Spatial planning and the destruction of autonomy of the commons / Planowanie przestrzenne i zniszczenie autonomii dóbr wspólnych

Spatial planning and the destruction of autonomy of the commons

"Imagine a landscape where housing is interwoven with workshops, factories, and collectivized food gardens. Imagine a city fabric variegated with rural enclaves and strips of farmland where humans coexist with livestock. Imagine a place where metabolic networks, cycles of nutrients and raw materials, and energy flows are to a large extent contained within and controlled by local communities. Labor and leisure alternate and blend on streets permeated by an atmosphere of intense conviviality. Public spaces are simultaneously sites of work, trade, and collective celebration, loosely demarcated and continually reinvented by users according to their daily needs. Women and children are active protagonists in this constellation of events and encounters. They are the main agents of community life, imbuing it with the distinct rhythms of social reproduction. Minorities from different ethnic and cultural backgrounds also play a fundamental role in defining these milieus as heterogeneous, sometimes contradictory, mosaics of social practice. Imagine an assemblage of intertwined centrality archipelagos and overlapping spatial hierarchies that render the territory difficult to read, understand, and monitor. State institutions and elites have lost much of their jurisdiction over this network of settlements, which remain partially delinked from larger national and global dynamics. Their spatialities revolve around the messy minutiae of everyday needs and arrangements; higher-scale relations are structurally subordinate. Private ownership exists, but as a relative, nonexclusive regime that is variable in space and time. Property is embedded in, and contingent on, broader customary tenure and use arrangements that blur the boundaries between individual and collective possession. In these milieus, the very idea of the urban is framed by representations, narratives, and identities that emanate from local networks and reinforce them as autonomous environments. Imagine a regime of urbanization that is not growth oriented but rather is geared toward community self-reproduction, cooperative creativity and care, play and pleasure.

(...) Today, a growing number of critical theorists, radical historians, and militant researchers evoke the underlying form behind many of these phenomena with an elusive concept: the commons. Described as the main front line of ongoing struggles for social transformation, the idea of the commons is at the core of emerging visions of a postcapitalist future. In the past, however, the configurations and arrangements mentioned above were essential ingredients of very real social spaces. Reflecting on the explosive potential of contemporary metropolises as sites of encounter, difference, and antagonism, activists and radical scholars portray urbanization as a catalyst for the renaissance of the commons. Progressive spatial planners also mourn their disappearance and strive to revive them. This is a sad irony, for, as we shall see, urban planning and capitalist urbanization have actually been key agents in the decollectivization of society and the destruction of communal space. Such negative agency has been only sparsely studied inexisting historical and theoretical assessments of the discipline, which tend to depict the “planning project” as a benevolent endeavor to improve the physical, economic, environmental, and social conditions of cities. At the same time, existing accounts of the seizure of the commons in the social sciences often neglect its geographical dimension, or they present space as an inert receptacle, not as an active instrument mobilized to produce or destroy communal formations. In other words, little attention is paid to the mechanics of spatial dispossession and how particular techniques and procedures work to articulate these processes. This inhibits our capacity to grasp and reverse dynamics that hamper the alleged emancipatory potentialities of planning and constrain the unfolding of urbanization as a process of collective liberation.

(...) Capitalism does not simply occupy space; capitalism is a mode of spatialization. It relentlessly, unevenly reconfigures places, cities, and regions not only for narrow productive reasons or accumulation imperatives but also, more generally, to shape and reproduce entire social formations that supply vital background conditions for economic development. Under its influence, urbanization itself becomes a vector of colonization of noncapitalist spheres and spaces, the existence of which hinders the system’s continuity.

The shifting but relatively coherent set of techniques, schemes, and strategies we call planning plays a central role in this process and thus becomes a fundamental site of organization and struggle where a clash between opposing conceptions of reproduction and social relations takes place. (...) Every plan, in other words, prefigures a desired social order. Producing the spaces that sustain these orders while enabling the forms of dispossession, displacement, and disempowerment intrinsic to capitalist expansion and restructuring is an often ignored but essential imperative of spatial planning. The investigations in this book interrogate different historical manifestations of this project, composing a picture of heterogeneous actors, approaches, instruments, and models that nonetheless share a crucial feature: they use space to decommonize society—that is, to neutralize, erode, or subsume the commons and popular forms of self-reproduction, thereby facilitating the consolidation of new economic and political regimes.

(...) Two elements are especially relevant to this approach. First, I focus on the centrality of social reproduction struggles in the evolution of capitalist spatialities and the emergence and development of urban planning apparatuses. The background reproductive dynamics behind the front line of accumulation schemes and productive change are essential to the success of capitalist projects, but they tend to hinder economic restructuring and thus become fundamental domains of conflict and regulatory action. Shaped by custom and reified in space, everyday life and social reproduction are usually characterized by friction and resistance to change from important segments of the population. These are realms of recalcitrant inertia, ingrained cultures, and deep-rooted vernacular institutions, entrenched in specific, often local territorialities. Because they are often beyond the reach of market mechanisms, they require substantial efforts to be transformed and therefore become vital sites of governmental experimentation. Many of the innovations that constitute planning at key developmental stages stem from attempts to spatially regulate diverse spheres of social life and their connection to production processes and the collective orders they require. Capitalist urbanization involves not only the expansion and reorganization of settlements and economic infrastructure but also the erosion of particular social spaces and different modes of self-reproduction to consolidate alternative subsistence and political regimes: the very creation of segregated geographies of reproduction with specific class, gender, generational, and racial hierarchies; the gradual seizure of community organization and sustenance regimes by states and markets; the forge of a common sense of cityness that entails clearcut divides with traditional rural economies, ecologies, and socialities; the moralization of spatial deportments, performances, representations, and identities; a particular rationalization of urban temporalities; and so forth. This book therefore goes beyond existing historical depictions that present planning as a cog in a larger growth machine, a beneficial reformist action, a self-generative technical knowledge, or an aesthetic endeavor. It takes up the task of understanding planning as an intrinsic element of spatial reproductive fixes under capitalism.

Second, this attempt to spatially regulate social reproduction and the urbanization regimes it pursues are not innocuous or purely functional but are frequently achieved through the dispossession of autonomous, cooperative life-forms: the commons. Urban agglomerations have been celebrated as the “source of the common and the receptacle into which it flows.” Historical scrutiny shows that their condition is more complex and dialectical. Urbanization can nurture communal practices based on social density, diversity, and multiplicity, but it can also become a key vector of decollectivization and disempowerment. Along with the efforts to improve environmental and dwelling conditions, planning has often been mobilized to keep a tight rein on popular commoning potentials. However, there is no systematic historical-theoretical analysis available to understand the role of both planning and urbanization in struggles around the commons, particularly regarding the spatial mechanics of dispossession they deploy. These processes are characterized by dynamics of separation, subjugation, and marketization of reproductive spheres at multiple levels, adopting diverse forms and intensities at different phases of capitalist development. The experience of decommonization is especially severe in social spaces under strong pressure for structural change in the context of primitive accumulation and economic rescaling processes. The historical chapters of the book investigate four of these episodes at strategic, transitional stages of capitalism: the passage from mercantilism to capitalism, the emergence of reformist politics, the rise of Fordism, and the shift to post-Fordism. The analysis offers a perspective from below, examining planning procedures against the background of social relations in the milieus and communities targeted by “urbanization.”

(...) This book argues that spatial planning was vital to the implementation of fundamental aspects of capitalist territorial and urban formations, such as the creation of national circuits of production and distribution or massive population displacement in the transition from mercantilism to capitalism; the acculturation and pacification of migrant communities in early industrial agglomerations; the emergence of urban mass consumption and leisure; or the commodification of places, identities, and socioterritorial networks under neoliberalism.

(...) The general tasks of the planning project are usually grouped into two specialized areas: economic and social. Economic-centered approaches stress planning’s role in the rationalization of land markets, property regimes, and investment strategies, or the infrastructural arrangement of territory as a space of production and circulation. Socially centered approaches emphasize planning’s attempts to sustain cohesive social orders by containing civil discontent and providing public services and collective consumption facilities that stabilize the reproduction of class relations. Planning is sometimes identified with interventions in one of the spheres, or when both are considered is presented as an incremental sequence of ad hoc, independent techniques and policies in each realm. The very separation between economic and social domains—or, more precisely, between production and social reproduction—and the related specialization of planning devices is taken as given. This is problematic on several levels. As we shall see, this separation and the subsequent rearticulations of both realms have themselves been historically and spatially engendered as a central precondition in the formation and subsequent cyclical restructuring of capitalism. This has been one of the critical motivations behind the consolidation and evolution of planning.

Nancy Fraser refers to this kind of maneuver as interrealm or “boundary struggles”—struggles, that is, through which different social actors strive to demarcate the hierarchies and “boundaries delimiting ‘economy’ from ‘society,’ ‘production’ from ‘reproduction.’” For Fraser, these clashes are intrinsic to the introduction and cyclical reorganization of systemic hierarchies and divides under capitalism, particularly the segregation and subordination of social reproduction relations as background conditions of productive development—indeed, as the very undergirding that enables economic expansion and accumulation. This book suggests that capitalist urbanization becomes a medium and outcome of such boundary struggles including on the one hand elite and state attempts to isolate, contain, operationalize, and commodify reproductive practices and spaces; and, on the other hand, popular efforts to preserve self-reproduction as a platform for collective autonomy from state and market forces. This structural dialectic is intrinsic to capitalist development and a generative process behind planning’s inception and evolution. Planning strategies help to spatially create and rework the dislocations and hierarchies between spheres of social practice that are often functionally and spatially intertwined in pre- and semicapitalist subaltern milieus. They transform social life, in the first place, through such boundary work. This logic takes structural and temporal precedence over most tasks traditionally identified with planning and is characteristic of capitalism. It is from this arcane but critical perspective that we can consider planning as intrinsic not only to the development of cities in industrial contexts but also to the very emergence and unfolding of capitalist spatialities.

Let us pause here to consider the notion of social reproduction and its significance to the understanding of planning vis-à-vis capitalism as a systemic totality. The concept of reproduction designates three distinct but interrelated levels: the reproduction of individual subjects; the reproduction of class structures and hierarchies, particularly the reproduction of popular strata as subaltern classes; and the reproduction of capitalism as a social formation. Critical traditions have paid special attention to processes of working-class reproduction, which secure the daily and intergenerational renewal of a subordinate yet compliant labor force and hence the continuity of capitalism. They include the material and symbolic everyday practices and institutions necessary to socialize working-class individuals and communities into particular roles, behaviors, dispositions, and cultures. This involves not only “the provision of food, clothing, shelter, basic safety, and health care” but also “the development and transmission of knowledge, social values, and cultural practices and the construction of individual and collective identities.”

(...) The divide [between production and reproduction sphere] was a prerequisite to render reproductive practices a reserve of largely noncommodified, unwaged, or cheap “forms of provisioning, caregiving, and interaction.” This condition was, and still is, contradictory. On the one hand, reproduction constitutes an indispensable basis of practices on which the formal economy is premised, but it also gives households and communities a relative autonomy with respect to it—a remnant of former self-reproduction regimes. On the other hand, the expansionist drive of capitalism promotes constant encroachment and depletion of reproductive resources, triggering crises of reproduction. The contours of the divide between both domains of social practice are thus periodically reshaped and mutate historically, taking different forms in different developmental stages. The foundational creation of a realm of commodity production disembedded from community control and age-old reproductive compromises entailed an original disruption of the long-standing imbrication of both spheres in preindustrial societies. The system would face similar difficulties in subsequent episodes of expansion, crisis, and economic restructuring. The initial spatial and functional segregation and ensuing reorganizations of these spheres are marked by dispossession and boundary struggles; the reserve of reproduction is constantly reoperationalized through procedures that include expropriation, decollectivization, disempowerment, extraction, acculturation, commodification, and displacement, resulting in a gradual loss of autonomy for subaltern classes. As we shall see, this permanent revolution of reproductive practices has been mediated among other mechanisms by specific spatial apparatuses, which therefore must be understood as integral to such struggles.

(...) Planning itself is not an external response to the conflicts of already formed, independent spheres of sociospatial relations. As we shall see, it emerges as an intrinsic element of boundary struggles to render reproduction a separate realm of social practice and evolves around the transformations of that divide, especially in contexts of crisis and restructuring associated with capital’s attempts to go beyond the territorial forms it had adopted in earlier stages of development. (...) During critical conjunctures, the need to contain and overcome these forms of conflict animates the creative destruction of the places and spatial practices that make autonomy possible, and through which such conflict is reified and reproduced in particular territories.

(...) The commons can therefore be defined as shared material and immaterial resources, spaces, and skills, as well as the institutions, organizational assets, power structures, and cooperative everyday practices and territorialities involved in their production and maintenance. At the most rudimentary level, they designate the collaborative work that allows people to collectively appropriate and shape space in a lasting way. The commons are manifold and polymorphic, intertwining economic, social, cultural, and affective dimensions. They are sustained and managed independently from—and often against—market and state control and thus provide a platform for autonomy in particular spheres of social praxis. Commoners are, to a certain extent, masters of the conditions of their own existence. This does not mean that the commons are idyllic oases of pure spontaneity and unrestrained freedom, equality, and harmony. On the contrary, they often constitute contested spaces that require permanent negotiation, reciprocal compromise, and sometimes explicit regulation. The ultimate goal of communal arrangements is the self-reproduction of the community—that is, the preservation of forms of self-subsistence and self-government that secure collective autonomy. They are based on use value–oriented practices that blend production and social reproduction, subordinating the former to the latter. This hinders the rearticulation of both domains under capitalism. The commons delay economic growth, hamper commodification, allow a degree of popular independence from the strictures of markets and state regulation, enable forms of life on the margins of the system, and encourage reluctance to comply with top-down social and spatial normativities. In brief, they forge systemic boundaries that are hard to overcome.

Commoning—the process of shaping communal spaces, relations, and imaginations—is often based on patterns of territoriality, a capacity to appropriate and transform social space through different types of shared material and symbolic labor. Drawing on the diverse theoretical perspectives outlined above, this book stresses the duality of the common as both space and spatiality, as site and social relation. The common can designate a particular place or shared material resource located within concrete, clearly demarcated boundaries, such as common pastures subject to customary rights or liberated autonomous zones. But when we talk about the commons, we also refer to systems of sociospatial relations that establish a territorial pattern in the more diffuse, shifting terrains of everyday practice. In that sense, we will also examine less evident but nevertheless crucial expressions such as the commons of publicity,centrality, and creativity. In its many forms, commoning engenders a mosaic of subaltern and popular spatialities at different scales, a variegated patchwork of encounters and significations that are opaque to authority and superimpose their “own geography over the state cartography, confusing and cancelling it.” Attempts to contain and eliminate popular autonomy thus use spatial strategies to dismantle the commons. As we shall see, these forms of dispossession are a central aspect of planning’s grammar, whether pursuing the seizure of a particular space as a material asset or neutralizing the broader relations that sustain communal life.

Recent accounts of the ongoing character of original accumulation stress that capitalism has relied from its onset on the plunder and destruction of the commons to emerge and survive—a particular manifestation of its systemic reliance on the subsumption of noncapitalist “outsides” to expand. Capitalist decommonization involves not only the deprivation of material means of production and the elimination of customary regimes of access to land but also, and more generally, the disorganization of collective self-reproduction regimes and the reorganization of communities as heteronomous subjects, eroding their independence. In releasing these processes, capital enters a precarious balance between decollectivization dynamics and the preservation of the forms of cooperative work that sustain societies and the system itself. Such contradictions, like those in the domain of reproduction, lead to a constant renovation of political-economic and regulatory arrangements. Eventually urbanization and planning also get trapped in this dramatic spiral of crisis and restructuring, shaping the evolution of cities and regions.

There are several cumulative layers or incremental frontiers of dispossession, responding or reacting to the manifold dimensions of the commons in different contexts: the seizure of material resources, such as common land, food and energy provisioning systems, or raw materials; dispossession of specifically relational and organizational resources, such as collective self-management skills, spaces of encounter, shared territorialities, cooperative experiences, and social milieus and networks; and dispossession of symbolic resources and cultural commons, such as collective spatial imaginaries, identities, memory, immaterial values, and representations. These dimensions are of course interwoven; attacks on the commons at any given time usually combine the three aspects. The enclosure of common land in England, for instance, also involved the disappearance of the institutions, gender and generational arrangements, everyday sociality, and folklore related to its governance and places. The analytical distinction of the aforementioned dimensions, however, helps illuminate capitalism’s shifting priorities and strategies of dispossession. In diverse stages of development, specific aspects of the commons become crucial targets as a result of their close connection to new frontiers of accumulation and social regulation. Actually, the capture and destruction of different modalities of commoning may be seen as a systemic drive in the transition between regimes of accumulation and planning approaches over time. There exists, in other words, a loose connection between historical frontiers of decommonization, the transformation of political-economic regimes, and the evolution of the planning field. Shifts in emphasis from the dispossession of one dimension of the commons to another can be roughly associated to broader processes of capitalist restructuring and the development of new spatial regulatory strategies that inform the overall path of capitalist urbanization. Of course the evolution in specific contexts is not linear; marked by constant ebb and flow and negotiation, it combines various aspects of decollectivization and heterogeneous dispossession techniques. However, the overall effect of these historical processes of urbanization is evident. Spaces of autonomy are gradually losing ground vis-à-vis spaces of dispossession, even if the former are permanently renewed as a result of the need of surplus populations to secure realms of self-reproduction in a context of ongoing displacement and immiseration.

Decommonization can be achieved through disparate procedures including reactive or proactive, disciplinary or liberal approaches, and by means of mechanisms that range from crude expulsion to less obvious forms of disempowerment, police regimes, or benevolent reform. Rough deprivation and displacement are usually specific to the redistribution of material resources and populations in nondemocratic regimes. More often, the resistances and struggles that these procedures generate, the evolution toward less undemocratic politics, or the very complexity of the commons stimulate the development of subtler approaches. Sometimes, in fact, decommonization is feasible only through active participation of commoners themselves—that is, through co-optation strategies that transform collective subjectivities and subsume cooperative spaces. This is why in reform-oriented and welfare regimes the process of dispossession adopts more flexible, compensatory, even seductive forms, trading substantial improvement in dwelling and environmental conditions for social control, disempowerment, acculturation, invisibility, or commodification.

In his theses on history, Walter Benjamin suggests that the fertile encounter between past and present occurs in sudden flashes, when the former is “seized at a moment of danger.” This book explores experiences in which diverse communal formations are threatened by broader restructuring dynamics, including economic rescaling, the emergence of new social hegemonies, sweeping regulatory transformations, and the reorganization of the nexus between the spheres of production and reproduction. These in-depth excavations are animated by a larger metahistorical argument. As implied in the previous section, the cases have been selected to cover key transitional stages in the evolution of capitalism during the formation of new accumulation and regulatory regimes: the intensification of primitive accumulation and state-driven territorial and property restructuring in the passage from mercantilism to competitive capitalism; the rise of urban reform and state provision of public services and facilities at the dawn of organized capitalism; the consolidation of comprehensive metropolitan strategies and segregated social and functional landscapes in the emergence of welfare state regimes; and struggles over urban valorization and regeneration in the transition beyond Fordism.

The episodes also reflect the connection of these shifts to the broader development of the capitalist world-system. The processes under scrutiny are loosely related to the historical renovation of world-systemic cycles of accumulation and the consolidation of capitalism’s core network through the subsumption, reorganization, and rescaling of inner and near geographical and social peripheries, as examined in the tradition of world-systems analysis. In their rise to international prominence, the hegemons and aspiring powers of the world-economy put great pressure on the social fabric of their own cities and regions, particularly on working-class communities and spaces. This large-scale geopolitical drive stimulates new spatial fixes and associated waves of dispossession and decollectivization that ultimately impact the lives of vulnerable and marginalized populations at the lower scale of everyday practices. In this context, the inertias of existing spatial and social reproduction arrangements become a fetter on the full integration of strategic areas in larger developmental projects. The commons are especially problematic in this regard; as quintessentially recalcitrant and resistant milieus, they require special regulatory efforts to be seized, dismantled, and reorganized.

(...) The cases in this book have been selected to emphasize the capacity of spatial planning to capture, foster, or inhibit cooperative forms of social interaction. The historical narrative—chapters 1 through 4—examines four of these critical attempts to use space to destroy the commons. The chapters survey heterogeneous expressions of commoning and planning, showing how communal spaces related to new frontiers of accumulation are targeted by strategies trying to rearticulate production and reproduction, and how these efforts stimulate innovation in planning approaches. The trajectory goes from the focus on struggles over material commons such as land and food provisioning resources to organizational commons such as public space regimes, community orderings, and centrality, or the very engines of commoning including collective creativity, selfvalorization skills, tactics of appropriation, and subjectivity. Each of these stages presents new formations of social reproduction, shifting from the germinal separation of production and reproduction as functionally and spatially segregated spheres of practice during the early steps of agrarian and industrial capitalism to the containment of informal spatialities and boisterous working-class reproduction in the exploding industrial city; the development of comprehensive, specialized partitions and sites of class reproduction in nascent welfare urbanisms; and the strategic resignification of autonomy and collective identity as vectors of urban restructuring and productive change in post-Fordist regimes.

The dynamics explored in each chapter can be found elsewhere in different places and periods, but the experiences under scrutiny are especially helpful to elucidate the centrality of certain problematics at transitional historical stages when the shift toward new urban worlds, and new planning paradigms, is obvious: access to land and other material resources, and the reshaping of city–country hierarchies in the rise of agrarian capitalism; the orchestration of public deportments and community order in burgeoning industrial cities; the configuration of social hierarchies and urban structures and atmospheres in the early Fordist metropolis; and control over urban obsolescence, spatial valorization, and territorial identities in a context of neoliberal restructuring. The historical argument focuses on the construction of the capitalist core, so the sample is restricted to Western cities and regions. The spaces under scrutiny in the historical chapters of the book—the English hinterlands, and certain areas of New York City, Chicago, Berlin, and Milan—constituted inner frontiers or near peripheries of capitalism in its emergence, expansion, and transformation across Europe and North America and hence became key sites of urban, economic, and regulatory experimentation in their respective time periods. Of course, spatial violence and dispossession also played—and still do play—a prominent role in shaping distant peripheral or colonial realms that were decisive to the consolidation and development of capitalism. By focusing on the transformation and absorption of pre- or semicapitalist inner peripheries, however, the book suggests that the social spaces of the metropole have also required a vast exercise of internal—or, to quote one of the protagonists of our narrative, “domestic”—colonization to become part of the system’s core. The sample thus delineates a heterodox genealogy of planning that combines experiences absent in dominant narratives with betterknown episodes, examined here under a different light to suggest alternative roots and trajectories. The cases are deliberately heterogeneous in their spatial and temporal scale, scope, political context, and success, showing the pervasive presence of decommonization strategies in planning.

The historical apparatus begins by tracing planning’s roots back to the eighteenth-century hinterlands and the processes of territorial and agrarian restructuring that facilitated the industrial revolution in England. Building on the hypothesis of an agrarian origin of capitalism and current conceptions of hinterland restructuring as aform of extended urbanization, the first chapter studies state enclosure of common land and the elimination of common rights in the transition to capitalism. From the late seventeenth century, the English commercial and landed elites strived to create a more cohesive national agricultural market, extend exclusive private property rights, and increase labor and land productivity to maximize farming and manufacturing output and replace Holland as a trade hegemon. Age-old field systems and the makeshift economies and peasant cultures associated with them stood in their way. Small landholders and landless laborers used common land and rights to avoid complete proletarianization, preserving spheres of relative autonomy from labor and commodity markets through household and community practices that blended production and reproduction. According to a new bloc of landlords and “improvers”—an early incarnation of the modern planner—these arrangements instead hindered development. They were obsolete as productive schemes and inhibited the generalization of wage labor, promoting laziness and unrest. The bonds that tied the lower orders to the land had to be broken. Parliamentary enclosure—the partition and privatization of common land, along with the termination of commoning practices by an act of Parliament—had an irreversible impact for the poor, for small landholders, and especially for fundamental agents in commons-based economies such as women and, to a lesser degree, children.

The argument in this chapter poses an important corrective to dominant planning epistemologies, stressing the need to pay attention to diverse modalities and geographies of urbanization beyond the bounded, dense settlement type. Although several authors in the planning history canon briefly mention enclosure as part of the agrarian reform that predated and enabled the industrial revolution, it has never been regarded as a form of planning. Yet parliamentary enclosure, as practiced in the eighteenth and nineteenth centuries, anticipated aspects of subsequent regulatory mechanisms, including the rationalization of land-use and tenure regimes, regulated public consultation, the systematization of the management and implementation of spatial interventions, the use of standardized cartographic material, or, more importantly for our concerns here, the strategic use of spatial devices to produce certain effects in the social fabric. Planning emerged as an element of inaugural struggles to disembed economies from collective control and local social reproduction needs, and it helped subordinate the countryside to urban trade and labor imperatives. Enclosure and the ensuing forms of displacement were not only a precondition for rural outmigration and subsequent agglomeration in cities but also a way to render a vast territorial hinterland operative for urban expansion. In other words, they were a form of urbanization of the countryside.

As we shall see, this process triggered different styles of resistance, from everyday rejection of new property arrangements to violent attacks against enclosers. From the late eighteenth century on, bourgeois reformers replaced dispossessed commoners in the denunciation of enclosure, advancing schemes to protect the urban commons and implement compensatory plans in the countryside. Meanwhile, a new generation of improvers campaigned to intensify “domestic colonization,” advocating the enclosure of periurban and distant waste land to employ the threatening mass of jobless poor gathering in the cities. Although usually ignored, these proposals anticipated certain aspects of mid- to late nineteenth-century planning approaches, including the park and garden-city movements.

Chapters 2 and 3 are closer to planning’s traditional canon. They trace the emergence of relational commons in the budding industrial city and metropolis, and the subsequent rise of a spatial politics of community, a more benevolent form of power that blended aspects of discipline with a new spirit of reform. If chapter 1 deals with a case of dispossession through privatization, then these chapters show how state-promoted regimes of publicity can also be mobilized to erode the commons. In these experiences, decommonization appears as an attempt to neutralize and reshape popular spatialities, substituting communal organization and the valences of subaltern encounter with monitored, heteronomous urbanities. In both episodes, the improvement of dwelling and environmental conditions is contingent on forms of acculturation, disempowerment, displacement, and ultimately the corrosion of conviviality in workingclass neighborhoods.

Chapter 2 studies the efforts to tame the commons of publicity in New York City and Chicago slums between the 1850s and the Progressive Era. During this period, a new vision of public urbanity was devised to replace actually existing forms of popular sociality. The analysis begins by describing the crises of reproduction that hit these cities on their way to national prominence, as the United States began to challenge Britain’s commercial dominance in the Atlantic. In this context, ethnicized and racialized migrant communities from rural and poor backgrounds in the United States and abroad re-created their previous cultures and practices to survive in the new milieu. They reinvented the street and collective spaces as multifarious, tactical commons to support households; they developed community networks with a growing capacity to regulate life in the slum and connect neighborhood and workplace struggles. Women, children, and different strata of the male working class were the protagonists of these hybrid spaces, which blended urban and rural practices, blurred the divide between private and public, and, from time to time, exploded in violent riots and strikes. 

The elite and segments of a burgeoning middle class saw this abject republic of the streets as a threat to social order and decorum. The chapter examines the pioneering collective facilities they conceived to pacify it. Parks, settlement houses, playgrounds, sports facilities, and community centers should work as surrogate commons —a pedagogic infrastructure to moralize urbanization. These services were in part a response to popular demands, but the working classes had to abandon everyday commoning practices regarded as dangerous, backward, and foreign to enjoy them. They were implemented in several waves, usually following local crises. Everyday resistance to conform to prescribed deportment in the new spaces was frequent, and many of these attempts met with moderate success in their immediate goal of eradicating street commons. However, in the long run, they had a key influence on the consolidation of a specific ideology of cityness, the promotion of certain imaginations of the public realm, and the normalization of middle- and upper-class standards of urban conduct that ultimately stigmatized popular communal practices.

The experience in New York City and Chicago shows the reactive, piecemeal incremental innovation typical of the early steps of urban reform. Chapter 3 moves to Weimar Berlin to understand how a more ambitious, integral form of proactive planning targeted the commons of centrality, blending renewal, facility, and housing programs in an attempt to rearrange the metropolitan structure. In the aftermath of the war and the revolution, an emerging economic and social alliance launched a concerted effort to turn Berlin into a Weltstadt, a world-city. The ground lost during the postwar crisis had to be regained, the bonds with international trade, cultural, and touristic networks reestablished. National competitiveness and the credibility of German manufacture were said to depend on the capital’s recovery. This aspiration clashed with the enduring presence of unruly proletarian milieus in the historical peripheries and pockets of recalcitrant poverty in the city core. Everyday control of large areas of the city and the development of cooperative platforms in the sphere of reproduction allowed the working classes to impose their ways and political will, hindering the process of industrial and urban restructuring. A rising bloc of developers, architects, and politicians—including the social democrats, dominant at the time—deemed such communities and their territorialities inappropriate for a modern metropolis.

Two strategies concurred in the attempt to reorganize metropolitan hierarchies and erode popular centrality. First, the municipality emulated the suburban atmospheres of recently built upper-middleclass outskirts in new peripheral settlements for the higher echelons of the working class, cleansed of the messy intensity of popular districts and managed to inhibit autonomous association. Second, the historic core became the target of renewal to remove undesired populations, intensify existing trends of tertiarization, and project an image of cosmopolitanism. Both lines of development stimulated the dilution of existing communal subjectivities in the emerging forms of a classless mass culture driven by individual and household consumption and leisure. Das neue Berlin was, in any case, an interrupted enterprise. The crisis after 1929 reinforced the most visceral side of neighborhood identities as popular communities struggled to secure control over their territory. The liberal–social democratic project for a middle-class city was shattered first by recession and then by National Socialism. However, the rationalization of centrality, the binary vision of sedate suburbanity versus frenzied business cores, and the ideology of depoliticized urban life deployed by modernist designers in alliance with the visual arts and media remained powerful references that informed subsequent postwar development.

Chapter 4 brings us closer to the contemporary urban condition to explore the nature of struggles over the commons of creativity. It begins with the explosion of social unrest in Italy between the socalled economic miracle of the late 1950s and the crisis of the 1970s, as the country—especially the north joined the world’s leading manufacturing regions and then fell into recession. During this period, the great industrial centers experienced unprecedented changes with a massive influx of migrants from the south, transformation of forms of production, proliferation of alienating residential peripheries, and intensification of housing conflicts in core urban areas. Autonomia—a heterogeneous movement of precarious industrial and intellectual workers, feminists, students, and unemployed youth—emerged in this context as an attempt to regain direct grassroots control over declining neighborhoods, factories, and everyday life. Reacting to economic restructuring, austerity, and class disintegration in the transition to a new industrial world, autonomist groups developed a full awareness of the potential of collective creativity, self-valorization, and spatial appropriation to transform urban life.

This chapter challenges recent ideologies that frame creativity as the ultimate urban “industry” and a fundamental economic agency. Autonomia’s creativity was a communal imagination against industrialism that mobilized a “pensive joy” to turn urbanization into a limitless source of use values, community self-care, and collective pleasure. Since the 1980s, however, creativity has been recast as just another niche market in a context of exhaustion of traditional forms of accumulation and increasing social polarization. The second half of this chapter uses the case of Milan—Italy’s most salient case of urban neoliberalization—to examine how planning has been transformed to embrace the creative city paradigm. 

The analysis focuses on the disorganization of the traditional ties of working-class strata with their territory, and especially on the cooptation of subjects, spatialities, and resources used by autonomia to confront the crisis of Fordism–Keynesianism, such as creativity, difference, knowledge, communication, participation, social networks, and capacities of collective appropriation and selfmanagement. A double movement of stigmatization and regeneration turned part of the latent spirit of the 1970s into an engine of urban economic renaissance while repressing its spaces of radical antagonism. With this case, the process of decommonization seems complete. Urban commons become a site of accumulation. Antagonistic reproductive potentials are not simply destroyed or replaced with alternative arrangements, as in previous stages. The very matter of collective reproduction is now reframed and elevated to a productive condition by a perverse alchemy.

(...) State spatial planning should be repurposed to work at three levels: first, it may act as a barrier, shielding the commons against market assaults and enclosure; second, it can hollow out capitalist space by facilitating the penetration and expansion of communal projects in territories already colonized by commodity logics; and third, it may serve as an external control mechanism, preserving local and regional balances between different communes and reorienting internal contradictions that can deviate the commons from the central goal of egalitarian emancipation. The aim for radical practice, therefore, is not to achieve absolute decentralization or the disappearance of state spatial planning but to rethink and reverse its functions to counter market forces and multiply liberation spaces. A commons-oriented planning needs to conjure alternative urban worlds and possibilities buried in the past. Let us think, for instance, of the aborted potentialities in the experiences we have explored. What would cities look like today if planners and state agencies had sought to protect and promote the commons, giving them space and strengthening their positive aspects while inhibiting those attributes that could harm the unfolding of urbanization as a collective egalitarian project?

In its most complex manifestations, the common is an incipient state form constituted around direct collective control of space, resources, and value. Commoning, in that sense, can be understood as a practice of “instituent” planning, a process that constantly reshapes its own boundaries and creates new shared spatial practices, rights, and obligations, thereby expanding the attributes and contents of communal arrangements. This investigation began with a classic illustration of communal resource governance. The open fields of England were the basis of mature institutions—a polity with its own notions of property, rights, and justice, which coexisted and eventually clashed with the emerging bourgeois state. In our account, this type of institutional architecture vanished with the vast territorial reorganization caused by enclosure. The rest of the book has explored more volatile experiences of appropriation and social organization through various attempts to regain popular control of space. In the last historical chapter, Italian autonomists pursued an explicit, albeit ultimately fragile, strategy to self-manage large areas of cities and regions and establish an autonomous valorization of urbanization processes, a form of urban counterpower. We were on the threshold of a latent state form—at least as envisioned by various political imaginations—which on this occasion was received with a combination of repression and co-optation. A commons-oriented planning project should contribute to connect, coordinate, and amplify ongoing efforts to extend these spaces of emergent statehood, inside and outside conventional state structures. Framed in this way, the common is not only an attempt to escape institutional closure but also a form that democratizes, transforms, and eventually absorbs the state. Commoning is not the antithesis of planning but an alternative grassroots planning praxis that may redefine the discipline, both on the streets and within state apparatuses.

Who can take this project forward? How should planners’ identities and roles be reframed in a context of commonist urbanization? Are traditional planners still useful in these endeavors, and if so, what tasks should they perform? There are no universal answers to these questions. The conditions surrounding this process may differ substantially, and the relation with conventional planning agencies must be determined collectively in the course of concrete struggles. The endangered communal spaces of our investigations were sustained by members of shifting but relatively coherent local formations of incipient or mature laboring classes. They, the commoners, were the planners of popular urbanization. However, the highly fractured landscapes of contemporary surplus populations are composed of incoherent and sometimes antagonistic groups: mosaics of national and transnational proletariats and casualized workers, displaced peasants and indigenous communities, a lumpen precariat of informal and undocumented laborers, marginalized and oppressed individuals, the unhoused, and even segments of the debt-laden, alienated global middle classes. It may seem difficult to imagine a common ground to forge strategic alliances among these extremely diverse actors, but in different degrees, they share the experience of decollectivization and persistent, ever-intensifying crises of reproduction. Dispossessed and forced into marginality, oppression, and social disintegration, the system may be pushing them to expand the logic and spheres of self-reproduction, fueling a massive desire to reclaim the commons and unleash hitherto dormant forms of urbanization. The power to transform planning therefore lies in new local and regional compositions of these groups. They can become the vanguard of a future global commoner class, even if they pursue different goals and use different strategies and territorialities depending on their contexts. These communal formations will perforce be heterogeneous, initially composed of a constellation of diverse surplus populations living on the margins of “normal” reproduction. They may have different productive, ethnic, and geographical backgrounds, but they share an urgent need to develop forms of collective self-reproduction free from market and state coercion to survive and flourish, and a capacity to appropriate and organize space according to cooperative values and across various place and scalar boundaries. By gaining awareness of this condition, they become the self-consciousness of urbanization, expanding its meanings and possibilities forever. Planning in common will come from those who need to build new territories of solidarity and autonomy to advance a project of collective liberation.

Similar to the tradition of radical planning, but emphasizing anticapitalist principles of collectivism, solidarity, and egalitarian emancipation, this perspective recognizes the capacity of ordinary people to appropriate the planning discourse and make it speak the language of commoning. However, from the dual planning perspective outlined above, it is worth distinguishing between planners working within and outside the commons, and the potential roles of professional practitioners in each position. Within the commune, the trained planner is just another commoner. Such planners do not need to behave as external agents articulating a demand that cannot be expressed because community praxis already establishes the common and prefigures alternative urbanization trajectories. In this capacity, trained planners are individuals with certain skills who can raise critical questions that assist the collective in developing the common. Outside the commune, and especially from state institutions, conventional planners should repurpose their techniques to support the circulation of communal strategies. They can use state resources to help chart collective responses to basic reproductive needs including food systems, housing schemes, social care services, and open public amenities, or even mobilize these platforms to bridge the gulf between production and reproduction. They can also devise new instruments to give the commons adequate space to mature, limiting the prerogatives of landowners, subordinating exclusionary property rights to common rights, and creating free community reserves protected from real estate pressure and the constraints of disempowering planning regulations. At the same time, conventional planners working for state institutions may help to ensure the preservation of equality and solidarity between autonomous zones, and guarantee the democratic, inclusive, emancipatory orientation of the common".

Á. Sevilla-Buitrago, Against the Commons. A Radical History of Urban Planning, Minneapolis and London 2022.

Planowanie przestrzenne i destrukcja autonomii dóbr wspólnych

"Wyobraź sobie krajobraz, w którym mieszkalnictwo przeplata się z warsztatami, fabrykami  skolektywizowanymi ogródkami spożywczymi. Wyobraź sobie tkankę miejską urozmaiconą wiejskimi enklawami i pasami pól uprawnych, na których ludzie współistnieją z żywym inwentarzem. Wyobraź sobie miejsce, w którym sieci metaboliczne, cykle składników odżywczych i surowców oraz przepływy energii są w dużym stopniu ograniczone i kontrolowane przez lokalne społeczności. Praca i wypoczynek zazębiają się i mieszają na ulicach przesiąkniętych atmosferą intensywnej towarzyskości. Przestrzenie publiczne są jednocześnie miejscami pracy, handlu i zbiorowego świętowania, luźno wytyczonymi i nieustannie wymyślanymi przez użytkowników zgodnie z ich codziennymi potrzebami. Kobiety i dzieci są aktywnymi bohaterami tej konstelacji zdarzeń i spotkań. Są głównymi podmiotami życia społecznego, nasycając je swoistymi rytmami społecznej reprodukcji. Mniejszości z różnych środowisk etnicznych i kulturowych również odgrywają fundamentalną rolę w definiowaniu tych obszarów jako heterogenicznych, czasem sprzecznych ze sobą mozaik praktyk społecznych. Wyobraź sobie zbiór nachodzących na siebie się archipelagów centralnych i nakładających się hierarchii przestrzennych, które utrudniają odczytanie, zrozumienie i monitorowanie terytorium. Instytucje państwowe i elity utraciły znaczną część swojej jurysdykcji nad tą siecią osiedli, które pozostają częściowo oderwane od większej narodowej i globalnej dynamiki. Ich przestrzenność obraca się wokół chaotycznej drobiazgowości codziennych potrzeb i aranżacji; relacje na wyższą skalę są wobec nich strukturalnie podrzędne. Własność prywatna istnieje, ale jako względny, niewyłączny reżim, który pozostaje zmienny w czasie i przestrzeni. Własność jest osadzona i uzależniona od szerszych zwyczajowych ustaleń dotyczących posiadania i użytkowania, które zacierają granice między posiadaniem indywidualnym a zbiorowym. W tych środowiskach sama idea tego, co miejskie, jest kształtowana przez reprezentacje, narracje i tożsamości, które emanują z lokalnych sieci i wzmacniają je jako autonomiczne środowiska. Wyobraźmy sobie reżim urbanizacji, który nie jest zorientowany na wzrost, ale raczej nastawiony na samoreprodukcję społeczności, wspólną kreatywność i opiekę, zabawę i przyjemność.

(...) Obecnie rosnąca liczba krytycznych teoretyków, radykalnych historyków i zorientowanych na działanie badaczy przywołuje formę leżącą u podstaw wielu z tych zjawisk za pomocą ulotnego pojęcia: dobra wspólne. Ujęta jako główna linia frontu toczących się walk o transformację społeczną, idea dobra wspólnego leży u podstaw pojawiających się wizji postkapitalistycznej przyszłości. Jednak w przeszłości wspomniane konfiguracje i aranżacje były już niezbędnymi składnikami bardzo namacalnie funkcjonujących przestrzeni społecznych. Zastanawiając się nad wybuchowym potencjałem współczesnych metropolii jako miejsc spotkań, różnic i antagonizmów, aktywiści i radykalni badacze przedstawiają urbanizację jako katalizator możliwego renesansu dobra wspólnego. Postępowi planiści przestrzenni również opłakują ich zniknięcie i starają się je ożywić. To smutna ironia, ponieważ, jak zobaczymy, planowanie przestrzenne i kapitalistyczna urbanizacja były w rzeczywistości kluczowymi czynnikami dekolektywizacji społeczeństwa i niszczenia przestrzeni wspólnej. Taki negatywny wpływ był dotąd słabo zbadany w istniejących historycznych i teoretycznych podsumowaniach dyscypliny, które objawiały tendencję do przedstawiania 'projektu planowania' jako życzliwego dążenia do poprawy fizycznych, ekonomicznych, środowiskowych i społecznych warunków działania miast. Jednocześnie istniejące opisy przejmowania dóbr wspólnych w naukach społecznych często zaniedbują ich wymiar geograficzny lub przedstawiają przestrzeń jako bezwładne naczynie, a nie jako aktywny instrument mobilizowany do tworzenia lub niszczenia formacji wspólnotowych. Innymi słowy, niewiele uwagi poświęca się mechanice wywłaszczania przestrzennego i szczegółowości jego

technik i procedur, poprzez które wyrażają się te procesy. Hamuje to naszą zdolność do uchwycenia i odwrócenia dynamiki, która tłumi przypisywany planowaniu emancypacyjny potencjał i ogranicza

rozwój urbanizacji jako procesu zbiorowego wyzwolenia.

(...) Kapitalizm nie zajmuje po prostu przestrzeni; kapitalizm jest sposobem uprzestrzennienia. Nieubłaganie, nierównomiernie rekonfiguruje miejsca, miasta i regiony nie tylko z wąsko rozumianych powodów produkcyjnych lub imperatywów akumulacji, ale także, bardziej ogólnie, w celu kształtowania i odtwarzania całych formacji społecznych, które zapewniają podstawowe warunki rozwoju gospodarczego. Pod jego wpływem sama urbanizacja staje się wektorem kolonizacji niekapitalistycznych sfer i przestrzeni, których istnienie staje na drodze ciągłości systemu.

Zmieniający się, ale względnie spójny zestaw technik, schematów i strategii, który nazywamy planowaniem, odgrywa centralną rolę w tym procesie i tym samym staje się fundamentalnym miejscem dla organizacji i walki, w wyniku których dochodzi do starcia między przeciwstawnymi koncepcjami reprodukcji i relacji społecznych. (...) Innymi słowy, każdy plan zapowiada pożądany porządek społeczny. Tworzenie przestrzeni, które podtrzymują te porządki, jednocześnie umożliwiając formy wywłaszczania, przemieszczania i odbierania władzy, nieodłącznie związane jest z kapitalistyczną ekspansją i restrukturyzacją. Jest to często ignorowany, ale i niezbędny imperatyw planowania przestrzennego. Badania zawarte w tej książce badają różne historyczne przejawy tego projektu, tworząc obraz heterogenicznych aktorów, podejść, instrumentów i modeli, które jednak mają jedną kluczową cechę: wykorzystują przestrzeń do odwspólnienia [decommonize] społeczeństwa, to znaczy do neutralizacji, erozji lub podporządkowania dóbr wspólnych i ludowych form samoreprodukcji, ułatwiając w ten sposób konsolidację nowych reżimów ekonomicznych i politycznych.

(...) Szczególnie istotne dla tego podejścia są dwa elementy. Po pierwsze, skupiam się na centralnej roli społecznych walk o reprodukcję w ewolucji kapitalistycznych przestrzenności oraz pojawieniu się i rozwoju aparatów planowania urbanistycznego. Dynamika reprodukcji, stojąca w tle za schematami akumulacji i zmianami produkcyjnymi ma zasadnicze znaczenie dla powodzenia projektów kapitalistycznych, ale zwykle utrudnia restrukturyzację gospodarczą, a tym samym staje się fundamentalną domeną konfliktów i działań regulacyjnych. Ukształtowane przez zwyczaje i zreifikowane w przestrzeni życie codzienne i reprodukcja społeczna zwykle charakteryzują się tarciami i oporem wobec zmian, wznoszonymi ze strony ważnych segmentów populacji. To sfery opornej inercji, zakorzenionych kultur i głęboko utrwalonych wernakularnych instytucji, zakorzenione w określonych, często lokalnych terytoriach. Ponieważ częstokroć znajdują się poza zasięgiem mechanizmów rynkowych, ich przekształcenie wymaga znacznych wysiłków i dlatego stają się one ważnymi miejscami dla eksperymentów z rządzeniem. Wiele innowacji składających się na planowanie, zachodzących w kluczowych etapach jego rozwoju, wynikało z prób przestrzennego uregulowania różnych sfer życia społecznego i ich powiązania z procesami produkcji i wymaganymi przez nie porządkami zbiorowymi. Kapitalistyczna urbanizacja obejmuje nie tylko ekspansję i reorganizację osiedli i infrastruktury gospodarczej, ale także erozję określonych przestrzeni społecznych i różnych sposobów samoreprodukcji w celu konsolidacji alternatywnych środków utrzymania i reżimów politycznych: stawką jest tutaj samo tworzenie oddzielnych geografii reprodukcji z określonymi hierarchami klasowymi, genderowymi, pokoleniowymi i rasowymi; stopniowe przejmowanie organizacji społeczności i reżimów zaspokajania potrzeb przez państwa i rynki; wykuwanie zdroworozsądkowego poczucia miejskości, które pociąga za sobą wyraźne podziały wobec tradycyjnej gospodarki, ekologii i społeczności wiejskich; umoralnienie zachowań przestrzennych, performensów, reprezentacji i tożsamości; szczególna racjonalizacja miejskich czasowości; i tak dalej. Dlatego ta książka wykracza poza istniejące historyczne ujęcia, które przedstawiają planowanie jako trybik w większej machinie wzrostu, korzystne działanie reformatorskie, samogenerującą się wiedzę techniczną lub przedsięwzięcie estetyczne. Podejmuje zadanie zrozumienia planowania jako nieodłącznego elementu przestrzennych rozwiązań reprodukcyjnych w kapitalizmie.

Po drugie, ta próba przestrzennego uregulowania reprodukcji społecznej i reżimów urbanizacyjnych, nie jest nieszkodliwa ani czysto funkcjonalna, ale często osiągana jest poprzez wywłaszczenie autonomicznych, kooperujących form życia: dóbr wspólnych. Aglomeracje miejskie były celebrowane jako 'źródło tego, co wspólne i zbiornik, do którego ono wpływa'. Analiza historyczna pokazuje, że ich położenie jest bardziej złożone i dialektyczne. Urbanizacja może sprzyjać praktykom wspólnotowym opartym na gęstości społecznej, różnorodności i wielości, ale może też stać się kluczowym wektorem ich dekolektywizacji i osłabienia. Wraz z wysiłkami na rzecz poprawy warunków środowiskowych i mieszkaniowych często używano planowania, aby utrzymać w ryzach ludowe potencjały uwspólniania. Jednak nie istnieje dotąd systematyczna analiza historyczno-teoretycznej, która pozwoliłaby zrozumieć rolę zarówno planowania, jak i urbanizacji w walkach wokół dóbr wspólnych, w szczególności w odniesieniu do przestrzennej mechaniki wywłaszczania, którą się one posługują. Procesy te charakteryzują się dynamiką separacji, ujarzmienia i urynkowienia sfer reprodukcyjnych na wielu poziomach, przyjmując różne formy i intensywność w różnych fazach rozwoju kapitalizmu. Doświadczenie odwspólniania jest szczególnie dotkliwe w przestrzeniach społecznych podlegających silnej presji na zmiany strukturalne w kontekście procesów akumulacji pierwotnej i ekonomicznego przeskalowania. Historyczne rozdziały książki badają cztery z tych epizodów na strategicznych, przejściowych cięciach w historii kapitalizmu: przejściu od merkantylizmu do kapitalizmu; pojawieniu się polityki reformistycznej; powstaniu fordyzmu; i przejściu do postfordyzmu. Analiza oferuje perspektywę oddolną, badającą procedury planistyczne na tle relacji społecznych w środowiskach i społecznościach objętych 'urbanizacją'.

(...) Książka ta dowodzi, że planowanie przestrzenne było kluczowe dla wdrożenia fundamentalnych aspektów kapitalistycznych formacji terytorialnych i miejskich, takich jak tworzenie narodowych obiegów produkcji i dystrybucji lub masowe przesiedlenia ludności w przejściu od merkantylizmu do kapitalizmu; akulturacja i pacyfikacja społeczności migrantów we wczesnych aglomeracjach przemysłowych; pojawienie się miejskiej masowej konsumpcji i wypoczynku; lub utowarowienie miejsc, tożsamości i sieci społeczno-terytorialnych w czasach neoliberalizmu.

(...) Ogólne zadania projektu planistycznego są zazwyczaj zgrupowane w dwóch wyspecjalizowanych obszarach: gospodarczym i społecznym. Podejścia skoncentrowane na ekonomii podkreślają rolę planowania w racjonalizacji rynków obrotu ziemią, reżimów własności i strategii inwestycyjnych, czy też infrastrukturalnego rozkładu terytorium jako przestrzeni produkcji i cyrkulacji. Podejścia zorientowane społecznie kładą nacisk na podejmowane przez planowanie próby podtrzymania spójnego porządku społecznego poprzez powstrzymanie niezadowolenia obywatelskiego i zapewnienie usług publicznych oraz obiektów zbiorowej konsumpcji, które stabilizują reprodukcję stosunków klasowych. Planowanie jest czasami utożsamiane z interwencjami w jednej ze sfer lub, gdy rozważane są obie sfery, jest przedstawiane jako narastająca sekwencja doraźnych, niezależnych technik i polityk w każdej dziedzinie. Sam rozdział między domenami gospodarczą i społeczną — a dokładniej między produkcją a społeczną reprodukcją — i związana z tym specjalizacja rozwiązań planistycznych jest oczywista. Jest to problematyczne na kilku poziomach. Jak zobaczymy, to oddzielenie i następująca po nim ponowna artykulacja obu tychże sfer same zostało historycznie i przestrzennie zrodzone jako główny warunek wstępny formowania się i późniejszej cyklicznej restrukturyzacji kapitalizmu. To była jedna z kluczowych motywacji stojących za konsolidacją i ewolucją planowania.

Nancy Fraser określa ten rodzaj napięcia mianem walki między sferami lub 'walki o granice' – to znaczy chodzi tu o walki, poprzez które różni aktorzy społeczni usiłują wytyczyć hierarchie i 'granice oddzielające >>gospodarkę<< od >>społeczeństwa<<, >>produkcję<< od >>reprodukcji<<. Dla Fraser te starcia są nieodłącznie związane z wprowadzaniem i cykliczną reorganizacją systemowych hierarchii i podziałów w kapitalizmie, zwłaszcza z segregacją i podporządkowaniem społecznych stosunków reprodukcyjnych jako warunków będących tłem dla rozwoju produkcyjnego – w rzeczywistości są zaś one fundamentem, który umożliwia ekspansję gospodarczą i akumulację. Ta książka sugeruje, że kapitalistyczna urbanizacja staje się medium i wynikiem tego rodzaju walk o granice, gdzie z jednej strony elity i państwo próbują izolować, powstrzymywać, operacjonalizacji i utowarowiać praktyki i przestrzenie reprodukcyjne; a z drugiej strony podejmowane są ludowe wysiłki na rzecz zachowania samoreprodukcji jako platformy zbiorowej autonomii wobec sił państwowych i rynkowych. Ta strukturalna dialektyka jest nierozerwalnie związana z rozwojem kapitalizmu i procesem generatywnym stojącym za początkiem i ewolucją planowania. Strategie planowania pomagają przestrzennie tworzyć i przerabiać dyslokacje i hierarchie między sferami praktyki społecznej, które często są funkcjonalnie i przestrzennie splecione w przed- i półkapitalistycznych środowiskach podporządkowanych. Przekształcają życie społeczne przede wszystkim poprzez urabianie ich granic. Ta logika ma strukturalne i czasowe pierwszeństwo przed większością zadań tradycyjnie utożsamianych z

planowaniem i jest charakterystyczna dla kapitalizmu. To właśnie z tej skrywanej, ale krytycznej perspektywy możemy postrzegać planowanie jako nieodłączną część rozwoju miast w kontekście przemysłowym, ale także samego powstawania i rozwoju kapitalistycznych przestrzenności.

Zatrzymajmy się w tym miejscu, aby rozważyć pojęcie społecznej reprodukcji i jego znaczenie dla rozumienia planowania z perspektywy kapitalizmu jako całości systemowej. Pojęcie reprodukcji oznacza trzy odrębne, ale powiązane ze sobą poziomy: reprodukcję poszczególnych podmiotów; reprodukcja struktur i hierarchii klasowych, zwłaszcza reprodukcję warstw ludowych jako klas podporządkowanych; oraz reprodukcję kapitalizmu jako formacji społecznej. Tradycje krytyczne zwracały szczególną uwagę na procesy reprodukcji klasy robotniczej, które zapewniały codzienną i międzypokoleniową odnowę podporządkowanej, ale uległej siły roboczej, a tym samym ciągłość kapitalizmu. Obejmują one codzienne materialne i symboliczne praktyki i instytucje niezbędne do uspołecznienia jednostek i społeczności klasy robotniczej w określonych rolach, zachowaniach, dyspozycjach i kulturach. Dotyczy to nie tylko 'zapewnienia żywności, odzieży, schronienia, podstawowego bezpieczeństwa i opieki zdrowotnej', ale także 'rozwoju i przekazywania wiedzy, wartości społecznych i praktyk kulturowych oraz budowania indywidualnych i zbiorowych tożsamości'.

(...) Podział [między sferą produkcji i reprodukcji] był warunkiem wstępnym uczynienia praktyk reprodukcyjnych drugorzędnymi, obejmując nimi w dużej mierze nieutowarowione, nienajemne lub tanie 'formy zaopatrzenia, opieki i interakcji'. Warunek ten prowadził i nadal prowadzi do sprzeczności. Z jednej strony, reprodukcja stanowi nieodzowną podstawę praktyk, na których opiera się formalna ekonomia, a także daje gospodarstwom domowym i społecznościom względną autonomię w stosunku do niej – jest to pozostałość po dawnych reżimach samoreprodukcji. Z drugiej strony, ekspansjonistyczny pęd kapitalizmu sprzyja ciągłemu wdzieraniu się i wyczerpywaniu zasobów reprodukcyjnych, wywołując kryzys reprodukcji. Kontury podziału między obiema domenami praktyki społecznej są zatem okresowo przekształcane i mutują historycznie, przybierając różne formy na różnych etapach rozwoju. Fundacyjne stworzenie sfery produkcji towarowej pozbawionej kontroli wspólnotowej i odwiecznych kompromisów w zakresie reprodukcji pociągnęło za sobą pierwotne przerwanie długotrwałego przenikania się obu sfer w społeczeństwach przedindustrialnych. System napotkał podobne napięcia w kolejnych epizodach ekspansji, kryzysu i restrukturyzacji gospodarczej. Początkowa segregacja przestrzenna i funkcjonalna oraz wynikające z niej reorganizacje tych sfer były naznaczone wywłaszczeniami i walkami o granice; rezerwa reprodukcyjna podlegała ciągłej reorganizacji poprzez procedury, które obejmują wywłaszczenie, dekolektywizację, pozbawienie władczości, ekstrakcję, akulturację, utowarowienie i wysiedlenie, co skutkowało stopniową utratą autonomii klas podporządkowanych. Jak zobaczymy, to permanentne rewolucjonizowanie praktyk reprodukcyjnych była zapośredniczone między innymi przez specyficzne aparaty przestrzenne, które należy zatem rozumieć jako integralną część takich walk.

(...) Planowanie samo w sobie nie jest zewnętrzną odpowiedzią na konflikty ukształtowanych już, samodzielnych sfer relacji społeczno-przestrzennych. Jak zobaczymy, wyłania się ono jako nieodłączny element walk o granice, aby reprodukcja stała się odrębną dziedziną praktyki społecznej i ewoluuje wokół przekształceń tego podziału, zwłaszcza w kontekście kryzysu i restrukturyzacji związanych z próbami, jakie kapitał podejmuje po to, by wyjść poza te formy terytorialne, które zostały obrane na wcześniejszych etapach rozwoju. (...) W kryzysowych sytuacjach potrzeba powstrzymania i przezwyciężenia tych form konfliktu ożywia twórczą destrukcję tych miejsc i praktyk przestrzennych, które umożliwiają autonomię i dzięki którym taki konflikt jest reifikowany i odtwarzany na poszczególnych terytoriach.

(...) Dobra wspólne można zatem zdefiniować jako wspólne zasoby materialne i niematerialne, przestrzenie i umiejętności, a także instytucje, zasoby organizacyjne, struktury władzy oraz codzienne praktyki i terytoria współdziałania zaangażowane w ich produkcję i utrzymanie. Na najbardziej podstawowym poziomie oznaczają wspólną pracę, która pozwala ludziom wspólnie zajmować i kształtować przestrzeń w trwały sposób. Dobra wspólne są wielorakie i polimorficzne, przeplatając wymiary ekonomiczne, społeczne, kulturowe i afektywne. Są podtrzymywane i zarządzane niezależnie od – a często wbrew – kontroli rynkowej i państwowej, a tym samym zapewniają platformę dla autonomii w poszczególnych sferach praktyki społecznej. Pospólstwo [commoners] jest do pewnego stopnia panem warunków własnej egzystencji. Nie oznacza to, że dobra wspólne są idyllicznymi oazami czystej spontaniczności i nieskrępowanej wolności, równości i harmonii. Wręcz przeciwnie, często stanowią one sporne przestrzenie, które wymagają ciągłych negocjacji, wzajemnych kompromisów, a czasem wyraźnych regulacji. Ostatecznym celem układów wspólnotowych jest samoreprodukcja społeczności, to znaczy zachowanie form samowystarczalności i samorządności, które zapewniają zbiorową autonomię. Opierają się one na praktykach zorientowanych na wartość użytkową, które łączą produkcję i społeczną reprodukcję, podporządkowując tę pierwszą drugiej. Utrudnia to ponowną artykulację oddzielenia obu tych domen w kapitalizmie. Dobra wspólne hamują wzrost gospodarczy, utrudniają utowarowienie, pozwalają na pewien stopień niezależności od restrykcji rynków i regulacji państwowych, umożliwiają formy życia na marginesie systemu i zachęcają do niechętnego przestrzegania odgórnych norm społecznych i przestrzennych. Krótko mówiąc, tworzą one trudne do przezwyciężenia systemowe granice.

Uwspólnianie – proces kształtowania wspólnych przestrzeni, relacji i wyobrażeń – często opiera się na wzorcach terytorialności, zdolności do zajmowania i przekształcania przestrzeni społecznej poprzez różne rodzaje wspólnej materialnej i symbolicznej pracy. Opierając się na przedstawionych powyżej różnych perspektywach teoretycznych, książka ta podkreśla dwoistość tego, co wspólne jako przestrzeni i uprzestrzennienia, jako miejsca i relacji społecznej. To, co wspólne, może oznaczać określone miejsce lub wspólny zasób materialny znajdujący się w konkretnych, wyraźnie wyznaczonych granicach, takich jak wspólne pastwiska podlegające zwyczajowym prawom lub wyzwolone strefy autonomiczne. Ale kiedy mówimy o dobrach wspólnych, odnosimy się również do systemów relacji społeczno-przestrzennych, które ustanawiają terytorialny wzorzec w bardziej rozproszonych, zmieniających się obszarach codziennej praktyki. W tym sensie przyjrzymy się również mniej oczywistym, ale mimo to kluczowym wyrażeniom, takim jak publiczna widzialność jako dobro wspólne, centralność jako dobro wspónlne i kreatywność jako dobro wspólne. W wielu formach uwspólnianie tworzy mozaikę podporządkowanych i ludowych przestrzenności w różnych skalach, różnorodną mozaikę spotkań i znaczeń, które pozostają nieprzejrzyste dla władz i nakładają swoją 'własną geografię na państwową kartografię, plątając ją i kwestionując'. Próby powstrzymania i wyeliminowania ludowej autonomii wykorzystują zatem strategie przestrzenne do demontażu dobra wspólnego. Jak zobaczymy, te formy wywłaszczania są centralnym aspektem gramatyki planowania, niezależnie od tego, czy chodzi o zajęcie określonej przestrzeni jako dobra materialnego, czy o neutralizację szerszych relacji, które podtrzymują życie społeczne.

Nowsze ujęcia ciągłego charakteru akumulacji pierwotnej podkreślają, że kapitalizm od samego początku opierał się na grabieży i niszczeniu dóbr wspólnych, aby wyłonić się i przetrwać – co jest szczególnym przejawem jego systemowej zależności od ekspansji wobec niekapitalistycznego 'zewnętrzna'. Kapitalistyczne odwspólnianie obejmuje nie tylko pozbawienie materialnych środków produkcji i eliminację zwyczajowych reżimów dostępu do ziemi, ale także, bardziej ogólnie, dezorganizację reżimów zbiorowej samoreprodukcji i reorganizację społeczności jako heteronomicznych podmiotów, która podważa ich niezależność. Uwalniając te procesy, kapitał wchodzi w niepewną równowagę między dynamiką dekolektywizacji a zachowaniem form pracy kooperatywnej, które podtrzymują przy życiu społeczeństwo i sam system kapitalistyczny. Takie sprzeczności, podobnie jak te w dziedzinie reprodukcji, prowadzą do ciągłej renowacji układów polityczno-ekonomicznych i regulacyjnych. Ostatecznie urbanizacja i planowanie również wpadają w pułapkę tej dramatycznej spirali kryzysu i restrukturyzacji, kształtując przy tym ewolucję miast i regionów.

Istnieje kilka kumulatywnych warstw lub narastających pograniczy wywłaszczania, odpowiadających lub reagujących na różnorodne wymiary dóbr wspólnych w różnych kontekstach: przejmowanie zasobów materialnych, takich jak wspólna ziemia, systemy zaopatrzenia w żywność i energię lub surowce; wywłaszczenie zasobów specyficznie relacyjnych i organizacyjnych, takich jak umiejętności zbiorowego samozarządzania, przestrzenie spotkań, wspólne terytoria, doświadczenia współpracy oraz środowiska i sieci społeczne; oraz wywłaszczanie zasobów symbolicznych i kulturowych dóbr wspólnych, takich jak zbiorowe wyobrażenia przestrzenne, tożsamości, pamięć, wartości niematerialne i reprezentacje. Wymiary te oczywiście przeplatają się ze sobą; ataki na dobra wspólne w dowolnym momencie zwykle łączą te trzy aspekty. Na przykład grodzenie wspólnej ziemi w Anglii wiązało się również z zanikiem instytucji, układów płciowych i pokoleniowych, codziennej towarzyskości i folkloru związanego z zarządzaniem i danymi miejscami. Analityczne rozróżnienie wspomnianych wymiarów pomaga jednak rzucić światło na zmieniające się priorytety kapitalizmu i strategie wywłaszczania. Na różnych etapach rozwoju określone aspekty dóbr wspólnych stają się kluczowymi celami w wyniku ścisłego związku, w jaki wchodzą z nowymi granicami akumulacji i regulacji społecznych. W rzeczywistości przechwytywanie i niszczenie różnych sposobów uwspólniania może być postrzegane jako systemowy impuls w przejściu między reżimami akumulacji i podejściami planistycznymi na przestrzeni czasu. Innymi słowy, istnieje luźny związek między historycznymi granicami odwspólniania, transformacją ustrojów polityczno-gospodarczych i ewolucją dziedziny planowania. Przesunięcie akcentów z wywłaszczania jednego wymiaru dobra wspólnego na inny można z grubsza powiązać z szerszymi procesami kapitalistycznej restrukturyzacji i rozwojem nowych przestrzennych strategii regulacyjnych, które wpływają na ogólną ścieżkę kapitalistycznej urbanizacji. Oczywiście ewolucja w określonych kontekstach nie jest liniowa; naznaczona ciągłymi przypływami i odpływami oraz negocjacjami, łączy ze sobą różne aspekty dekolektywizacji i heterogenicznych technik wywłaszczania. Jednak ogólny efekt tych dziejowych procesów urbanizacji jest oczywisty. Przestrzenie autonomii stopniowo tracą na znaczeniu w stosunku do przestrzeni wywłaszczenia, nawet jeśli te pierwsze są permanentnie odnawiane w wyniku potrzeby nadwyżki populacji w celu zabezpieczenia sfer samoreprodukcji w kontekście trwających wysiedleń i zubożenia.

Odwspólnienie można osiągnąć za pomocą różnych procedur, w tym tych reaktywnych i proaktywnych, dyscyplinarnych i liberalnych, a także za pomocą mechanizmów, które rozpościerają się od brutalnego wysiedlenia po mniej oczywiste formy pozbawienia władzy, reżimy policyjne lub reformy prezentowane jako życzliwe. Surowa deprywacja i wysiedlenia są zwykle charakterystyczne dla redystrybucji zasobów materialnych i populacji w reżimach niedemokratycznych. Częściej jednak formy opory i walki, które prowokują te procedury, wyznaczają ewolucję w kierunku mniej niedemokratycznej polityki, albo to sama złożoność dobra wspólnego stymuluje rozwój subtelniejszych podejść. Czasami faktyczne odwspólnienie jest możliwe tylko dzięki aktywnemu udziałowi samego pospólstwo – to znaczy, dzięki strategiom kooptacji, które przekształcają kolektywne podmiotowości i podporządkowują przestrzenie kooperacji. To dlatego w reżimach zorientowanych na reformizm i opiekuńczo proces wywłaszczania przybiera bardziej elastyczne, kompensacyjne, a nawet uwodzicielskie formy, oferując znaczną poprawę warunków mieszkaniowych i środowiskowych w zamian za kontrolę społeczną, pozbawienie władzy, akulturację, pozbawienie widzialności lub utowarowienie.

W swoich tezach o pojęciu historii Walter Benjamin sugeruje, że płodne spotkanie przeszłości z teraźniejszością odbywa się w nagłych migotaniach, kiedy ta pierwsza 'rozbłyska w chwili zagrożenia'. Niniejsza książka bada doświadczenia, w których różne formacje komunalne były zagrożone przez szerszą dynamikę restrukturyzacji, w tym przeskalowanie gospodarcze, pojawienie się nowych hegemonii społecznych, gruntowne przemiany regulacyjne i reorganizację powiązań między sferami produkcji i reprodukcji. Te dogłębne dociekania są ożywiane przez większy argument metahistoryczny. Studia przypadku zostały wybrane tak, aby obejmowały kluczowe etapy przejściowe w ewolucji kapitalizmu podczas formowania się nowych reżimów akumulacyjnych i regulacyjnych: intensyfikację akumulacji pierwotnej oraz kierowaną przez państwo restrukturyzację terytorialną i własnościową w przejściu od merkantylizmu do konkurencyjnego kapitalizmu; powstanie reformy miejskiej i państwowego świadczenia usług i obiektów publicznych u zarania zorganizowanego kapitalizmu; konsolidację kompleksowych strategii metropolitalnych i segregacji społecznych oraz funkcjonalnych krajobrazów w okresie powstawania reżimów państwa opiekuńczego; oraz walki o waloryzację i regenerację miast w okresie przejściowym wiodącym poza fordyzm.

Epizody te odzwierciedlają również związek owych zmian z szerszym rozwojem kapitalistycznego systemu-świata. Badane procesy są luźno związane z historyczną renowacją ogólnoświatowych cykli akumulacji i konsolidacją sieci wokół rdzenia kapitalizmu poprzez subsumpcję, reorganizację i zmianę skali wewnętrznych i bliskich peryferii geograficznych i społecznych, jak badano to w ramach tradycji analizy systemów-światów. Dążąc do międzynarodowego pierwszeństwa, hegemoni i aspirujące potęgi gospodarki światowej wywierają wielką presję na tkankę społeczną swoich własnych miast i regionów, zwłaszcza na społeczności i przestrzenie klasy robotniczej. Ten zakrojony na dużą skalę impuls geopolityczny stymuluje nowe układy przestrzenne i związane z nimi fale wywłaszczania i dekolektywizacji, które ostatecznie wpływają na życie wrażliwych i marginalizowanych populacji w mikroskali codziennych praktyk. W tym kontekście inercja istniejących układów reprodukcji przestrzennej i społecznej staje się przeszkodą dla pełnej integracji obszarów strategicznych w większych projektach rozwojowych. Pod tym względem dobra wspólne są szczególnie problematyczne; będąc kwintesencją funkcjonowania krnąbrnych i opornych środowisk, wymagają one specjalnych wysiłków regulacyjnych, aby zostały przejęte, zdemontowane i zreorganizowane.

(...) Przypadki w tej książce zostały wybrane tak, aby podkreślić zdolność planowania przestrzennego do przechwytywania, pobudzania lub hamowania kooperacyjnych form interakcji społecznych. Narracja historyczna — rozdziały od 1 do 4 — analizuje cztery z tych krytycznych prób wykorzystania przestrzeni do zniszczenia dóbr wspólnych. Rozdziały badają heterogeniczne przejawy uwspólniania i planowania, ukazując, w jaki sposób przestrzenie wspólnotowe związane z nowymi granicami akumulacji stają się celem strategii próbujących ponownie rozdzielić produkcję i reprodukcję oraz w jaki sposób te wysiłki stymulują innowacje w podejściach planistycznych. Trajektoria biegnie od skupienia się na walkach o materialne dobra wspólne, takie jak ziemia i zasoby żywnościowe, do organizacyjnych dóbr wspólnych, takich jak reżimy przestrzeni publicznej, porządek społeczny i centralność, lub same motory uwspólniania, w tym zbiorowa kreatywność, umiejętności samowaloryzacji, taktyki zawłaszczania, i podmiotowość. Każdy z tych etapów przedstawia nowe formacje reprodukcji społecznej, przechodząc od zarodkowego oddzielenia produkcji i reprodukcji jako funkcjonalnie i przestrzennie posegregowanych sfer praktyki we wczesnych stadiach kapitalizmu agrarnego i przemysłowego do ograniczania nieformalnych przestrzenności i hałaśliwej reprodukcji klasy robotniczej w eksplodującym mieście przemysłowym; dalej, poprzez rozwój wszechstronnych, wyspecjalizowanych stref i miejsc reprodukcji klasowej w rodzącej się urbanistyce państw opiekuńczych; po strategiczną resygnifikację autonomii i tożsamości zbiorowej jako wektorów restrukturyzacji miast i zmian produkcyjnych w reżimach postfordowskich.

Dynamikę analizowaną w każdym z rozdziałów można odnaleźć gdzie indziej, w różnych miejscach i okresach, ale przebadane doświadczenia są szczególnie pomocne w wyjaśnieniu centralnej roli pewnych zagadnień w przejściach między etapami dziejowymi, kiedy przesunięcie w kierunku nowych światów miejskich i nowych paradygmatów planowania staje się oczywiste: dostęp do ziemi i innych zasobów materialnych oraz przekształcenie hierarchii miasto-wieś przy powstaniu kapitalizmu agrarnego; dostosowanie zachowań publicznych i porządku społecznego w rozwijających się miastach przemysłowych; konfiguracja hierarchii społecznych i struktur miejskich oraz atmosfery we wczesnych metropoliach fordyzmu; oraz kontrola nad starzeniem się miast, waloryzacją przestrzenną i tożsamościami terytorialnymi w kontekście neoliberalnej restrukturyzacji. Argument historyczny koncentruje się na budowie kapitalistycznego rdzenia, więc próbka badawcza została ograniczona do zachodnich miast i regionów. Przestrzenie analizowane w historycznych rozdziałach książki — angielski interior i wybrane obszary Nowego Jorku, Chicago, Berlina i Mediolanu — stanowiły wewnętrzne pogranicza lub bliskie peryferie kapitalizmu w toku jego powstania, ekspansji i transformacji w całej Europie i Ameryce Północnej i tym samym stały się kluczowymi miejscami eksperymentów miejskich, tak ekonomicznych, jak i regulacyjnych, w omówionych okresach. Oczywiście przemoc przestrzenna i wywłaszczenia również odgrywały – i nadal odgrywają – przemożną rolę w kształtowaniu odległych, peryferyjnych lub kolonialnych domen, które odegrały decydujące znaczenie dla konsolidacji i rozwoju kapitalizmu. Koncentrując się na transformacji i absorpcji wewnętrznych peryferii przed- lub półkapitalistycznych, książka sugeruje jednak, że przestrzenie społeczne metropolii również wymagały ogromnego ćwiczenia z zakresu wewnętrznej – lub, by zacytować jednego z bohaterów naszej narracji, 'domowej' —kolonizacji, aby stać się częścią rdzenia systemu. W ten sposób próbka badawcza nakreśla heterodoksyjną genealogię planowania, która łączy doświadczenia nieobecne w dominujących narracjach z lepiej znanymi epizodami, zbadanymi tutaj w innym świetle, aby zasugerować jego alternatywne korzenie i trajektorie. Wybrane studia przypadków celowo są heterogeniczne pod względem skali przestrzennej i czasowej, zakresu, kontekstu politycznego i osiągniętego powodzenia, wskazując na wszechobecność strategii odwspólniania w planowaniu.

Analiza historyczna zaczyna się od prześledzenia korzeni planowania wracając do XVIII-wiecznego zaplecza rewolucji przemysłowej w Anglii oraz procesów restrukturyzacji terytorialnej i agrarnej, które ją ułatwiły. Opierając się na hipotezie o rolniczym pochodzeniu kapitalizmu i istniejących koncepcjach restrukturyzacji zaplecza jako formy rozszerzonej urbanizacji, w pierwszym rozdziale omówiono grodzenie wspólnych gruntów przez państwo i eliminację wspólnotowych praw w okresie przejścia do kapitalizmu. Od końca XVII wieku angielskie elity handlowe i ziemskie dążyły do stworzenia bardziej spójnego krajowego rynku rolnego, rozszerzenia wyłącznych praw własności prywatnej oraz zwiększenia produktywności pracy i ziemi, aby zmaksymalizować produkcję rolną i wytwórczą oraz zastąpić Holandię w roli hegemona merkantylnego. Na przeszkodzie stanęły im odwieczne systemy zarządzania polami i związana z nimi prowizoryczna gospodarka oraz kultura chłopska. Drobni właściciele ziemscy i bezrolni robotnicy używali wspólnej ziemi i praw, aby uniknąć całkowitej proletaryzacji, zachowując sfery względnej niezależności od rynków pracy i towarów poprzez praktyki domowe i wspólnotowe, które spajały ze sobą produkcję i reprodukcję. Według nowego bloku właścicieli ziemskich i 'ulepszaczy' — wczesnej inkarnacji nowoczesnego planisty — rozwiązania te hamowały rozwój. Były przestarzałe jako systemy produkcyjne i stanowiły barierę dla upowszechnienia pracy najemnej, promując przy tym lenistwo i niepokoje społeczne. Więzi łączące klasy niższe z ziemią musiały zostać zerwane. Grodzenie parlamentarne – podział i prywatyzacja wspólnej ziemi, wraz z zakończeniem praktyk uwspólniania aktem parlamentu – miało nieodwracalny wpływ na biedotę, na drobnych posiadaczy ziemskich, a zwłaszcza na najistotniejsze podmiotowości w gospodarkach opartych na dobrach wspólnych, którymi były kobiety i - w mniejszym stopniu - dzieci.

Argument przedstawiony w tym rozdziale stanowi ważną korektę dominujących epistemologii planowania, podkreślając potrzebę zwrócenia uwagi na różne modalności i geografię urbanizacji poza ograniczonym, gęstym typem osadnictwa. Chociaż kilku autorów w kanonie historii planowania krótko wspomina o grodzeniach jako części reformy rolnej, która poprzedzała i umożliwiła rewolucję przemysłową, nigdy nie były one uważane za formę planowania. Jednak grodzenie parlamentarne, praktykowane w XVIII i XIX wieku, antycypowało aspekty późniejszych mechanizmów regulacyjnych, w tym racjonalizację użytkowania gruntów i reżimów dzierżawnych, uregulowanie konsultacji społecznych, systematyzację zarządzania i ingerencji przestrzennych, stosowanie zestandaryzowanego materiału kartograficznego, czy też, co ważniejsze dla nas tutaj, strategiczne wykorzystanie urządzeń przestrzennych do wywołania określonych efektów w tkance społecznej. Planowanie pojawiło się jako element inauguracyjnych zmagań o oderwanie gospodarek od kolektywnej kontroli i lokalnych społecznych potrzeb reprodukcyjnych, a także pomogło podporządkować wieś miejskim imperatywom handlu i siły roboczej. Grodzenie i wynikające z niego formy przesiedlenia były nie tylko warunkiem wstępnym migracji ze wsi i późniejszej aglomeracji w miastach, ale także sposobem na uczynienie rozległego zaplecza terytorialnego zdolnym do ekspansji miejskiej. Innymi słowy, były formą urbanizacji wsi.

Jak zobaczymy, proces ten wyzwolił różne mechanizmy oporu, od codziennego odrzucania nowych układów własnościowych po brutalne ataki na dokonujących grodzeń. Od końca XVIII wieku burżuazyjni reformatorzy zastępowali wywłaszczonych plebejuszy w roli krytyków grodzeń, rozwijali plany ochrony miejskich dóbr wspólnych i wdrażali plany kompensacyjne na wsi. Tymczasem nowe pokolenie ulepszaczy prowadziło kampanię na rzecz zintensyfikowania 'domowej kolonizacji', opowiadając się za grodzeniem podmiejskich i odległych nieużytków w celu zatrudniania w nich groźnych mas bezrobotnej biedoty gromadzącej się w miastach. Choć zwykle ignorowane, propozycje te wyprzedzały pewne aspekty podejść planistycznych składane od połowy do końca XIX wieku, w tym ruchy na rzecz tworzenia parków i miast-ogrodów.

Rozdziały 2 i 3 są bliższe tradycyjnemu kanonowi planowania. Śledzą pojawienie się relacyjnych dóbr wspólnych w rozwijającym się mieście przemysłowym i metropolii, a następnie powstanie przestrzennej polityki społeczności, bardziej życzliwej formy władzy, która łączyła aspekty dyscypliny z nowym duchem reform. O ile rozdział 1 dotyczy przypadku wywłaszczenia w drodze prywatyzacji, to te dwa rozdziały pokazują, w jaki sposób promowane przez państwo reżimy widzialności mogą być również zmobilizowane do erozji dobra wspólnego. W tych doświadczeniach odwspólnianie jawi się jako próba zneutralizowania i przekształcenia ludowych przestrzenności, zastąpienie organizacji komunalnej i spotkaniami podporządkowanych poprzez miasta monitorowane i heteronomiczne. W obu odsłonach poprawa warunków mieszkaniowych i środowiskowych została uwarunkowana formami akulturacji, pozbawieniem władzy, wysiedleniem, a ostatecznie korozją towarzyskości w dzielnicach klasy robotniczej.

Rozdział 2 analizuje wysiłki mające na celu ujarzmienie widzialności jako dobra wspólnego w slumsach Nowego Jorku i Chicago między latami pięćdziesiątymi XIX wieku a erą progresywną. W tym okresie opracowano nową wizję publicznej miejskości, aby zastąpić faktycznie istniejące formy socjalizacji ludowej. Analiza zaczyna się od opisu kryzysów reprodukcji, które dotknęły te miasta na drodze do uzyskiwania przez nie narodowego znaczenia, gdy Stany Zjednoczone zaczęły kwestionować dominację handlową Wielkiej Brytanii na Atlantyku. W tym kontekście zetnicyzowane i urasowione społeczności migrantów ze środowisk wiejskich i ubogich w Stanach Zjednoczonych i za granicą odtworzyły swoje poprzednie kultury i praktyki, aby przetrwać w nowym środowisku. Na nowo wymyśliły ulice i przestrzenie zbiorowe jako różnorodne, taktyczne dobra wspólne wspierające gospodarstwa domowe; rozwinęły sieci społecznościowe o rosnącej zdolności do regulowania życia w slumsach i łączenia sąsiedztwa z miejscem pracy walki. Kobiety, dzieci i różne warstwy męskiej klasy robotniczej były bohaterami tych hybrydowych przestrzeni, które mieszały ze sobą praktyki miejskie i wiejskie, zacierały podział na prywatne i publiczne i od czasu do czasu wybuchały gwałtownymi zamieszkami i strajkami.

Elita i segmenty rozwijającej się klasy średniej postrzegały tę nikczemną republikę ulic jako zagrożenie dla porządku społecznego i przyzwoitości. Rozdział analizuje pionierskie kolektywne udogodnienia, które wymyślili, aby ją spacyfikować. Parki, osiedla, place zabaw, obiekty sportowe i domy kultury powinny funkcjonować jako zastępcze dobra wspólne — pedagogiczna infrastruktura umoralniająca urbanizację. Usługi te były po części odpowiedzią na ludowe żądania, ale klasy robotnicze musiały porzucić praktyki codzienne uwspólniania, uważane za niebezpieczne, zacofane i obce, aby się nimi cieszyć. Realizowano je w kilku falach, zazwyczaj w następstwie lokalnych kryzysów. Codzienny opór przed dostosowaniem się do zalecanych zachowań w nowych przestrzeniach był częsty, a wiele z tych prób spotkało się z umiarkowanym sukcesem w ich bezpośrednim celu, jakim było wyeliminowanie ulicznych dóbr wspólnych. Jednak na dłuższą metę miały one kluczowy wpływ na utrwalenie się określonej ideologii miejskości, propagowanie pewnych wyobrażeń sfery publicznej oraz normalizację miejskich standardów zachowania klasy średniej i wyższej, które ostatecznie piętnowały ludowe praktyki wspólnotowe.

Doświadczenia Nowego Jorku i Chicago odsłaniają reaktywną, fragmentaryczną, stopniową innowację typową dla wczesnych etapów reformy miejskiej. Rozdział 3 przenosi się do Berlina doby weimarskiej, aby zrozumieć, jak bardziej ambitna, integralna forma proaktywnego planowania ukierunkowana na centralnie usytuowane dobra wspólne, łączyła ze sobą programy odnowy, infrastruktury i budownictwa mieszkaniowego, próbując doprowadzić do zmian w strukturze metropolii. W następstwie wojny i rewolucji wyłaniający się sojusz sił gospodarczych i społecznych podjął skoordynowane wysiłki na rzecz przekształcenia Berlina w Weltstadt, miasto światowe. Trzeba było odbudować grunt utracony w czasie powojennego kryzysu, odbudować więzi z międzynarodowymi sieciami handlowymi, kulturalnymi i turystycznymi. Konkurencyjność narodowa i wiarygodność niemieckiej wytwórczości miały zależeć od ożywienia kapitału. Dążenie to kolidowało z trwałą obecnością niesfornych środowisk proletariackich na historycznych peryferiach i w obszarach opornej biedoty w centrum miasta. Codzienna kontrola dużych obszarów miasta i rozwój platform spółdzielczych w sferze reprodukcji pozwoliły klasom robotniczym narzucić swoje sposoby i wolę polityczną, hamując proces restrukturyzacji przemysłu i miast. Rosnący blok deweloperów, architektów i polityków – w tym dominujący wówczas socjaldemokraci – uważał takie wspólnoty i ich terytoria za nieprzystające do nowoczesnej metropolii.

Dwie strategie zbiegły się w próbie reorganizacji metropolitalnych hierarchii i osłabienia ludowej widzialności. Po pierwsze, miasto naśladowało podmiejską atmosferę niedawno wybudowanych przedmieść wyższej klasy średniej w nowych peryferyjnych osiedlach dla wyższych szczebli klasy robotniczej, oczyszczonych z niechlujnej intensywności typowej dla ludowych dzielnic i zdołało zahamować autonomiczne formy towarzyskości. Po drugie, historyczne centrum stało się celem odnowy, aby usunąć niepożądane populacje, zintensyfikować istniejące trendy ku komercjalizacji i wytworzyć kosmopolityczny wizerunek. Obie linie rozwoju stymulowały rozmycie istniejących wspólnotowych podmiotowości w wyłaniających się formach bezklasowej kultury masowej napędzanej przez indywidualną i domową konsumpcję oraz wypoczynek. Das neue Berlin był w każdym razie przedsięwzięciem przerwanym. Kryzys, który nastąpił po 1929 roku wzmocnił najbardziej instynktowną tożsamość sąsiedzką, ponieważ ludowe społeczności walczyły o zapewnienie kontroli nad swoim terytorium. Liberalno-socjaldemokratyczny projekt miasta klasy średniej został zburzony najpierw przez recesję, a następnie przez narodowy socjalizm. Jednak racjonalizacja centralnej widzialności, binarna wizja spokojnych przedmieść przeciwstawionych szałowego rdzeniu biznesowemu oraz ideologia odpolitycznionego życia miejskiego wyznawana przez modernistycznych projektantów w sojuszu ze sztukami wizualnymi i mediami pozostały potężnymi odniesieniami, które wpłynęły na późniejszy powojenny rozwój.

Rozdział 4 przybliża nas do współczesnej kondycji miejskiej, aby zbadać naturę walk o kreatywność jako dobro wspólne. Zaczyna się od eksplozji niepokojów społecznych we Włoszech między tzw. cudem gospodarczym końca lat 50. a kryzysem lat 70. W tym okresie wielkie ośrodki przemysłowe doświadczyły bezprecedensowych zmian związanych z masowym napływem migrantów z południa, przekształceniami form produkcji, mnożeniem się alienujących peryferii mieszkaniowych i nasileniem konfliktów mieszkalnych w głównych obszarach miejskich. Autonomia – heterogeniczny ruch sprekaryzowanych robotników przemysłowych i intelektualistów, feministek, studentów i bezrobotnej młodzieży – pojawiła się w tym kontekście jako próba odzyskania bezpośredniej oddolnej kontroli nad podupadającymi dzielnicami, fabrykami i życiem codziennym. Reagując na restrukturyzację gospodarczą, politykę zaciskania pasa i dezintegrację klasową w przejściu do nowego świata przemysłowego, grupy autonomistów rozwinęły pełną świadomość potencjału zbiorowej kreatywności, samo-waloryzacji i zawłaszczania przestrzeni w celu przekształcenia życia miejskiego.

Ten rozdział rzuca wyzwanie najnowszym ideologiom, które postrzegają kreatywność jako szczytowy 'przemysł' miejski i przypisują mu fundamentalną sprawczość ekonomiczną. Twórczość Autonomii była przejawem wspólnotowej wyobraźni skierowanej przeciwko industrializmowi, która zmobilizowała 'zadumaną radość', aby przekształcić urbanizację w nieograniczone źródło wartości użytkowych, samoopieki społecznościowej i zbiorowej przyjemności. Jednak od lat 80. kreatywność została przekształcona w kolejną niszę rynkową w kontekście wyczerpywania się tradycyjnych form akumulacji i rosnącej polaryzacji społecznej. W drugiej połowie tego rozdziału wykorzystano przypadek Mediolanu – najbardziej wyrazisty przypadek miejskiej neoliberalizacji we Włoszech – aby zbadać, w jaki sposób planowanie zostało przekształcone, aby obrać za cel kreatywny paradygmat miasta.

Analiza koncentruje się na dezorganizacji tradycyjnych więzi warstw robotniczych z ich terytorium, a zwłaszcza na kooptacji podmiotów, przestrzenności i zasobów wykorzystywanych przez autonomię do stawienia czoła kryzysowi fordyzmu-keynesizmu, takich jak kreatywność, różnica, wiedza , komunikacja, partycypacja, sieci społeczne oraz zdolności kolektywnego zawłaszczania i samozarządzania. Podwójny ruch stygmatyzacji i regeneracji przekształcił część utajonego ducha lat 70. w silnik miejskiego renesansu gospodarczego, jednocześnie tłumiąc obecne w nim przestrzenie radykalnego antagonizmu. W tym przypadku proces odwspólniania wydaje się zakończony. Miejskie dobra wspólne stają się miejscem akumulacji. Antagonistyczne potencjały reprodukcyjne nie są po prostu niszczone lub zastępowane alternatywnymi układami, jak w poprzednich etapach. Sama kwestia zbiorowej reprodukcji jest teraz przeformułowana i podniesiona do rangi produktywnej przez perwersyjną alchemię.

(...) Państwowe planowanie przestrzenne powinno zostać przeprojektowane, aby działało na trzech poziomach: po pierwsze, może działać jako bariera chroniąca dobro wspólne przed atakami rynkowymi i grodzeniem; po drugie, może wydrążyć kapitalistyczną przestrzeń poprzez ułatwianie penetracji i ekspansji projektów wspólnotowych na terytoriach już skolonizowanych przez logikę towarową; i po trzecie, może służyć jako zewnętrzny mechanizm kontroli, zachowujący lokalną i regionalną równowagę między różnymi komunami i reorientujący wewnętrzne sprzeczności, które mogą odwodzić dobra wspólne od głównego celu, jakim jest egalitarna emancypacja. Celem radykalnej praktyki nie jest zatem osiągnięcie absolutnej decentralizacji lub zniknięcie państwowego planowania przestrzennego, ale ponowne przemyślenie i odwrócenie jego funkcji, aby przeciwdziałać siłom rynkowym i pomnażać przestrzenie wyzwolenia. Planowanie zorientowane na dobro wspólne musi wyczarować alternatywne miejskie światy i możliwości zakopane w przeszłości. Pomyślmy na przykład o przerwanych możliwościach obecnych w doświadczeniach, które zbadaliśmy. Jak wyglądałyby dzisiaj miasta, gdyby planiści i agencje państwowe starały się chronić i promować dobra wspólne, dając im przestrzeń i wzmacniając ich pozytywne aspekty, jednocześnie hamując te atrybuty, które mogłyby zaszkodzić rozwojowi urbanizacji jako zbiorowego, egalitarnego projektu?

W swoich najbardziej złożonych przejawach to, co wspólne, jest zalążkową formą państwa, ukonstytuowaną wokół bezpośredniej zbiorowej kontroli przestrzeni, zasobów i wartości. Uwspólnianie w tym sensie można rozumieć jako praktykę planowania 'instytuującego', proces, który nieustannie zmienia swoje własne granice i tworzy nowe wspólne praktyki przestrzenne, prawa i obowiązki, rozszerzając w ten sposób atrybuty i zawartość wspólnych ustaleń. Dociekanie to rozpoczęło się od klasycznej ilustracji zarządzania zasobami wspólnymi. Otwarte pola Anglii były podstawą dla działania dojrzałych instytucji - polityki z jej własnymi koncepcjami posiadania, praw i sprawiedliwości, które współistniały i ostatecznie zderzyły się z powstającym państwem burżuazyjnym. Naszym zdaniem ten typ architektury instytucjonalnej zniknął wraz z rozległą reorganizacją terytorialną spowodowaną grodzeniami. W pozostałej części książki zbadano bardziej niestabilne doświadczenia związane z zawłaszczaniem i organizacją społeczną poprzez różne próby odzyskania ludowej kontroli nad przestrzenią. W ostatnim rozdziale historycznym włoscy autonomiści realizowali wyraźną, choć ostatecznie kruchą strategię samodzielnego zarządzania dużymi obszarami miast i regionów oraz ustanowienia autonomicznej waloryzacji procesów urbanizacyjnych, rozumianej jako forma miejskiej kontrwładzy. Znajdowaliśmy się u progu utajonej formy państwa – przynajmniej takiej, jaką wyobrażały sobie różne koncepcje polityczne – która tym razem została przyjęta z mieszanką represji i kooptacji. Projekt planowania zorientowany na dobro wspólne powinien przyczyniać się do łączenia, koordynowania i wzmacniania bieżących wysiłków na rzecz rozszerzenia tych przestrzeni wyłaniającej się państwowości, wewnątrz i na zewnątrz konwencjonalnych struktur państwowych. Tak ujęte dobro wspólne jest nie tylko próbą ucieczki przed instytucjonalnym grodzeniem, ale także formą, która demokratyzuje, przekształca, a ostatecznie wchłania państwo. Uwspólnianie nie jest antytezą planowania, ale alternatywną praktyką planowania oddolnego, która może na nowo zdefiniować tę dyscyplinę, zarówno na ulicach, jak i w aparatach państwowych.

Kto może popchnąć ten projekt do przodu? W jaki sposób tożsamości i role planistów powinny zostać przeformułowane w kontekście kommonistycznej urbanizacji? Czy tradycyjni planiści są nadal przydatni w tych przedsięwzięciach, a jeśli tak, to jakie zadania powinni wykonywać? Nie ma uniwersalnych odpowiedzi na te pytania. Warunki wiążące się z tym procesem mogą się znacznie różnić, a relacje z konwencjonalnymi agencjami planistycznymi muszą być ustalane wspólnie w toku konkretnych walk. Zagrożone wspólne przestrzenie naszych badań były podtrzymywane przez członków zmieniających się, ale stosunkowo spójnych formacji lokalnych, będących w stadium początkowym lub dojrzałym klasy pracującej. Oni, pospólstwo, byli planistami ludowej urbanizacji. Jednak bardzo podzielone krajobrazy współczesnych populacji nadwyżkowych składają się z niespójnych, a czasem antagonistycznych grup: mozaiki narodowych i ponadnarodowych proletariatów i robotników dorywczych, wysiedlonych chłopów i społeczności tubylczych, lumpenprekariatu nieformalnych i nieudokumentowanych robotników, marginalizowanych i uciskanych jednostek, bez mieszkań, a nawet segmentów zadłużonej, wyalienowanej globalnej klasy średniej. Może się wydawać, że trudno jest wyobrazić sobie wspólną płaszczyznę tworzenia sojuszy strategicznych między tymi niezwykle różnymi podmiotami, ale w różnym stopniu współdzielą one doświadczenie dekolektywizacji i uporczywych, wciąż nasilających się kryzysów reprodukcji. Wywłaszczeni i zmuszeni do życia w kondycji marginalizacji, ucisku i dezintegracji społecznej, mogą zostać popchnięci przez system może do poszerzania logiki i sfer samoreprodukcji, co podsyci w nich masowe pragnienie odzyskania dóbr wspólnych i uwolnienia uśpionych dotąd form urbanizacji. Zdolność do zmiany planowania leży zatem w nowym lokalnym i regionalnym składzie tych grup. Mogą stać się awangardą przyszłej globalnej klasy pospólstwa, nawet jeśli dążą do różnych celów i stosują różne strategie i zajmują różne terytoria, w zależności od kontekstu. Te wspólnotowe formacje z konieczności będą heterogeniczne, początkowo złożone z konstelacji różnych nadwyżkowych populacji żyjących na marginesie 'normalnej' reprodukcji. Mogą pochodzić z różnych środowisk produkcyjnych, etnicznych i geograficznych, ale łączy ich pilna potrzeba rozwijania form zbiorowej samoreprodukcji, wolnych od przymusu rynkowego i państwowego w celu przetrwania i rozkwitu oraz zdolności do zajmowania i organizowania przestrzeni zgodnie z wartościami spółdzielczymi i w różnych miejscach i skalach. Uświadomiwszy sobie ten stan, stają się one samoświadomością urbanizacji, poszerzając na zawsze jej znaczenia i możliwości. Wspólnotowe planowanie będzie pochodzić od tych, którzy muszą budować nowe terytoria solidarności i autonomii, aby rozwijać projekt zbiorowego wyzwolenia.

Bliska tradycji radykalnego planowania, ale kładąca nacisk na antykapitalistyczne zasady kolektywizmu, solidarności i egalitarnej emancypacji, perspektywa ta uznaje zdolność zwykłych ludzi do zawłaszczenia dyskursu planowania i sprawienia, by przemawiał on językiem uwspólniania. Jednak z przedstawionej powyżej perspektywy podwójnego planowania warto dokonać rozróżnienia między planistami pracującymi w obszarze dobra wspólnego i poza nim oraz potencjalnymi rolami dla profesjonalnych praktyków w obu układach. W ramach dobra wspólnego wyszkolony planista jest po prostu kolejnym członkiem pospólstwa. Tacy planiści nie muszą zachowywać się jak agenci zewnętrzni wyrażający żądanie, którego nie można wyrazić, ponieważ praktyka wspólnotowa już sama, jako taka ustanawia to, co wspólne i zapowiada alternatywne trajektorie urbanizacji. W takim charakterze wyszkoleni planiści to osoby posiadające określone umiejętności, które mogą zadawać krytyczne pytania i wspomagają kolektyw w rozwijaniu tego, co wspólne. Poza dobrem wspólnym, a zwłaszcza w instytucjach państwowych, konwencjonalni planiści powinni zmienić przeznaczenie swoich technik, aby wspierać obieg strategii wspólnotowych. Mogą wykorzystywać zasoby państwowe, aby pomóc w planowaniu zbiorowych odpowiedzi na podstawowe potrzeby reprodukcyjne, w tym systemy żywnościowe, programy mieszkaniowe, usługi opieki społecznej i otwarte obiekty użyteczności publicznej, a nawet mobilizować te platformy, aby wypełnić przepaść między produkcją a reprodukcją. Mogą również opracować nowe instrumenty, aby zapewnić dobru wspólnemu odpowiednią przestrzeń do dojrzewania, ograniczając prerogatywy właścicieli ziemskich, podporządkowując wykluczające prawa własności prawom wspólnym i tworząc bezpłatne rezerwy społeczności chronione przed presją rynku nieruchomości i ograniczeniami pozbawiającymi władzy, które wynikają z przepisów dotyczących planowania. Jednocześnie konwencjonalni planiści pracujący dla instytucji państwowych mogą przyczynić się do zachowania równości i solidarności między strefami autonomicznymi oraz zagwarantować demokratyczną, inkluzywną, emancypacyjną orientację dobra wspólnego”.

Á. Sevilla-Buitrago, Against the Commons. A Radical History of Urban Planning, Minneapolis and London 2022.