(En)closing the Diggers' Common Treasury for All / Grodzenie wspólnej skarbnicy kopaczy

(En)closing the Diggers' Common Treasury for All

"A packed conference hall in Blackpool, 17 October 1981. A woman ascends the stage, the squared shoulders of her midnight-blue jacket a dark silhouette in the hot glare of a dozen spotlights. Her carefully coiffured hair seems to recall a flaming torch. As she takes to the lectern, there is rapturous applause.

The figure, of course, is Margaret Thatcher. ‘Our concern is to create a property-owning democracy,’ she tells the assembled throng of Conservative Party politicians and activists (...). ‘It is now our turn to take a major step towards extending home ownership to many who, until now, have been deliberately excluded.’

Margaret Thatcher might seem a strange choice to introduce a chapter whose focus is land reform and redistribution. But in championing a ‘property-owning democracy’, not only rhetorically but through practical policy, she oversaw a transformation in the ownership of housing during the last quarter of the twentieth century. The year before her conference speech, Thatcher’s government had introduced Right to Buy, giving council house tenants the chance to purchase their home from the local authority. Introducing the legislation to Parliament, Environment Secretary Michael Heseltine claimed that ‘no single piece of legislation has enabled the transfer of so much capital wealth from the State to the people.’ Over the ensuing decade, a million council homes were sold to their tenants.

Thatcher’s administrations also enabled millions more to buy private housing by relaxing restraints on bank loans and mortgages, and allowing a supply of cheap and easy credit to flow into property markets. At the start of the 1980s, 55 per cent of the British public owned their own homes. By 2003, 71 per cent did.

The idea of a property-owning democracy had deep roots that pre-dated Thatcher. As a phrase, it was first coined in 1924 by Conservative MP Noel Skelton, in anticipation of the first Labour government taking power and with the spectre of Soviet Russia looming in the background. Skelton argued that capitalism’s only bulwark against the rising tide of socialism was to extend individual ownership, and give everyone a stake in the country. During the 1950s and 60s, successive Conservative governments tried to turn this into a reality by overseeing the construction of millions of new homes, by both councils and private developers.

But Thatcher’s version of a property-owning democracy was built on shaky foundations. Instead of more council homes being built to replace the ones that were sold off, public sector house building slowed to a crawl in the 1980s and had virtually stopped altogether by the mid-1990s. Right to Buy was a fire sale of public assets – with council homes sold at heavily discounted prices – that delivered a one-off windfall for state coffers without adding to the national housing stock. Councils were simultaneously being stripped of their ability to borrow and to raise local taxes, rendering them incapable of acting as major developers. Rates of home construction by private developers and housing associations never increased sufficiently to cover the shortfall in council homes. At its post-war peak in the mid-1960s, Britain built over 400,000 homes annually. After 1980, this annual rate halved to seldom more than 200,000 new houses per year.

There was still worse to come. The explosion in cheap credit and easy mortgages ushered in by Thatcher’s administrations – and blithely presided over by the Major and Blair governments – didn’t just lead to more people owning their own homes. It also fuelled a massive increase in house prices. In 1980, the price of an average home was £25,000; by 2008, average house prices exceeded £175,000. Wage growth couldn’t hope to keep pace with such a boom, but that didn’t matter so long as banks and building societies were happy to sign off on generous mortgages. Then, in 2008, the global financial crash struck, and easy credit dried up. Getting onto the housing ladder was now even harder, and there were even fewer homes being built: in 2013, the UK saw the lowest level of housebuilding for any peacetime year since the 1920s. What began as a housing bubble has become a full-blown housing crisis.

Even if you’re an ardent Thatcherite, it’s now clear that her vision of a property-owning democracy has failed on its own terms. ‘END OF THE HOME OWNING DREAM,’ bellowed a Daily Mail front-page headline in February 2018. Owner-occupation has gone into reverse. Home ownership among young adults has ‘collapsed’, according to the Institute for Fiscal Studies, whose research shows that just 27 per cent of middle-income 25- to 34-year-olds own their own house, compared to 65 per cent two decades ago. Millions of millennials now belong to ‘Generation Rent’, stuck in pricey rental accommodation for years, unable to afford a deposit on a house and at the mercy of private landlords in a system that has neglected tenants’ rights for far too long. Theresa May’s Conservative government, haemorrhaging support among young voters, has belatedly set about trying to boost housebuilding and revive notions of a property-owning democracy. Yet the rate of construction lags far short of the 300,000 new homes that the Chancellor, Phillip Hammond, admits need to be built in England every year to meet demand.

When you crunch the stats on how much land is now owned by homeowners, you start to see, too, that we don’t really live in a property-owning democracy. It’s certainly true that far more people own some land today than a century ago: the freehold to their house, and if they’re lucky, a garden too. But the total area of land owned by England’s 14.3 million homeowners remains a tiny fraction of the whole country. The ONS classifies about 9.6 per cent of England and Wales as urban or built up. But that includes lots of roads, schools, public buildings and parks. The UK National Ecosystem Assessment calculates that domestic buildings take up just 1.1 per cent of England’s land area – rising to around 5.4 per cent when you add in domestic gardens. Even that includes rented properties, not just owner-occupied homes; and all of it pales besides the vast areas of land possessed by old and new money. An elite of aristocrats, gentry and City boys owns far more land than all of Middle England put together.

Some argue that the solution to the housing crisis lies in doing away with the dream of a property-owning democracy altogether. Our European neighbours don’t seem to share the British obsession with private home ownership; they tolerate higher levels of renting by having much stronger protections for tenants’ rights. There’s no doubt that Thatcher’s pursuit of a property-owning democracy was done both for crudely electoral ends – discounted council house sales to win over working-class votes – and for the ideological goal of weakening the public sector while fostering individualism and acquisitiveness. But it would be too easy to dismiss it all as a neoliberal plot, when the allure of owning your own house and having a place to call your own is clearly so popular. It speaks to a deep-seated desire to belong; to each have a stake in the country we all live in; to have a patch of land to call home. The question is whether these dreams can be satisfied best by buying and selling land and housing on the free market, or whether there are other ways to achieve them. And that opens up all sorts of interesting questions about land reform.

Whenever land reform is mentioned nowadays in British politics, it’s jumped on by the right-wing press, who denounce it as the ‘politics of envy’, crypto-communist, or an incitement to violent dispossession involving pitchfork-wielding peasants. ‘LET THE GRAB BEGIN’ screamed the Scottish Daily Mail’s front-page headline in the wake of the 2003 Scottish Land Reform Act, next to a picture of the then ruler of Zimbabwe, the tyrant Robert Mugabe. To the Mail, the Scottish government’s mild and sensible legislation – allowing communities to bid to buy land – was tantamount to the bloody land seizures that had recently taken place in rural Zimbabwe. Such offensive comparisons would be laughable if they weren’t also an affront to the patient, peaceful work of Scottish communities, who campaigned for decades for some measure of recompense for the violent history of the Clearances. But that just shows you how politically sensitive land reform is as an issue.

In reality, the forcible theft of land in Britain – from the Highland Clearances to the English Enclosures – has always been perpetrated by the haves against the have-nots. England has never undergone a process of wholesale land redistribution to the landless, such as was enacted in France after the 1789 Revolution, or in Mexico after 1910 with the break-up of the haciendas. But other parts of the British Isles have seen inspiring and far-reaching efforts to redistribute land. In Northern Ireland and the Irish Republic, the 1903 Wyndham Land Act, passed by a Conservative government, allowed 200,000 tenant farmers to buy from their landlords the land they cultivated. In Scotland, a land reform movement began in the Victorian period and has flowered since devolution, with over half a million acres now in community ownership.

England, too, has a rich and radical tradition of land reform movements. But many of them have been forgotten – or conveniently swept under the carpet. This chapter tells their stories, and seeks to draw lessons for land reform in England today. My journey to uncover them drew me first to an unpromising setting: the stockbroker belt of Surrey.

‘Sorry, you can’t come in here. It’s a private estate.’

I was standing at the entrance to St George’s Hill, a gated community of multi-million-pound properties on the southern edge of London. The security guard fixed me with his stare. I decided to act nonchalant.

‘Oh, really? I can’t just go and have a look around?’

‘No.’

‘Some big properties here, eh?’

‘Yeah.’ The guard seemed to relax a bit, then said conspiratorially: ‘There’s one of them going for £30 million. It’s vacant currently.’ I gawped. He grinned. ‘Watch your back for the Bentleys and Ferraris on the way out.’

But I had no intention of going through the front gate, anyway. I’d come here on a pilgrimage in search of something special that had taken place on the site over three centuries ago. And if I had to trespass to get there, so be it.

Returning to the main road, I began walking the perimeter of the estate, breathing in the ozone belched out by passing Beamers and Rolls-Royces, past gaudy mock-Tudor mansions protected by barbed wire and high fences. All the roads here had Ye Olde English names like Runnymede Close and Chaucer Lane, harking back to a vision of Merrie England when an Englishman’s home was his castle. Yet many of the properties here, I knew, were actually owned offshore in tropical tax havens. Even medieval barons had to pay their taxes to the king.

Then, amid ivy-choked trees blackened by constant car fumes, I spotted a hole in the fence. I waited for a break in the traffic, then scrambled over the broken chain-link fencing, pushing past hanging branches, twigs snapping underfoot. I was in. Before me stretched the grounds of an unknown oligarch or wealthy businessman.

But I hadn’t come here for them. I had come here because St George’s Hill was the birthplace of a radical land reform movement founded during the English Civil War, on this very spot.

In 1649, England was in revolt. The king was dead, his head cut from his body. The whole world seemed to have been turned upside down. That same spring, a group of landless commoners called the Diggers had set up camp at St George’s Hill and acted out a bold social experiment. They had come to cultivate land that was not their own. As their leader, Gerrard Winstanley, later recounted: ‘I took my spade and went and broke the ground upon George Hill in Surrey, thereby declaring freedom to the creation, and that the earth must be set free from intanglements of lords and landlords, and that it shall become a common treasury for all …’

Winstanley’s rebellion was part of a ferment of ideas that took hold in the uproar following the civil war and the execution of Charles I. Footsoldiers in Cromwell’s army, tired after years of fighting their brethren for little tangible reward, had formed groups calling themselves Levellers and demanded that all men had the right to vote. Others joined millennarian cults, convinced that with the downfall of the monarchy, a new era had dawned.

For Winstanley and the Diggers, that new dawn heralded a chance to overthrow the landowning elite who had enslaved the common people of England since 1066. After the Conquest, the Norman kings declared all land in England belonged to the Crown, theirs to hand out as patronage to favoured barons. Over the centuries, the descendants of the Norman barons had added to their estates by enclosing common land on which commoners had previously been free to graze their livestock and gather firewood – privatising it for their personal use.

It was against this theft of land that Winstanley rebelled. ‘Seeing the common people of England’, he wrote, ‘have cast out Charles our Norman oppressor, we have by this victory recovered ourselves from under his Norman Yoke.’ Winstanley’s analogy – of labouring commoners yoked to a plough by their tyrannical overlords – encapsulated his visceral anger at the state of the world.

In 1649, St George’s Hill appears to have been a patchwork of common land, manorial wastes and Crown land – the ownership of which, following the execution of the king, had become uncertain. It was scrubby heath and woodland used for grazing. Now the Diggers, a rag-tag band of hungry carpenters, cowherds and ex-soldiers, set about digging it up for crops.

Their social experiment didn’t last long. Local landowners hated them and sent armed men to beat them up and tear down their makeshift houses. General Fairfax, the commander of the New Model Army, initially took pity on the Diggers, but feared the social consequences if Winstanley’s ideas spread. What would happen to England’s laws of private landed property if they were allowed to succeed? Unsurprisingly, the Diggers were swiftly evicted from St George’s Hill that summer, following a court case based on trumped-up charges.

Although the Diggers failed in their lifetimes, their influence lives on. Winstanley’s ideas have been celebrated by radical activists down the ages. But as for the land at St George’s Hill itself, history has played a cruel joke. After passing into the ownership of the ‘Grand Old’ Duke of York – whose men may or may not have marched up to the top of it – it was bought in 1911 by a housing developer, Walter George Tarrant, who immediately set to work cutting down the pines and rhododendrons that covered his 950-acre development site. Two years later, a large swathe of St George’s Hill was landscaped into a golf course. Where Winstanley raised the flag of rebellion, today retired businessmen try to lower their handicap. But Tarrant knew that golf alone wouldn’t make him rich: so around the course, he began building luxury homes for London’s wealthy elite.

It’s a supreme irony of history that a place once held in common, and the site of such a radical communal experiment, came to be completely enclosed and privatised. Tarrant’s ugly mansions, with names like Oak Tree Cottage, Whitecliff and even Toad Hall, managed to combine crass plutocratic tastes with a faux-historical air, all the while burying the real, radical history of the place beneath neo-Georgian stucco and freshly mown lawns. Even The Spectator, hardly a bastion of radicalism, bemoaned the suburbanisation of St George’s Hill: ‘It is part of the country’s history, and ought no more to be in danger of destruction than the documents of the Record Office.’ Still worse was to come, however.

In the 1960s, the Beatles bought houses at St George’s Hill, and the area acquired over the years a cachet that attracted ever more celebrities, footballers, wealthy businesspeople and Russian oligarchs. Dubbed ‘Britain’s Beverly Hills’, the area today has become a gilded bolthole for the rich. Estate agents Knight Frank say that there are currently 428 luxury properties on St George’s Hill. And according to data first uncovered by Private Eye, no fewer than seventy-two of these mansions are owned offshore in tax havens, with a staggering collective value of £282 million. In other words, a large chunk of a hill named after England’s patron saint is now owned in Panama, Switzerland and the Caribbean.

The final irony about St George’s Hill today is that the residents’ association mandates every house must have at least one acre of land attached to it – proving once again that old adage: socialism for the rich, capitalism for the poor. If only everyone in the UK were able to have an acre of their own, the Diggers’ utopian dreams might start to become a reality.

Treading in the footsteps of Winstanley, trespassing upon land once held in common but now owned offshore, I was making my own gesture of protest. With my bare hands, I dug the earth as Winstanley had centuries before: sinking my fingers into the leaf mould and the thick black loam, smelling its rich peaty scent, the product of a hundred autumns. This soil had once been a common treasury for all. Now it was owned by some wealthy oligarch or businessman, hiding behind their shell company, who probably didn’t even live there for much of the year. St George’s Hill was lost. But could Winstanley’s example inspire fresh efforts today to reclaim the commons?

Common land, as Winstanley well knew, has existed in England since before the Norman Conquest. It is land ‘owned in common’, in that local communities – commoners – can make collective use of it to obtain food and fuel. Depending on the local customs, commoners may hold different rights relating to such land: on many commons, there is a right to pasturage (the right to graze livestock), while on others there is for instance a right to estovers (firewood), piscary (fish) or turbary (a right to cut peat for burning). Medieval peasants had to till their own fields for crops and pay feudal dues to the lord of the manor, but common land provided a social safety net they could rely on in the event of lean harvests and cold winters. As such, some have seen the commons as a sort of medieval welfare state.

Inevitably, just like today’s Daily Mail headlines lambasting ‘welfare cheats’ and ‘benefits scroungers’, there were critics of commons in the early modern period. ‘The nurseries of beggars are commons,’ ran one such invective from 1607, clearly a tabloid columnist in the making. The feckless poor should work to earn themselves a living, ran the argument, rather than subsisting on the free bounty of the commons. Such reasoning was particularly appealing to the landed gentry, who longed to add to their estates by enclosing common land. ‘The poor increase like fleas and lice, and these vermin will eat us up unless we enclose,’ exclaimed one presumably puce-coloured pamphleteer. Instead of feeding the poor, the gentry wanted the commons to fatten their sheep for the newly lucrative wool trade. ‘They inclose all into pastures, they throw down houses, they pluck down towns,’ complained Thomas More in Utopia; all to make way for ‘sheep, that were wont to be so meek and tame’, but who had now ‘become so great devourers and so wild, that they eat up, and swallow down the very men themselves.’

It’s reckoned that about 27–30 per cent of England consisted of common land around the year 1600. What happened over the ensuing three centuries was a land grab of criminal proportions. Parliament passed Acts that led to the enclosure of 6.8 million acres of commons, a fifth of all England, between 1604 and 1914. Still more land was enclosed privately, without recourse to Parliament. What Winstanley and the Diggers were responding to during the Civil War was the early onset of an orgy of privatisation. By 1873, it’s thought that the remaining commons constituted just 5.2 per cent of the country, and even that was to decline subsequently.

Resistance was widespread, but ironically, it was in the cities where enclosure was finally halted, rather than in the countryside. The rapid expansion of Victorian London, with its cholera-ridden poor and overcrowded slums – so memorably depicted in Gustav Doré’s nightmarish etchings – prompted a new movement to preserve what was left of urban green spaces. The Commons Preservation Society was founded in 1865 to campaign against further enclosure and protect London’s open spaces from being built over. Places like Hampstead Heath, Clapham Common and Epping Forest were being eyed up by developers, with their landowners desperate to sell. The Society’s influential middle-class membership, which included luminaries like Octavia Hill and John Stuart Mill, managed to rally public and legal opinion to their cause, resulting in many commons being protected as public parks. Sometimes direct action was needed: on one occasion, the Society sent 120 workmen to rip down railings that had been illegally erected around Berkhamsted Common.

Despite the efforts of the Victorian anti-enclosers, today only around a million acres of common land remain: just 3 per cent of England. There are around 7,000 registered commons, many tiny in size, with most found in Cumbria and North Yorkshire on poor-quality soils suitable only for sheep grazing. A surprising 24,000 acres of commons have also survived in Surrey, near where the Diggers made their stand at St George’s Hill. Quite why is unclear, but their proximity to London suggests that city-dwellers’ desire for country air probably contributed to them being saved. Three of the largest commons in England were, for obscure reasons, exempted from registration when common land was codified in 1965: Epping Forest, the Forest of Dean and the New Forest.

Yet even these remaining commons are invariably owned by someone, somewhere. Very little land is now actually ‘held in common’. Epping Forest belongs to the City of London Corporation; the New Forest to the Forestry Commission. A fascinating survey of common land registers carried out for the government in the 1990s reveals many of the modern owners of commons: 2,419 out of the 7,039 registered commons are privately owned, either wholly or in part; another 1,230 belong to local councils. The Duke of Northumberland, the Marquess of Salisbury and the Earl of Iveagh all own commons. Appallingly, some commons have fallen into the hands of banks, chemical manufacturers and mining companies: one common in Surrey, for instance, is part-owned by the Worms Heath Gravel Company, and the site ‘appears to have been used partially as landfill’.

The pillage of the commons by private owners and corporations gives the lie to the modern myth about the ‘tragedy of the commons’. This slander, that common land was a free-for-all where self-interested commoners depleted a shared resource, was propagated by the right-wing ecologist Garrett Hardin as a reason for extending private property rights. It couldn’t be further from the truth. Commons were closely regulated by local communities – a fact that can still be glimpsed in the modern registers of ownership, where occasional references to archaic commons officials open windows onto a forgotten world. The ‘Piecemaster of Atherstone Common’, for example, administers land in Warwickshire at the behest of the commoners, while ‘the Constable of the Graveship of Holme’ oversees rights to digging peat across seven townships in North Yorkshire. The survival of ‘Verderers’, ‘Fen Reeves’ and ‘Drove Committees’ all point to an ancient, more sustainable relationship with the land that relied on neither market nor state, of the kind analysed by Nobel Prize-winning economist Elinor Ostrom. It was certainly more benign than the free-for-all unleashed by enclosure, which has seen many commons built on, mined and destroyed by private property owners.

Still, it’s important not to overly romanticise England’s commons. They represent fragments of a world now irrevocably lost. Some activists dream of reversing enclosure and seeing the land taken restored to common ownership. But it’s difficult to see how this could be done without overthrowing a thousand years of English private property law. If the Diggers couldn’t achieve this during the upheaval of the Civil War, it looks like even more of a lost cause today. Moreover, the relevance of many common rights has withered as England has ceased to be an agrarian society. How many people today would really exercise the right to graze cows on their local common, even if they had the chance? To paraphrase Jarvis Cocker, we may want to live like common people, but we’ll never do what common people do.

Today the remnants of commons that remain are arguably most valuable as green spaces where we can stretch our legs and where nature can thrive. As islands of ancient pasture amid a sea of chemical cultivation, they’re too precious to be dug up for crops, even communally grown ones of the kind envisaged by Winstanley. We should certainly defend to the death the commons we have left. And we should take inspiration from the concept of the commons, which now has applicability beyond land to things like the welfare state, the internet, and the global commons of Earth’s climate.

Most of all, the commons remind us of what has been lost. We need to remember the injustice of dispossession, the fact that huge swathes of land were stolen from the people by the elite, and that today most of us are landless. The next step isn’t to get mad, but to get even.

One modern way of reclaiming land for common ownership is finding great success in the Highlands and Islands of Scotland. There, half a million acres of land have been acquired by Community Benefit Societies, often comprised of tenants and crofters who have at last been able to buy their homes and farms from wealthy absentee lairds. Such community buy-outs have received support from the Scottish government in recent years and the legislative backing of Community Right to Buy, which gives community groups a first right of refusal on estates when they come up for sale. My partner Louisa and I paid a visit one summer to the small, windswept Scottish island of Ulva, off the coast of Mull, whose population had been forcibly evicted by the Clearances in the nineteenth century. Today, just six people eke out a living there from farming, fishing and tourism. But we were lucky enough to visit on the very day that the community heard they’d won their bid to buy the island from their absentee owners. We could only sense it vicariously, but it was exhilarating all the same: a feeling that the tide of history had turned, and that the community could now reclaim control of its own destiny.

(...) We may never be able to return to the era when commons covered a third of England. But we can still find new ways of making Gerrard Winstanley’s dream come true: that the land of England might, at last, become a common treasury for all".

G. Shrubsole, Who Owns England? How We Lost Our Land and How to Take It Back, London and Dublin 2019.

Grodzenie wspólnej skarbnicy kopaczy

"Wypełniona sala konferencyjna w Blackpool, 17 października 1981. Na scenę wchodzi kobieta, kwadratowe ramiona jej granatowej marynarki prezentują zaciemnioną sylwetkę w gorącym blasku tuzina reflektorów. Jej starannie uczesane włosy przypominają płonącą pochodnię. Kiedy podchodzi do mównicy, słychać entuzjastyczne brawa.

Tą postacią jest oczywiście Margaret Thatcher. 'Naszą troską jest stworzenie demokracji posiadaczy własności' – mówi zgromadzonemu tłumowi polityków i aktywistów Partii Konserwatywnej (...). 'Teraz nasza kolej, aby wykonać poważny krok w kierunku rozszerzenia własności domów na wiele osób, które do tej pory były celowo wykluczanych z tej możliwości'.

Margaret Thatcher może wydawać się dziwnym wyborem, jeśli chodzi o zapowiedź rozdziału skupiającego się na reformie ziemi i redystrybucji. Jednak opowiadając się za 'demokracją posiadaczy własności', nie tylko retorycznie, ale poprzez praktycznie realizowaną politykę, Thatcher nadzorowała transformację własności mieszkań w ostatnim ćwierćwieczu XX wieku. Rok przed jej konferencyjnym przemówieniem rząd Thatcher wprowadził już prawo wykupu, przyznające lokatorom domów komunalnych szansę nabycia domu od władz lokalnych. Przedstawiając to ustawodawstwo parlamentowi, sekretarz środowiska Michael Heseltine stwierdził, że 'żaden akt prawny nie umożliwił transferu tak dużej ilości majątku kapitałowego od państwa do obywateli'. W ciągu następnej dekady najemcom sprzedano milion domów komunalnych.

Administracja Thatcher umożliwiła także kolejnym milionom zakup prywatnych mieszkań, rozluźniając ograniczenia dotyczące kredytów bankowych i kredytów hipotecznych oraz umożliwiając napływ tanich i łatwych kredytów na rynki nieruchomości. Na początku lat 80. 55 procent brytyjskiego społeczeństwa posiadało własne domy. Do 2003 r. liczba ta urosła do 71 proc.

Idea demokracji posiadaczy własności była głęboko zakorzeniona jeszcze przed Thatcher. Jako określenie została ona po raz pierwszy ukuta w 1924 r. przez konserwatywnego posła Noela Skeltona w oczekiwaniu na przejęcie władzy przez pierwszy rząd labourzystowski, gdy w tle wyłaniało się widmo Rosji radzieckiej. Skelton argumentował, że jedynym bastionem kapitalizmu przed wzbierającą falą socjalizmu jest rozszerzenie własności indywidualnej i zapewnienie każdemu udziałów w państwie. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych kolejne rządy konserwatystów próbowały urzeczywistnić ten scenariusz, nadzorując budowę milionów nowych domów, zarówno przez samorządy, jak i prywatnych deweloperów.

Jednak Thatcherowska wersja demokracji posiadaczy własności została zbudowana na chwiejnych fundamentach. Zamiast budować więcej domów komunalnych w celu zastąpienia tych, które zostały już sprzedane, w latach 80. XX w. budowa domów w sektorze publicznym uległa spowolnieniu, a do połowy lat 90. praktycznie całkowicie się zatrzymała. Prawo do wykupu oznaczało błyskawiczną wyprzedaż aktywów publicznych – obejmujących domy komunalne sprzedawane po znacznie zaniżonych cenach – która zapewniła państwowej kasie jednorazowy zysk bez zwiększania krajowych zasobów mieszkaniowych. Samorządy były jednocześnie pozbawiane możliwości zaciągania pożyczek i podnoszenia lokalnych podatków, przez co nie mogły pełnić roli wiodących deweloperów. Tempo budowy domów przez prywatnych deweloperów i spółdzielnie mieszkaniowe nigdy nie wzrosło na tyle, aby pokryć niedobór domów komunalnych. W powojennym szczytowym okresie, w połowie lat sześćdziesiątych, Wielka Brytania budowała ponad 400 000 domów rocznie. Po 1980 r. ten roczny wskaźnik spadł o połowę i rzadko przekraczał 200 000 nowych domów rocznie.

Miało nadejść coś jeszcze gorszego. Eksplozja tanich pożyczek i łatwych kredytów hipotecznych zapoczątkowana przez administrację Thatcher – a beztrosko kontynuowana pod przewodnictwem rządów Majora i Blaira – nie tylko doprowadziła do tego, że więcej ludzi posiadało własne domy. Spowodowało to również ogromny wzrost cen domów. W 1980 r. cena przeciętnego domu wynosiła 25 000 funtów; do 2008 r. średnie ceny domów przekroczyły 175 000 funtów. Wzrost płac nie mógł dotrzymać kroku takiemu boomowi, ale to nie miało znaczenia, dopóki banki i towarzystwa budowlane chętnie podpisywały hojne kredyty hipoteczne. Potem, w 2008 roku, nastąpił światowy krach finansowy i łatwy kredyt się wyczerpał. Wspinanie się po drabinie mieszkaniowej było teraz jeszcze trudniejsze, a budowanych było jeszcze mniej domów: w 2013 r. w Wielkiej Brytanii poziom budownictwa mieszkaniowego był najniższy w jakimkolwiek roku czasu pokoju od lat dwudziestych XX wieku. To, co zaczęło się jako bańka na rynku nieruchomości, przekształciło się w pełnoprawny kryzys mieszkaniowy.

Nawet jeśli jesteś zagorzałą thatcherystką, teraz stało się jasne, że jej wizja demokracji posiadaczy własności zawiodła swoje własne założenia. 'KONIEC MARZENIA O POSIADANIU DOMU' – ryczał nagłówek na pierwszej stronie Daily Mail w lutym 2018 r. Sytuacja właścicieli uległa odwróceniu. Badania Instytutu Studiów Fiskalnych pokazują, że zaledwie 27 procent osób w wieku od 25 do 34 lat i o średnich dochodach posiada własny dom, w porównaniu z 65 procent dwie dekady temu. Miliony millenialsów należą obecnie do 'pokolenia czynszowego', które przez lata utknęło w drogim wynajmie mieszkań, nie stać go na kaucję za dom i jest zdane na łaskę prywatnych właścicieli w systemie, który zbyt długo zaniedbywał prawa lokatorów. Konserwatywny rząd Theresy May, łaknący poparcia wśród młodych wyborców, z opóźnieniem przystąpił do prób ożywienia budownictwa mieszkaniowego i ożywienia koncepcji demokracji posiadaczy własności. Jednak tempo budowy jest znacznie mniejsze niż 300 000 nowych domów, które według kanclerza Phillipa Hammonda należy utrzymywać w Anglii co roku, aby zaspokoić popyt.

Kiedy analizujesz statystyki dotyczące tego, ile ziemi jest obecnie w posiadaniu właścicieli domów, zaczynasz także dostrzegać, że tak naprawdę nie żyjemy w demokracji posiadaczy własności,. Z pewnością, prawdą jest, że znacznie więcej ludzi posiada dziś ziemię niż sto lat temu: prawo własności do domu, a jeśli mają szczęście, także ogrodu. Jednak łączna powierzchnia gruntów będących własnością 14,3 miliona właścicieli domów w Anglii pozostaje niewielkim ułamkiem całego kraju. ONS klasyfikuje około 9,6% Anglii i Walii jako obszary miejskie lub zabudowane. Dotyczy to jednak wielu dróg, szkół, budynków użyteczności publicznej i parków. Z brytyjskiej krajowej oceny ekosystemów wynika, że budynki mieszkalne zajmują zaledwie 1,1% powierzchni Anglii, a po uwzględnieniu przydomowych ogrodów odsetek ten wzrasta do około 5,4%. Nawet to obejmuje wynajmowane nieruchomości, a nie wyłącznie domy zajmowane przez właścicieli; i wszystko to blednie w porównaniu z rozległymi obszarami ziemi zajmowanymi przez stary i nowy szmal. Elita złożona z arystokratów, szlachty i chłopców z City posiada znacznie więcej ziemi niż cała Anglia klasy średniej razem wzięta.

Niektórzy twierdzą, że rozwiązaniem kryzysu mieszkaniowego jest całkowite porzucenie marzeń o demokracji posiadaczy własności. Wydaje się, że nasi europejscy sąsiedzi nie podzielają brytyjskiej obsesji na punkcie własności prywatnej; tolerują wyższy udział mieszkań czynszowych, zapewniając przy tym znacznie silniejszą ochronę praw lokatorskich. Nie ma wątpliwości, że dążeniu Thatcher do demokracji opartej na własności przyświecały zarówno prymitywne cele wyborcze – obniżenie cen domów komunalnych na sprzedaż w celu zdobycia głosów klasy robotniczej – jak i cel ideologiczny, jakim było osłabienie sektora publicznego przy jednoczesnym wspieraniu indywidualizmu i zachłanności. Zbyt łatwo byłoby jednak odrzucić to wszystko jako neoliberalny spisek, skoro urok posiadania własnego domu i miejsca, które można nazwać swoim własnym, jest wyraźnie tak popularny. Wyraża on głęboko zakorzenione pragnienie przynależności; aby każdy miał udział w kraju, w którym wszyscy żyjemy; miał kawałek ziemi, który będzie mógł nazwać domem. Pytanie, czy te marzenia najlepiej można spełnić kupując i sprzedając ziemię i mieszkania na wolnym rynku, czy też można je zrealizować w inny sposób. A to otwiera wiele interesujących pytań na temat reformy ziemskiej.

Ilekroć w brytyjskiej polityce wspomina się obecnie o reformie ziemskiej, jest ona chętnie komentowana przez prawicową prasę, która potępia ją jako 'politykę zawistną', kryptokomunistyczną lub podżeganie do brutalnego wywłaszczenia z udziałem chłopów z widłami. 'NIECH ZACZNIE SIĘ PLĄDROWANIE' – krzyczał nagłówek pierwszej strony szkockiego Daily Mail po uchwaleniu szkockiej ustawy o reformie gruntów w 2003 r. obok zdjęcia ówczesnego przywódcy Zimbabwe, tyrana Roberta Mugabe. Zdaniem Mail umiarkowane i rozsądne ustawodawstwo szkockiego rządu – zezwalające społecznościom na składanie ofert zakupu ziemi – było równoznaczne z krwawą konfiskatą ziemi, do której niedawno doszło na wiejskich terenach Zimbabwe. Takie obraźliwe porównania byłyby śmieszne, gdyby nie były także obrazą dla cierpliwej, pokojowej pracy szkockich społeczności, które przez dziesięciolecia agitowały na rzecz jakiejś rekompensaty za pełną przemocy historię czyszczenia Highlands. Ale to tylko pokazuje, jak drażliwym politycznie tematem jest reforma ziemska.

W rzeczywistości przymusowa kradzież ziemi w Wielkiej Brytanii – od czyszczenia Highlands po angielskie grodzenia – zawsze była popełniana przez posiadających przeciwko nieposiadającym. Anglia nigdy nie przeszła procesu hurtowej redystrybucji ziemi wśród bezrolnych, tak jak miało to miejsce we Francji po rewolucji 1789 r. czy w Meksyku po 1910 r., wraz z rozpadem hacjend. Jednak w innych częściach Wysp Brytyjskich podjęto inspirujące i dalekosiężne wysiłki na rzecz redystrybucji ziemi. W Irlandii Północnej i Republice Irlandii ustawa Wyndham Land Act z 1903 r., uchwalona przez rząd konserwatywny, umożliwiła 200 000 dzierżawcom wykup uprawianej przez nich ziemi od właścicieli. W Szkocji ruch na rzecz reformy rolnej rozpoczął się w okresie wiktoriańskim i rozkwitł od czasu decentralizacji, a ponad pół miliona akrów jest obecnie własnością społeczności.

Anglia również ma bogatą i radykalną tradycję ruchów na rzecz reformy ziemskiej. Jednak wiele z nich zostało zapomnianych lub wygodnie zamiecionych pod dywan. W tym rozdziale opisuję ich historie i staram się wyciągnąć wnioski dla reformy ziemskiej we współczesnej Anglii. Moja podróż, by je odkryć, zaprowadziła mnie najpierw do mało obiecującego miejsca: pasa zamieszkiwanego przez maklerów giełdowych w Surrey.

'Przykro mi, nie możesz tu wejść. To prywatna posiadłość'.

Stałem przy wejściu do St George’s Hill, zamkniętego osiedla wartego wiele milionów funtów na południowych krańcach Londynu. Ochroniarz wbił we mnie wzrok. Postanowiłem zachować się nonszalancko.

'Och naprawdę? Nie mogę po prostu wejść i się rozejrzeć?'

'NIE.'

'Trochę tu dużych posiadłości, co?'

'Tak'. Strażnik najwyraźniej trochę się uspokoił, po czym powiedział konspiracyjnie: 'Jedna z nich idzie za 30 milionów funtów. Obecnie jest pusta'. Gapiłem się. Uśmiechnął się: 'Wychodząc, uważaj na Bentleye i Ferrari'.

Ale i tak nie miałem zamiaru przechodzić przez frontową bramę. Przybyłem tu z pielgrzymką w poszukiwaniu czegoś wyjątkowego - czegoś, wydarzyło się w tym miejscu ponad trzy wieki temu. A jeśli miałbym wkroczyć na teren, żeby się tam dostać, niech tak będzie.

Wracając na główną drogę, zacząłem spacerować po obszarze zajmowanym przez tę posiadłość, wdychając ozon wydobywający się z atmosfery, mijając Beamersy i Rolls-Royce, mijając jaskrawe rezydencje w stylu Tudorów, chronione drutem kolczastym i wysokimi płotami. Wszystkie tutejsze drogi nosiły staroangielskie nazwy, takie jak Runnymede Close i Chaucer Lane, nawiązując do wizji Merrie England, kiedy to dom Anglika był jego zamkiem. Wiedziałem jednak, że wiele z tutejszych nieruchomości było w rzeczywistości zarejestrowanych w tropikalnych rajach podatkowych. Nawet średniowieczni baronowie musieli płacić królowi podatki.

Potem, wśród drzew porośniętych bluszczem, poczerniałych od ciągłych spalin samochodowych, dostrzegłem dziurę w płocie. Poczekałem na przerwę w ruchu, po czym przeczołgałem się przez połamane ogrodzenie z siatki, przepychając się obok zwisających gałęzi, które łamały się pod stopami. Byłem w środku. Przede mną rozciągały się tereny niezidentyfikowanego oligarchy lub bogatego biznesmena.

Ale nie przyszedłem tu dla nich. Przybyłem tutaj, ponieważ St George's Hill było miejscem narodzin radykalnego ruchu na rzecz reformy ziemskiej, założonego podczas angielskiej wojny domowej, właśnie w tym miejscu.

W 1649 roku w Anglii doszło do buntu. Król nie żył, jego głowa została odcięta od ciała. Wydawało się, że cały świat został wywrócony do góry nogami. Tej samej wiosny grupa bezrolnego pospólstwa zwana kopaczami rozbiła obóz na St George's Hill i przeprowadziła śmiały eksperyment społeczny. Przybyli, aby uprawiać ziemię, która nie była ich własnością. Jak później wspominał ich przywódca, Gerrard Winstanley: 'Wziąłem łopatę, ruszyłem i wykopałem ziemię na George Hill w Surrey, ogłaszając w ten sposób wolność stworzenia i że ziemię spętaną należy uwolnić od panów i właścicieli ziemskich oraz by stała się wspólną skarbnicą wszystkich'.

Bunt Winstanleya był częścią fermentu ideowego, który zapanował w następstwie wojnie domowej i egzekucji Karola I. Piechota w armii Cromwella, zmęczona latami walk ze swoimi braćmi o niewielką namacalną nagrodę, utworzyła grupy nazywające siebie lewellerami i domagała się, aby wszyscy mężczyźni mieli prawo głosu. Inni przyłączyli się do kultów milenarystycznych, przekonani, że wraz z upadkiem monarchii nastała nowa era.

Dla Winstanleya i kopaczy ten nowy świt zwiastował szansę na obalenie elity właścicieli ziemskich, która od 1066 r. zniewalała pospólstwo w Anglii. Po podboju królowie normańscy ogłosili, że wszystkie ziemie w Anglii należą do Korony i mogą ją rozdawać jako patronat nad uprzywilejowanymi baronami. Na przestrzeni wieków potomkowie normańskich baronów powiększali swoje posiadłości, grodząc i prywatyzując dla własnej korzyści wspólne grunty, na których wcześniej pospólstwo mogło swobodnie wypasać bydło i zbierać drewno na opał.

Winstanley zbuntował się przeciwko tej kradzieży ziemi. 'Widząc, że pospolici ludzie w Anglii', napisał, 'usunęli Karola, naszego normańskiego ciemiężyciela, wydobyliśmy się dzięki temu zwycięstwu spod jego normańskiego jarzma.' Analogia użyta przez Winstanleya – że to pracujące pospólstwo przyprzęgniętego jest do pługa przez swoich tyrańskich panów – podsumowywała ten instynktowny gniew na stan świata.

W 1649 r. wzgórze St George's Hill wydawało się być mozaiką gruntów wspólnych, nieużytków dworskich i ziem koronnych, których własność po egzekucji króla stała się niepewna. Były to krzaczaste wrzosowiska i lasy wykorzystywane do wypasu. Teraz kopacze, szmatława banda głodnych stolarzy, pasterzy i byłych żołnierzy, zabrała się za kopanie w poszukiwaniu plonów.

Ich eksperyment społeczny nie trwał długo. Miejscowi właściciele ziemscy nienawidzili ich i wysyłali uzbrojonych ludzi, aby ich bili i burzyli ich prowizoryczne domy. Generał Fairfax, dowódca New Model Army, początkowo zlitował się nad kopaczami, ale obawiał się konsekwencji społecznych na wypadek, gdyby idee Winstanleya miały się rozprzestrzenić. Co stałoby się z angielskim prawem dotyczącym prywatnej własności gruntów, gdyby udało się im odnieść sukces? Nic więc dziwnego, że tego lata kopacze zostali szybko eksmitowani ze St George’s Hill w następstwie sprawy sądowej opartej na zmyślonych zarzutach.

Chociaż kopacze ponieśli porażkę za swojego życia, to ich wpływ utrzymuje się nadal. Idee Winstanleya były przez wieki celebrowane przez radykalnych aktywistów. Ale jeśli chodzi o samą ziemię na wzgórzu St George’s Hill, historia spłatała jej okrutny żart. Po przejściu na własność 'Wielkiego Starego' księcia Yorku – którego ludzie mogli jeszcze wspinać się na wzgórze – została kupiona w 1911 r. przez dewelopera mieszkaniowego Waltera George’a Tarranta, który natychmiast zabrał się do wycinania sosen i rododendronów porastających jego teren inwestycyjny o powierzchni 950 akrów. Dwa lata później duży obszar St George’s Hill zagospodarowano na pole golfowe. Tam, gdzie Winstanley podniósł flagę buntu, dziś emerytowani biznesmeni próbują obniżyć swój handicap. Ale Tarrant wiedział, że sam golf nie uczyni go bogatym, więc w międzyczasie zaczął budować luksusowe domy dla zamożnej elity Londynu.

To najwyższa ironia dziejów, że miejsce niegdyś posiadane wspólnie, a jednocześnie miejsce tak radykalnego eksperymentu społecznego, zostało całkowicie ogrodzone i sprywatyzowane. Brzydkie rezydencje Tarranta, o nazwach takich jak Oak Tree Cottage, Whitecliff, a nawet Toad Hall, zdołały połączyć prymitywne plutokratyczne gusta z atmosferą sztucznie starodawną, jednocześnie grzebiąc prawdziwą, radykalną historię tego miejsca pod neo-gregoriańską sztukaterią i świeżo skoszonymi trawnikami. Nawet The Spectator, który trudno byłoby nazwać bastionem radykalizmu, ubolewał nad przedmieściami St George's Hill: 'To część historii kraju i nie powinna być ona zagrożona w większym stopniu niż dokumenty Urzędu Akt'. Najgorsze miało jednak dopiero nadejść.

W latach 60. Beatlesi kupili domy na St George’s Hill, a okolica z biegiem lat zyskała prestiż, który przyciągał coraz więcej celebrytów, piłkarzy, zamożnych biznesmenów i rosyjskich oligarchów. Obszar ten, nazywany 'brytyjskim Beverly Hills', stał się dziś pozłacaną dziurą dla bogatych. Agenci nieruchomości z Knight Frank twierdzą, że obecnie na St George’s Hill znajduje się 428 luksusowych posiadłości. Według danych odkrytych po raz pierwszy przez Private Eye, aż siedemdziesiąt dwie z tych rezydencji stanowią własność offshore w rajach podatkowych, a ich łączna wartość wynosi 282 miliony funtów. Innymi słowy, duża część wzgórza nazwana na cześć patrona Anglii [św. Jerzego], jest obecnie własnością zarejestrowaną w Panamie, Szwajcarii i na Karaibach.

Finalną ironią losu związaną z dzisiejszym St George’s Hill jest to, że tamtejsze stowarzyszenie mieszkańców nakazuje, aby do każdego domu przylegał co najmniej jeden akr ziemi, co po raz kolejny potwierdza stare powiedzenie: socjalizm dla bogatych, kapitalizm dla biednych. Gdyby tylko każdy w Wielkiej Brytanii mógł mieć własny akr, utopijne marzenia kopaczy mogłyby zacząć się spełniać.

Krocząc śladami Winstanleya, wkraczając na tereny niegdyś wspólne, a obecnie będące własnością zamorską, wykonałem własny gest protestu. Gołymi rękami kopałem tę samą ziemię, która Winstanley zajmował się wieki wcześniej: zatapiając palce w pleśni liści i gęstej czarnej glinie, wdychając jej bogaty zapach torfu, produkt setek jesiennych pór. Ta ziemia była kiedyś wspólnym skarbem wszystkich. Teraz stała się własnością jakiegoś bogatego oligarchy lub biznesmena, ukrywającego się za swoją fasadową firmą, który prawdopodobnie nawet nie mieszka tam przez większą część roku. Wzgórze Świętego Jerzego zostało utracone. Ale czy przykład Winstanleya mógłby dziś zainspirować nowe wysiłki na rzecz odzyskania dobra wspólnego?

Ziemia wspólna, jak dobrze wiedział o tym Winstanley, istniała w Anglii jeszcze przed podbojem normańskim. Jest to ziemia 'wspólna', w tym sensie, że społeczności lokalne – pospólstwo – mogą ją kolektywnie wykorzystywać do pozyskiwania żywności i paliwa. W zależności od lokalnych zwyczajów pospólstwo może posiadać różne prawa dotyczące takich gruntów: na wielu błoniach istnieje prawo do pasturage (prawo do wypasu bydła), podczas gdy na innych istnieje na przykład prawo do estovers (zbioru drewna opałowego), piscary (połowu ryb) lub turbary (wycinania torfu do spalenia). Średniowieczni chłopi musieli uprawiać własne pola w celu uzyskania plonów i płacić feudalne daniny wobec władcy dworu, ale grunty wspólne zapewniały im zabezpieczenie społeczne, na którym mogli się oprzeć w przypadku słabych zbiorów i mroźnych zim. W związku z tym niektórzy postrzegali dobro wspólne jako średniowieczny odpowiednik państwa opiekuńczego.

Nieuchronnie, podobnie jak nagłówki dzisiejszego Daily Mail piętnujące 'oszukiwanie na zasiłkach socjalnych' i 'pasożyty socjalne', tak i w okresie wczesno-nowożytnym pojawiali się krytycy dóbr wspólnych. 'Dobra wspólne są wylęgarniami żebraków' – głosiła jedna z takich inwektyw z 1607 r., najwyraźniej pochodząca od felietonisty tabloidu. Nieudolni biedni powinni pracować, aby zarobić na życie, argumentowano, zamiast utrzymywać się z darmowej hojności dóbr wspólnych. Takie rozumowanie szczególnie przemawiało do ziemiaństwa, które pragnęło powiększyć swoje majątki poprzez grodzenie gruntów wspólnych. 'Biedacy mnożą się jak pchły i wszy, a to robactwo nas pożre, jeśli go nie wygrodzimy' – wykrzykiwał jeden z pamfleciarzy. Zamiast wykarmiać biednych, szlachta chciała, aby dobra wspólne tuczyły owce na potrzeby nowego lukratywnego handlu wełną. 'Grodzą całe pastwiska, burzą domy, niszczą miasta' – uskarżał się Tomasz Morus w swej Utopii; wszystko, aby zrobić miejsce dla 'owiec, które zwykle były tak ciche i oswojone', ale teraz 'stały się tak wielkimi pożeraczami i to tak dzikimi, że pożerają i połykają samych ludzi'.

Szacuje się, że około 1600 roku gdzieś 27–30 procent Anglii składało się z gruntów wspólnych. To, co wydarzyło się w ciągu następnych trzech stuleci, było zawłaszczeniem ziemi na skalę przestępczą. Parlament uchwalił ustawy, które doprowadziły - w latach 1604-1914 - do ogrodzenia 6,8 miliona akrów dóbr wspólnych, co stanowi jedną piątą całej Anglii. Jeszcze więcej gruntów było grodzonych prywatnie, bez zwracania się do parlamentu. Winstanley i kopacze zareagowali podczas wojny domowej, na wczesnym początku orgii prywatyzacji. Uważa się, że w 1873 r. pozostałe dobra wspólne stanowiły zaledwie 5,2% powierzchni kraju, a później i ta liczba miała spadać dalej.

Opór był powszechny, ale jak na ironię, ostatecznie zatrzymano grodzenie w miastach, a nie na wsi. Szybki rozwój wiktoriańskiego Londynu, z jego biednymi i przeludnionymi slumsami opanowanymi przez cholerę – ukazany w sposób tak mocno zapadający w pamięć na koszmarnych rycinach Gustava Doré – pobudził nowy ruch na rzecz ochrony tego, co pozostało z miejskich terenów zielonych. The Commons Preservation Society zostało założone w 1865 roku, aby prowadzić kampanię przeciwko dalszemu grodzeniu i chronić otwarte przestrzenie Londynu przed zabudową. Deweloperzy przyglądali się takim miejscom jak Hampstead Heath, Clapham Common i Epping Forest, a ich właściciele desperacko chcieli je sprzedać. Wpływowa klasa średnia działająca w Towarzystwie, do której należeli luminarze tacy jak Octavia Hill i John Stuart Mill, zdołała przekonać opinię publiczną i prawną do swojej sprawy, w wyniku czego wiele dóbr wspólnych zostało obronionych jako parki publiczne. Czasami potrzebne były działania bezpośrednie: pewnego razu Towarzystwo wysłało 120 robotników, aby zburzyli balustrady nielegalnie wzniesione wokół Berkhamsted Common.

Pomimo wysiłków wiktoriańskich przeciwników grodzenia, dziś pozostało jedynie około miliona akrów wspólnej ziemi: to zaledwie 3 procent całej Anglii. Istnieje około 7 000 zarejestrowanych dóbr wspólnych, wiele z nich jest niewielkich rozmiarów, a większość z nich występuje w Cumbrii i North Yorkshire na glebach niskiej jakości, odpowiednich wyłącznie do wypasu owiec. Zaskakujące 24 000 akrów gruntów przetrwało także w Surrey, w pobliżu miejsca, w którym kopacze rozbili obóz na St George's Hill. Nie jest jasne, dlaczego tak się stało, ale bliskość Londynu sugeruje, że to pragnienie mieszkańców miast za wiejskim powietrzem prawdopodobnie przyczyniło się do ich ocalenia. Trzy z największych dóbr wspólnych w Anglii zostały z niejasnych powodów wyłączone z rejestracji po skodyfikowaniu gruntów wspólnych w 1965 r.: Epping Forest, Forest of Dean i New Forest.

Jednak nawet te pozostałe dobra wspólne niezmiennie są czyjąś własnością. Obecnie bardzo niewiele gruntów jest faktycznie 'wspólnych'. Epping Forest należy do City of London Corporation; New Forest do Komisji Leśnictwa. Fascynujący przegląd ksiąg wieczystych dóbr wspólnych, przeprowadzony na zlecenie rządu w latach 90. XX w. ujawnił tożsamość wielu współczesnych właścicieli gruntów wspólnych: 2419 z 7039 zarejestrowanych gruntów wspólnych jest własnością prywatną, w całości lub w części; kolejnych 1230 należy do samorządów lokalnych. Książę Northumberland, markiz Salisbury i hrabia Iveagh mają dobra wspólne. To przerażające, że niektóre dobra wspólne wpadły w ręce banków, producentów środków chemicznych i firm wydobywczych: na przykład jeden z gruntów w Surrey jest częściowo własnością Worms Heath Gravel Company, a teren ten 'wydaje się być częściowo wykorzystywany jako składowisko śmieci'.

Grabież dobra wspólnego przez prywatnych właścicieli i korporacje zadaje kłam współczesnemu mitowi o 'tragedii dobra wspólnego'. To oszczerstwo, jakoby wspólna ziemia była niczyja i ogólnie dostępna dla wszystkich, a egoistyczne pospólstwo uszczupla wspólne zasoby, było propagowane przez prawicowego ekologa Garretta Hardina jako uzasadnienie do rozszerzenia praw własności prywatnej. Nic nie może być dalsze od prawdy. Dobra wspólne były ściśle regulowane przez społeczności lokalne – to fakt, który wciąż można dostrzec we współczesnych rejestrach własności, w których obecne są sporadyczne odniesienia do archaicznych urzędników zajmujących się dobrami wspólnymi. Otwierają one okna na zapomniany świat. Na przykład 'Piecemaster of Atherstone Common' zarządza gruntami w Warwickshire z woli pospólstwa, podczas gdy 'Constable of the Graveship of Holme' nadzoruje prawa do kopania torfu w siedmiu gminach w North Yorkshire. Przetrwanie 'Verderers', 'Fen Reeves' i 'Drove Committee' wskazuje na istnienie starodawnych, bardziej zrównoważonych relacji z ziemią, które nie opierały się ani na rynku, ani na państwie, co analizowała laureatka Nagrody Nobla, ekonomistka Elinor Ostrom. Było to z pewnością roztropniejsze niż celebrowana 'wolność dla wszystkich', rozniecona przez grodzenia, w ramach której wiele dóbr wspólnych zostało zabudowanych, zaminowanych i zniszczonych przez prywatnych właścicieli.

Mimo to ważne jest, aby nie idealizować angielskich dóbr wspólnych. Reprezentują one odłamki świata, który został już bezpowrotnie utracony. Niektórzy aktywiści marzą o cofnięciu grodzeń i przywróceniu ziemi do statusu dobra wspólnego. Trudno jednak sobie wyobrazić, jak można tego dokonać bez obalenia tysiącletniego angielskiego prawa własności prywatnej. Jeśli kopaczom nie udało się tego osiągnąć podczas zawirowań wojny domowej, dziś wygląda na to, że sprawa jest jeszcze bardziej stracona. Co więcej, znaczenie wielu wspólnych praw osłabło, gdy Anglia przestała być społeczeństwem rolniczym. Ilu ludzi dzisiaj naprawdę skorzystałoby z prawa do wypasu krów na swoich lokalnych łąkach, nawet gdyby mieli taką szansę? Parafrazując Jarvisa Cockera, możemy chcieć żyć jak zwykli ludzie, ale nigdy nie będziemy postępować w ten sposób.

Dziś pozostałości dóbr wspólnych są prawdopodobnie najcenniejsze jako tereny zielone, na których możemy rozprostować nogi i gdzie przyroda może się rozwijać. Jako wyspy starodawnych pastwisk pośród morza upraw chemicznych, są zbyt wartościowe, aby je przeznaczać pod uprawy, nawet te uprawiane wspólnie, tak jak przewidywał to Winstanley. Z pewnością powinniśmy bronić aż do śmierci tych dóbr wspólnych, które nam pozostały. Powinniśmy czerpać inspirację z koncepcji dobra wspólnego, która ma obecnie zastosowanie poza kwestiami ziemskimi, w odniesieniu do takich rzeczy jak państwo opiekuńcze, internet i globalne dobro wspólne w postaci klimatu na planecie.

Przede wszystkim dobra wspólne przypominają nam o tym, co zostało utracone. Musimy pamiętać o niesprawiedliwości wywłaszczania, o tym, że elity skradły ludziom ogromne połacie ziemi i że dziś większość z nas jest bezrolna. Następnym krokiem nie jest wściekanie się, ale wyrównanie rachunków.

Jeden z nowoczesnych sposobów na odzyskiwania ziemi w postaci dobra wspólnego odnosi duże sukcesy w regionie Highlands i na wyspach Szkocji. Pół miliona akrów ziemi zostało tam nabytych przez Towarzystwa Pożytku Społecznego, często składające się z dzierżawców i rolników, którzy w końcu mogli wykupić swoje domy i gospodarstwa rolne od bogatych, nieobecnych właścicieli ziemskich. Takie wykupy społeczne uzyskały w ostatnich latach wsparcie ze strony rządu Szkocji oraz wsparcie legislacyjne w postaci wspólnotowego prawa do zakupu, które zapewnia grupom społecznym uprawnienie do pierwokupu nieruchomości wystawionych na sprzedaż. Któregoś lata moja partnerka Louisa i ja odwiedziliśmy małą, smaganą wiatrem szkocką wyspę Ulva u wybrzeży Mull, której ludność została w XIX wieku przymusowo wysiedlona w wyniku czyszczenia. Dziś zaledwie sześć osób utrzymuje się tam z rolnictwa, rybołówstwa i turystyki. Mieliśmy jednak szczęście odwiedzić wyspę tego samego dnia, w którym społeczność dowiedziała się, że wygrała przetarg na zakup wyspy od nieobecnych właścicieli. Mogliśmy to tylko wyczuć pośrednio, ale mimo wszystko było to ekscytujące: poczucie, że losy historii się odwróciły i że teraz to społeczność może odzyskać kontrolę nad własnym losem.

(...) Być może nigdy nie będziemy w stanie powrócić do epoki, gdy dobra wspólne obejmowały jedną trzecią Anglii. Ale wciąż możemy znaleźć nowe sposoby na urzeczywistnienie marzenia Gerrarda Winstanleya: aby ziemia angielska mogła wreszcie stać się wspólną skarbnicą wszystkich”.

G. Shrubsole, Who Owns England? How We Lost Our Land and How to Take It Back, London and Dublin 2019.