dobra wspólnego musi aktywować coś z tej tradycji, ale musi również pamiętać o uwagach Félixa Guattariego na temat samorządności w latach 70., że taka polityka może być skuteczna tylko wtedy, gdy wyzbywa się tendencji partykularystycznej i nie skupia się wyłącznie na jednym miejscu pracy lub jednej miejscowości:
'Samozarządzanie [autogestion] nie może być ani anty-zarządzaniem, ani 'demokratyczną' modyfikacją centralnego planowania, jak obecnie wyobraża to sobie lewica. Zanim skupi się na poziomie gospodarczym, będzie musiało zająć się samą teksturą ciała społecznego [socius], poprzez promocję nowego typu relacji między rzeczami, znakami i sposobami kolektywnego upodmiotowienia… Samozarządzanie może być jedynie wynikiem ciągłego procesu zbiorowego eksperymentu, który – nawet jeśli zawsze posuwa się naprzód w zakresie detali życia i szacunku dla pojedynczości pragnień – to w nie mniejszym stopniu jest zdolny, aby krok po kroku, wykonywać 'racjonalnie' kluczowe zadania koordynacyjne w coraz większym planie społecznym'.
Właśnie taki proces kolektywnego eksperymentowania na sobie może być jedyną sensowną odpowiedzią na kryzys demokracji przedstawicielskiej. Praktyczne przykłady, takie jak te podane powyżej, pokazują, że tego rodzaju eksperymenty są możliwe i to właśnie do ich proliferacji i intensyfikacji miałaby zmierzać wszelka polityka podyktowana przedstawionym tu argumentem, nie zaś do sterylnej produkcji idealnych modeli. Wielu zwolenników polityki takiej jak 'współprodukcja' wydaje się jednak niechętnie podchodzić do tego, twierdząc że takie polityki nie zostaną pomyślnie wdrożone tylko dlatego, że są rozsądne i umiarkowane. Cały projekt neoliberalizmu polega na hamowaniu sukcesu takich interwencji, destabilizowaniu terenu, na którym mogą się one rozwijać i zapobieganiu tworzeniu się rodzajów zbiorowości, które mogą być w stanie skutecznie je realizować. Wszelka polityka dobra wspólnego musi zatem być czymś więcej niż dążeniem do egalitarnych stosunków społecznych: musi być przygotowana do stawienia czoła siłom, które przeciwstawiają się temu dążeniu w obronie i promocji własnych interesów. Jednocześnie Guattari przypomina nam tutaj o kilku kluczowych i powiązanych ze sobą kwestiach, którym każdy taki projekt polityczny musi sprostać: jak mobilizować politycznie i efektywnie afekty oraz jak współkoordynować rozmaite zestawy pragnień i roszczeń".
J. Gilbert, Common Ground: Democracy and Collectivity in an Age of Individualism, London and New York 2014.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz