Beyond capitalocentrism: economies of difference
"Althusser appropriated from psychoanalysis the term ‘overdetermination’ to counter the essentialism inherent in the Marxian philosophy of history and political economy, which is predicated on the axiom that the structure of the economy encapsulates the essence of society, as crystallised in the means and relations of production. By contrast, overdetermination asserts that every ontological site or process is constituted at the intersection of all others. Economy is one among many sites of society overdetermining and overdetermined by all others. Overdetermination reveals an ontological emptiness without a core essence. It signifies the openness or incompleteness of every identity; the ultimate unfixity of every meaning; the acentric totality of society that is not structured by the primacy of any social element or location. Society cannot be reduced to the conventional dialectics of A/non-A, supposed to explain the irreconcilable contradictions of capitalism. Instead, overdetermination unfolds on the ontological basis of difference and heterogeneity.
Gibson and Graham approach capitalism not as an essential or fixed entity, but as a differentiated multiplicity that bears a plural identity. If there is no essence or coherent identity of capitalism such as capital accumulation or exploitation, recontextualising capitalism in a discourse of economic plurality destabilises its presumptive hegemony and multiplies the possibilities of alterity.
Gibson and Graham deconstruct the classical Marxist notion of class with the aim of construing an alternative economy based on the proliferation of differences across all fields of the social. In classical Marxism, subjects are social classes, whose unity is constituted around interests determined by their position in the relations of production, which are reduced to two fundamental and contradictory classes or positions: capitalists and workers. The uneven power of capitalists accounts for the exploitation of workers, manifested in the appropriation of surplus labour, that is, labour beyond what is necessary for the worker’s reproduction. Capitalism’s essence is capital accumulation via exploitation.
Gibson and Graham draw on the work of Stephen Resnick and Richard Wolff who elaborate a theory of economic difference, which is not reduced to the contradiction between the capitalists and the workers. In the discursive space of diverse class positions, individuals may participate in a variety of class processes over time, potentially possessing multiple and shifting class identities. In the words of Mouffe, identity is hybridised and nomadic. The term ‘woman’ has a different meaning in the context of ‘marriage’ and ‘private life’ than in the context of ‘feminism’ and ‘lesbian’. Class processes of exploitation and surplus distribution may also include places outside the factory or the capitalist firm such as households, churches, schools, communities, cooperatives and other sites of (non-)economic activity.
The different forms of class processes are merely part of an ‘economy’ that encompasses innumerable other processes – exchange, speculation, waste, production, plunder, consumption, hoarding, innovation, competition, predation – none of which can be said (outside of a particular discursive or political context) to be less important than exploitation.
Gibson and Graham’s core argument is that contemplation of the variety of forms of exploitation and surplus distribution might enable the understanding of capitalism as a field of difference pregnant with post-capitalist possibility. Through the theoretical lenses of overdetermination and hegemony, they see the economy as a diverse space of recognition and negotiation capable of articulating a counter-hegemonic chain of equivalence under a community economy that can bring together the cooperative movement and the solidarity economy with the aim of challenging the current hegemony of neoliberalism.
Gibson and Graham theorise class as an overdetermined social process lying at the intersection of all social dimensions − economic, political, cultural, natural. They understand society as a complex disunity in which class may take multiple and diverse forms. Primitive communist, independent, slave, feudal, capitalist and communal class processes often coexist. The household, for example, features a ‘feudal’ domestic class process in which one partner produces surplus labour in the form of use values to be appropriated by the other. The state may also be a site of exploitation, as well as educational institutions, self-employment, labour unions and other sites of production not necessarily associated with class. Thus, class struggles do not take place at a particular location in a social structure by fixed identities, but wherever surplus labour is produced, appropriated and distributed. This complex understanding of class suggests a range of non-capitalist class alternatives that could arise out of momentary and partial identifications between subjects constituted at the intersection of very different class and non-class processes and positions.
Traditional Marxism has focused on class relations of exploitation, whereas issues of distribution have often been relegated to the social democratic politics of reform. The privileging of exploitation over distribution stems from the essentialist reduction of economic totality to the core economic relation between capital and labour and the appropriation of surplus value, both of which would be eliminated by the socialisation of the means of production by the socialist state. From this standpoint, social democratic reforms could not touch on the core of the capitalist exploitation and could not, therefore, transform the economy.
Contrary to this essentialist viewpoint, Gibson and Graham introduce a class transformation based on a class politics of distribution by bringing into existence or strengthening non-capitalist processes of surplus appropriation. They envision a diverse economic landscape in which non-capitalist class processes transcend the unsustainable materialistic growth of capitalist class processes by initiating sustainable growth along with non-growth. The achievements of second-wave feminism have given Gibson and Graham the confidence to identify with a broader movement that is actively retheorising capitalism and reclaiming the economy through an alternative economic activism aimed at globalising localised politics. Some examples are local movements for stakeholders’ rights, aboriginal land rights and sustainable development.
To further this movement, Gibson and Graham introduce a weak theory of social transformation that does not purport to produce an exhaustive knowledge of the ‘real’, but to enact the ‘possible’ by opening up spaces for freedom and decision. Weak theory has first and foremost to confront the paranoia, melancholy and moralism of the traditional left – that is, nostalgia for the lost ideals of a failed revolution along with scepticism about any alternative that slightly deviates from those ideals. Weak theory needs to engage affect and emotions into practices of what Nietzsche called self-artistry or self-overcoming, and Foucault called self-cultivation or care of the self. Instead of hanging on to the mastery of ‘pure’ theories, activism would rather draw on the pleasures of friendliness, trust, conviviality and companionship and indulge in playfulness, experimentation, enchantment and exuberance. Practising weak theory allows us to de-exoticise power and create alternative discourses of subjectivation and collective action.
Gibson and Graham combine Foucault’s ethics with Laclau and Mouffe’s poststructuralist theory of hegemony to develop an economic language for a politics of counter-hegemony, aiming to orient economic meaning and activity around non-capitalist points of subjectivation. They intend to dislocate the hegemony of capitalocentric discourse by articulating the language of economic diversity already existing alongside and within capitalism. Their purpose is to reconstruct and further induce collective action around the commons. To do so, they conceptualise economic language in terms of different kinds of transactions, labour and enterprises. The criterion Gibson and Graham use to illustrate difference is the production, appropriation and distribution of surplus in a capitalist, an alternative and a non-capitalist format within a diverse economy. They thus distinguish between market, alternative and non-market transactions; paid, unpaid and alternatively paid labour; capitalist, alternative and non-capitalist enterprises. What is usually regarded as the ‘economy’ – wage labour, market exchange of commodities and capitalist enterprise – comprises but a part of produced, exchanged and distributed value.
In capitalist market exchange, transactions follow the law of supply and demand in the commensurability of goods and services, voluntarily established by rational, self-interested producers and consumers. But markets are rarely voluntary, free and rational. They are naturally and artificially protected, monopolised, regulated and niched. Transactions are thus governed by context-specific power relations. Alongside capitalist market exchange, there is a huge variety and volume of non-market transactions such as goods and services shared in the household, provided by nature, given away by people and organisations, allocated by the state or traded within and between communities according to rituals of exchange. Alternative market transactions take place in the informal and underground markets in which goods and services are traded according to local and personalised agreements; in the exchange of commodities between and within worker cooperatives, where prices are set to sustain the cooperative; in the ethical or ‘fair’ trade of products, where producers and consumers agree on certain price levels; in local trading systems and currencies that foster local interdependency; and in the marketing of public goods and services produced by the state.
Labour also comes in different forms and compensations. Customary wage labour concerns the selling of labour power by workers/employees to employers in return for a monetary wage set at the level of context-specific markets. But there is also alternative paid labour. Worker cooperatives pay a living wage set by the cooperative. Workers in both capitalist and non-capitalist enterprises may receive capital payments according to their stake in the enterprise. Self-employed workers are paying themselves a wage. Others labour in return for payments in kind such as farmers, migrants and residents of a community. There is also the voluntary and unpaid labour performed in the household, the family and the neighbourhood or in the wider community. Yet many would say that this labour is compensated either in the form of money paid by a life partner or in the form of love, emotional support, protection, companionship, the sense of self-worth and reputation.
The main locus for the production, appropriation and distribution of surplus is the capitalist enterprise, where surplus is distributed towards expansion or to shareholders and managers. However, there are many alternative ways in which surplus is distributed both within or alongside the capitalist enterprise. ‘Green’ capitalist firms distribute part of their surplus to environmental concerns (for example, clean-up, investment in recycling technology and environmental monitoring). ‘Socially responsible’ capitalist businesses might commit to increasing workers’ ownership of the firm or distribute surplus to social and community projects (for example, scholarships for local youth or provision of community infrastructures or services). State capitalist enterprises distribute surplus for the public benefit. Non-profit enterprises are by law not allowed to retain or distribute profits. In worker cooperatives, producers set their own wage and distribute a communal surplus. Self-employed producers set the surplus themselves and decide how to distribute it. In feudal agricultural establishments across the ‘developing’ world, surplus product is appropriated by the landlord. In many households, domestic work is performed by women and could be seen to be appropriated and distributed by a patriarchal household head.
Gibson and Graham acknowledge that between the aforementioned economic practices intervene diverse forms of power such as co-optation, seduction, capture, subordination, cooperation, parasitism, symbiosis, conflict and complementarity. To address this alienation, Gibson and Graham introduce the community economy, which could act as an empty signifier and, thus, concentrate economic power around a new nodal point, constituting a chain of equivalence for different forms of subjectivation and collective action. To do so, they deploy Nancy’s concept of community as a form of ‘being-with’ along with the Foucaultian creation of new forms of subjectivities through embodied practices of ethical self-transformation . They attempt to resignify the discourse of the community economy accordingly, placing at the foreground of ethical deliberation and decision four key coordinates: necessity, surplus, consumption and the commons.
Necessity involves decisions about how much time to spend in production and in cultural and community practice, how much is a ‘living wage’, how much of the surplus to set aside for individual and community needs. Necessity varies across income strata, international boundaries, rural and urban contexts, different lifestyles, thereby rendering an ethical discourse indispensable to account for the various forms of interdependencies (trade-offs and flow-ons) that are enacted by relevant decisions on the part of the community. Decisions about necessary labour affect accordingly the production, appropriation and distribution of surplus among the individuals and the community.
Surplus distribution can be exploitative as in the case of appropriation by non-producers (as in the case of capitalist, feudal or slave class processes) or non-exploitative in the case of producer appropriation (in an independent or communal class process). In the diversity economy, surplus distribution takes heterogeneous forms. Save for the impossibility of aggregating incommensurables, Gibson and Graham envisage an (un)quantifiable surplus to be distributed according to the ethical decisions of the community. Relevant questions to be examined are the following: Who is to be included in the decision making over the rate of appropriation of surplus and its distribution? Under what conditions could surplus appropriation not be considered exploitative? How might non-producers have a say in the decision making? What are the social destinations of surplus distribution?
Decisions over necessary labour and surplus distribution have a direct impact on the level of consumption. In contrast to mainstream key economic indicators such as investment/expenditure ratios, debt-saving ratios, ratios of luxury expenditure to necessity expenditure and so forth, decisions of the community economy over how social surplus is to be distributed will aim to counterbalance productive versus non-productive activities, as Marx put it – that is, activities directly involved in production and activities that consume social surplus in replenishing the commons, such as finance, management, and so on.
The commons, thus, refer to commonly used or distributed resources/infrastructures – whether agricultural land, a gene pool, the atmosphere, a wilderness, a database, a fishery, the Internet, community facilities and support systems or even the whole set of relationships comprising a community economy – that provide direct input into social and physical well-being and reproduction. A crucial decision, therefore, concerns the management of the two-way flow between the commons and the surplus-generating machine of production. In other words, a balance needs to be struck between the commons and the alternative economy".
V. Papadimitropoulos, The Commons. Economic Alternatives in the Digital Age, London 2020.
Poza kapitałocentryzm: gospodarki różnorodności
"Althusser zaczerpnął z psychoanalizy termin 'naddeterminacja', aby przeciwstawić się esencjalizmowi nieodłącznie związanemu z marksistowską filozofią historii i ekonomią polityczną, która opiera się na aksjomacie, że struktura ekonomii zawiera w sobie istotę społeczeństwa, skrystalizowaną w środkach i stosunkach produkcji. Jest wprost przeciwnie, naddeterminacja zakłada, że każde miejsce lub proces ontologiczny konstytuuje się na przecięciu wszystkich innych. Gospodarka jest jednym z wielu obszarów społeczeństwa naddeterminujących i naddeterminowanych przez wszystkie inne. Naddeterminacja ujawnia ontologiczną pustkę bez esencjalnego rdzenia. Oznacza otwartość lub niekompletność każdej tożsamości; ostatecznie niestałość każdego znaczenia; a-centryczna całość społeczeństwa, która nie jest ustrukturyzowana przez prymat żadnego elementu społecznego lub miejsca. Społeczeństwa nie można sprowadzić do konwencjonalnej dialektyki A/nie-A, która ma wyjaśniać nie dające się pogodzić sprzeczności kapitalizmu. Zamiast tego naddeterminacja rozwija się na ontologicznej podstawie różnicy i heterogeniczności.
Gibson i Graham podchodzą do kapitalizmu nie jako esencjalistycznego czy stałego bytu, ale jako zróżnicowanej wielości, która nosi w sobie mnogą tożsamość. Jeśli nie ma istoty ani spójnej tożsamości kapitalizmu, takiej jak akumulacja lub eksploatacja kapitału, to rekontekstualizacja kapitalizmu w formie dyskursu pluralizmu gospodarczego destabilizuje jego domniemaną hegemonię i zwielokrotnia możliwości zaistnienia odmienności.
Gibson i Graham dekonstruują klasyczne marksistowskie pojęcie klasy w celu skonstruowania alternatywnej gospodarki opartej na proliferacji różnic we wszystkich dziedzinach życia społecznego. W klasycznym marksizmie podmiotami są klasy społeczne, których jedność konstytuuje się wokół interesów określonych przez ich pozycję w stosunkach produkcji, które sprowadzają się do dwóch fundamentalnych i sprzecznych klas lub pozycji: kapitalistów i robotników. Nierówna władza kapitalistów odpowiada za wyzysk robotników, przejawiający się w przywłaszczaniu pracy dodatkowej, to znaczy pracy wykraczającej poza to, co jest konieczne do reprodukcji robotnika. Istotą kapitalizmu jest akumulacja kapitału poprzez wyzysk.
Gibson i Graham czerpią z pracy Stephena Resnicka i Richarda Wolffa, którzy opracowują teorię różnicy ekonomicznej, która nie ogranicza się do sprzeczności między kapitalistami a robotnikami. W przestrzeni dyskursywnej różnych pozycji klasowych jednostki mogą uczestniczyć w rozmaitych procesach klasowych na przestrzeni czasu, potencjalnie posiadając wielorakie i zmieniające się tożsamości klasowe. Mówiąc słowami Mouffe, tożsamość jest zhybrydyzowana i nomadyczna. Termin 'kobieta' ma inne znaczenie w kontekście 'małżeństwa' i 'życia prywatnego' niż w kontekście 'feminizmu' i 'lesbijek'. Klasowe procesy wyzysku i dystrybucji nadwyżek mogą również obejmować miejsca poza fabryką lub kapitalistyczną firmą, takie jak gospodarstwa domowe, kościoły, szkoły, wspólnoty, spółdzielnie i inne miejsca (nie)gospodarczej działalności.
Różne formy procesów klasowych są zaledwie częścią 'gospodarki', która obejmuje niezliczone inne procesy – wymianę, spekulację, marnotrawstwo, produkcję, grabież, konsumpcję, gromadzenie, innowacyjność, konkurencję, drapieżnictwo – o których nie można powiedzieć (poza konkretnym kontekstem dyskursywnym lub politycznym), aby były mniej ważne niż wyzysk.
Głównym argumentem Gibson i Graham jest to, że namysł nad różnorodnymi formami wyzysku i dystrybucji nadwyżki może umożliwić zrozumienie kapitalizmu jako pola różnicy brzemiennego w postkapitalistyczne możliwości. Poprzez teoretyczne soczewki naddeterminacji i hegemonii postrzegają one ekonomię jako zróżnicowaną przestrzeń uznania i negocjacji, zdolną do wyartykułowania kontrhegemonicznego łańcucha ekwiwalencji w ramach gospodarki wspólnotowej, która może połączyć ruch kooperatywizmu i gospodarkę solidarności w celu zakwestionowania obecnej hegemonii neoliberalizmu.
Gibson i Graham teoretyzują klasę jako naddeterminowany proces społeczny leżący na przecięciu wszystkich wymiarów społecznych – ekonomicznego, politycznego, kulturowego, przyrodniczego. Rozumieją społeczeństwo jako złożony brak jedności, w którym klasa może przybierać odmienne i różnorodne formy. Procesy klasowe - pierwotnie komunistyczne, niezależne, niewolnicze, feudalne, kapitalistyczne i komunalne - często współistnieją ze sobą. Gospodarstwo domowe, na przykład, charakteryzują się 'feudalnym', domowym procesem klasowym, w którym jeden partner wytwarza pracę dodatkową w postaci wartości użytkowych, jakie mają być zawłaszczane przez drugiego. Państwo może być również miejscem wyzysku, mogą być nimi także instytucje edukacyjne, samozatrudnienie, związki zawodowe i inne miejsca produkcji niekoniecznie związane z klasą. Tak więc walki klasowe nie toczą się w określonym miejscu w strukturze społecznej przez ustalone tożsamości, ale wszędzie tam, gdzie jest wytwarzana, przywłaszczana i rozdzielana praca dodatkowa. To złożone rozumienie klasy sugeruje szereg niekapitalistycznych alternatyw klasowych, które mogą powstać z chwilowej i częściowej identyfikacji między podmiotami utworzonymi na przecięciu bardzo różnych procesów i pozycji klasowych i nieklasowych.
Tradycyjny marksizm koncentrował się na klasowych stosunkach wyzysku, podczas gdy kwestie dystrybucji były często redukowane do socjaldemokratycznej polityki reform. Uprzywilejowanie wyzysku nad dystrybucją wywodzi się z esencjalistycznej redukcji całości ekonomicznej do rdzenia relacji ekonomicznej między kapitałem a pracą oraz kwestii przywłaszczania wartości dodatkowej, gdzie oba te zjawiska miałyby zostać wyeliminowane przez uspołecznienie środków produkcji przez państwo socjalistyczne. Z tego punktu widzenia reformy socjaldemokratyczne nie mogły dotknąć sedna kapitalistycznego wyzysku i dlatego nie mogły przekształcić gospodarki.
W przeciwieństwie do tego esencjalistycznego punktu widzenia, Gibson i Graham wprowadzają klasową transformację opartą na klasowej polityce dystrybucji poprzez tworzenie lub wzmacnianie niekapitalistycznych procesów odzyskiwania nadwyżek. Wyobrażają sobie zróżnicowany krajobraz gospodarczy, w którym niekapitalistyczne procesy klasowe przekraczają niezrównoważony materialistyczny wzrost kapitalistycznych procesów klasowych poprzez przeplatanie zrównoważonego wzrostu wraz z brakiem wzrostu. Osiągnięcia feminizmu drugiej fali dały Gibson i Graham przekonanie, by utożsamić się z szerszym ruchem, który aktywnie reteoretyzuje kapitalizm i odzyskuje gospodarkę poprzez alternatywny aktywizm gospodarczy, którego celem jest globalizacja lokalnej polityki. Niektóre przykłady to lokalne ruchy na rzecz praw interesariuszy, aborygeńskich praw do ziemi i zrównoważonego rozwoju.
Aby wzmocnić ten ruch, Gibson i Graham wprowadzają słabą teorię transformacji społecznej, która nie ma na celu wytworzenia wyczerpującej wiedzy o 'rzeczywistości', ale urzeczywistnia 'to, co możliwe' poprzez otwieranie przestrzeni dla wolności i decyzji. Słaba teoria musi przede wszystkim skonfrontować się z paranoją, melancholią i moralizmem tradycyjnej lewicy – czyli nostalgią za utraconymi ideałami nieudanej rewolucji i sceptycyzmem wobec wszelkich alternatyw nieco odbiegających od tych ideałów. Słaba teoria musi angażować afekt i emocje w praktyki tego, co Nietzsche nazwał artyzmem samego siebie lub przezwyciężaniem siebie, a Foucault określał samokultywacją lub troską o siebie. Zamiast trzymać się mistrzostwa 'czystych' teorii, aktywizm wolał raczej czerpać z afektów życzliwości, zaufania, towarzyskości i kumpelstwa oraz oddawać się zabawie, eksperymentowaniu, oczarowaniu i entuzjazmowi. Praktykowanie słabej teorii pozwala nam od-egzotyzować władzę i tworzyć alternatywne dyskursy upodmiotowienia i zbiorowego działania.
Gibson i Graham łączą etykę Foucaulta z poststrukturalistyczną teorią hegemonii Laclaua i Mouffe'a, aby opracować język ekonomiczny dla polityki kontrhegemonii, dążący do ukierunkowania ekonomicznego znaczenia i działalności wokół niekapitalistycznych punktów upodmiotowienia. Zamierzają przemieścić hegemonię dyskursu kapitałocentrycznego poprzez wyartykułowanie języka ekonomicznej różnorodności - już istniejącej obok i wewnątrz kapitalizmu. Ich celem jest rekonstrukcja i dalsze wywoływanie zbiorowych działań wokół dóbr wspólnych. W tym celu konceptualizują język ekonomiczny w kategoriach różnego rodzaju transakcji, pracy i przedsiębiorczości. Kryterium, którego Gibson i Graham używają do zilustrowania różnicy, to produkcja, zawłaszczanie i dystrybucja nadwyżek w kapitalistycznym, alternatywnym i niekapitalistycznym formacie w ramach zróżnicowanej gospodarki. W ten sposób rozróżniają transakcje rynkowe, alternatywne i nierynkowe; pracę płatną, nieopłacaną i alternatywnie opłacaną; przedsiębiorstwa kapitalistyczne, alternatywne i niekapitalistyczne. To, co zwykle uważa się za 'gospodarkę' – pracę najemną, rynkową wymianę towarów i kapitalistyczne przedsiębiorstwo – obejmuje tylko część wartości produkowanej, wymienianej i dystrybuowanej.
W kapitalistycznej wymianie rynkowej transakcje zachodzą zgodnie z prawem podaży i popytu w zakresie współmierności towarów i usług, dobrowolnie ustanowionej przez racjonalnych i zainteresowanych własnym interesem producentów i konsumentów. Ale rynki rzadko są dobrowolne, wolne i racjonalne. Są one naturalnie i sztucznie chronione, zmonopolizowane, regulowane i niszowe. Transakcje są zatem regulowane przez specyficzne dla danego kontekstu relacje władzy. Oprócz kapitalistycznej wymiany rynkowej istnieje ogromna różnorodność i wielość transakcji nierynkowych, takich jak dobra i usługi współdzielone w gospodarstwie domowym, dostarczane z natury, rozdawane przez ludzi i organizacje, przydzielane przez państwo lub wymieniane w obrębie społeczności i między nimi, zgodnie z rytuałami wymiany. Alternatywne transakcje rynkowe mają miejsce na nieformalnych i podziemnych rynkach, na których towary i usługi są sprzedawane zgodnie z lokalnymi i spersonalizowanymi umowami; w wymianie towarów między spółdzielniami pracy i w ich ramach, gdzie ceny są ustalane tak, aby podtrzymać spółdzielnię; w etycznym lub 'uczciwym' handlu produktami, gdzie producenci i konsumenci uzgadniają określone poziomy cen; w lokalnych systemach transakcyjnych i walutach, które wspierają lokalną współzależność; oraz w marketingu dóbr i usług publicznych wytwarzanych przez państwo.
Praca przybiera również różne formy i postaci rekompensaty. Zwykła praca najemna dotyczy sprzedaży siły roboczej przez robotników/pracowników pracodawcom w zamian za płacę pieniężną ustaloną na poziomie rynków specyficznych dla danego kontekstu. Ale jest też alternatywnie płatna praca. Spółdzielnie pracy wypłacają godziwą pensję ustaloną przez kooperatywę. Pracownicy zarówno w przedsiębiorstwach kapitalistycznych, jak i niekapitalistycznych mogą otrzymywać płatności kapitałowe zgodnie z ich udziałem w przedsiębiorstwie. Osoby pracujące na własny rachunek wypłacają sobie wynagrodzenie. Inni pracują w zamian za płatności w naturze, np. rolnicy, migranci i rezydenci w społecznościach. Istnieje również dobrowolna i nieodpłatna praca wykonywana w gospodarstwie domowym, rodzinie i sąsiedztwie lub w szerszej społeczności. Jednak wielu powiedziałoby, że ta praca jest wynagradzana albo w formie pieniędzy płaconych przez partnera życiowego, albo w formie miłości, wsparcia emocjonalnego, ochrony, towarzystwa, poczucia własnej wartości i reputacji.
Głównym miejscem produkcji, zawłaszczania i dystrybucji nadwyżek jest przedsiębiorstwo kapitalistyczne, w którym nadwyżka jest rozdzielana w kierunku ekspansji firmy lub do udziałowców i menedżerów. Istnieje jednak wiele alternatywnych sposobów dystrybucji nadwyżki zarówno w przedsiębiorstwie kapitalistycznym, jak i obok niego. 'Zielone' kapitalistyczne firmy dystrybuują część swoich nadwyżek na cele środowiskowe (na przykład usuwanie szkód, inwestycje w technologię recyklingu i monitorowanie środowiska). 'Społecznie odpowiedzialne' kapitalistyczne przedsiębiorstwa mogą zobowiązać się do zwiększenia akcjonariatu pracowniczego w firmie lub dystrybucji nadwyżki na projekty społeczne i komunalne (na przykład stypendia dla lokalnej młodzieży lub zapewnienie infrastruktury czy usług społecznych). Państwowe przedsiębiorstwa kapitalistyczne rozdają nadwyżki na rzecz pożytku publicznego. Przedsiębiorstwa non-profit zgodnie z prawem nie mogą zatrzymywać ani rozdzielać zysków. W spółdzielniach pracy producenci sami ustalają płace i rozdzielają nadwyżkę komunalną. Producenci pracujący na własny rachunek sami ustalają nadwyżkę i decydują o sposobie jej dystrybucji. W feudalnych zakładach rolnych w całym 'rozwijającym się' świecie nadwyżki produktów są zawłaszczane przez właściciela. W wielu domach prace domowe wykonują kobiety i mogą być postrzegane jako przywłaszczane i zarządzane przez patriarchalną głowę rodziny.
Gibson i Graham przyznają, że pomiędzy wyżej wymienionymi praktykami ekonomicznymi działają różne formy władzy, takie jak kooptacja, uwodzenie, przejmowanie, podporządkowanie, współpraca, pasożytnictwo, symbioza, konflikt i komplementarność. Aby zakwestionować te formy alienacji, Gibson i Graham wprowadzają ekonomię wspólnotową, która może działać jako puste znaczące, a tym samym koncentrować władzę ekonomiczną wokół nowego punktu węzłowego, stanowiącego łańcuch równoważności dla różnych form upodmiotowienia i zbiorowego działania. Aby to zrobić, stosują koncepcję wspólnotowości Nancy'ego jako formę 'bycia-z' wraz z Foucaultowskim tworzeniem nowych form podmiotowości poprzez ucieleśnione praktyki etycznej autotransformacji. Podejmują one próbę zmiany znaczenia dyskursu gospodarki wspólnotowej, stawiając na pierwszym planie rozważań etycznych i decyzji cztery kluczowe współrzędne: konieczność, nadwyżkę, konsumpcję i dobra wspólne.
Konieczność obejmuje decyzje o tym, ile czasu poświęcić na produkcję oraz na praktykę kulturową i społeczną, ile stanowi 'płaca wystarczająca na utrzymanie', ile nadwyżki należy przeznaczyć na potrzeby jednostki i społeczności. Konieczność okazuje się różna w zależności od warstw dochodowych, granic międzynarodowych, kontekstów wiejskich i miejskich, różnych stylów życia, co sprawia, że dyskurs etyczny jest niezbędny do wyjaśnienia różnych form współzależności, które ustanawiane są odpowiednie decyzje ze strony społeczności. Decyzje dotyczące niezbędnej pracy wpływają w określony sposób na produkcję, zawłaszczanie i dystrybucję nadwyżek między jednostkami i społecznością.
Dystrybucja nadwyżek może być wyzyskowa, jak w przypadku zawłaszczenia przez nieproducentów (jak ma to miejsce przy procesach kapitalistycznych, feudalnych lub klasowych) lub niewyzyskująca w przypadku zawłaszczenia przez bezpośrednich producentów (w niezależnym lub komunalnym procesie klasowym). W gospodarce różnorodności dystrybucja nadwyżek przybiera niejednorodne formy. Za wyjątkiem niemożliwego do agregacji tego wszystkiego, co niewspółmierne, Gibson i Graham przewidują (nie)wymierną nadwyżkę, którą należy rozdzielić zgodnie z etycznymi decyzjami społeczności. Istotne pytania do rozpatrzenia to: kogo należy uwzględnić przy podejmowaniu decyzji o stopie zawłaszczenia nadwyżki i jej podziale? Przy jakich warunkach zawłaszczona nadwyżka nie może zostać uznana za wyzysk? Jaki wpływ na podejmowanie decyzji mogą mieć nie-producenci? Jakie są społeczne cele dystrybucji nadwyżek?
Decyzje o niezbędnej pracy i dystrybucji nadwyżek mają bezpośredni wpływ na poziom konsumpcji. W przeciwieństwie do głównych wskaźników ekonomicznych, takich jak wskaźniki inwestycji/wydatków, wskaźniki oszczędności/długu, stosunek wydatków luksusowych do wydatków niezbędnych itp., decyzje gospodarki wspólnotowej dotyczące sposobu dystrybucji nadwyżki społecznej będą miały na celu zrównoważenie działalności produkcyjnej z nieprodukcyjnej, jak ujął to Marks – to znaczy czynności bezpośrednio zaangażowanych w produkcję i czynności, które zużywają nadwyżkę społeczną w uzupełnianiu dóbr wspólnych, takie jak finanse, zarządzanie i tak dalej.
Dobra wspólne odnoszą się zatem do powszechnie używanych lub rozproszonych zasobów/infrastruktur – gruntów rolnych, puli genowej, atmosfery, dzikiej przyrody, baz danych, łowisk, Internetu, obiektów społecznościowych i systemów wsparcia, a nawet całego zestawu relacji składający się z gospodarki wspólnotowej – które zapewniają bezpośredni wkład w dobrostan społeczny i fizyczny oraz reprodukcję. Kluczowa decyzja dotyczy zatem zarządzania dwukierunkowym przepływem między dobrami wspólnymi a wytwarzającą nadwyżki maszyną produkcyjną. Innymi słowy, należy znaleźć równowagę między dobrami wspólnymi a gospodarką alternatywną”.
V. Papadimitropoulos, The Commons. Economic Alternatives in the Digital Age, London 2020.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz