Rzeczpospolita szewska

"Gdy mówimy o statusie i funkcjach miast, warto spojrzeć w stronę, której oficjalne statystyki unikały. Także w Polsce Ludowej: 'Pewna część handlu prywatnego skupiała się na bazarach i targowiskach. Oferowano tam artykuły pochodzenia zagranicznego oraz wyroby prywatnego rzemiosła i chałupnictwa. Zachowały się także tradycyjne targi tygodniowe, na których rolnicy oferowali produkty wiejskie oraz nabywali wyroby rzemieślnicze. Niektóre jarmarki o zasięgu regionalnym, np. końskie, istniejące od wieków w tych samych miejscowościach i odbywające się w określone dni roku, zachowały swój charakter'.

Jerzy Kochanowski podaje przykład z Radomia, 'który w latach pięćdziesiątych zyskał potajemną sławę jednego z najbogatszych miast w Polsce'. Źródłem tego bogactwa miała być szara strefa przemysłu obuwniczego. 'W mieście i okolicy zarejestrowanych było (w 1957 roku) 120 prywatnych zakładów szewskich. Tylko one (nie licząc warsztatów nielegalnych) w 1957 roku wyprodukowały 56 tys. par obuwia, zużywając 15 tys. m2 skóry miękkiej i ok. 20 ton twardej. Tymczasem oficjalne przydziały pokrywały zapotrzebowanie w jednej trzeciej (...). Reszta pochodziła z 3 tys. punktów nielegalnego garbunku, rozsianych w mieście i okolicy'. Historia ta kończy się jednak smutno. Kochanowski pisze, że: 'W wyniku m.in. procesów aferzystów skórzanych w latach 1960-1961, w których zapadały wydane dla postrachu (ale niewykonane) wyroki śmierci, radomski czarny rynek stopniowo szarzał i biedniał'."

R. Matyja, Miejski grunt. 250 lat polskiej gry z nowoczesnością, Kraków 2021.