Sale, czyli 47 lat pirackiej utopii
"From about the late 1500's to the 18th century, many
thousands of European men - and women -converted to
Islam. Most of them lived and worked in Algiers, Tunis,
Tripoli, and the Rabat-Sale area of Morocco - the so-called
Barbary Coast States. Most of the women became Moslems
when they married Moslem men. This much is easy enough
to understand, although it would be fascinating if we could
trace the lives of some of them in search of some 17th century Isabelle Eberhardt [Isabelle Eberhardt, daughter of Russian anarchists, traveled and
lived in Algiers, sometimes dressed and passed as a man, converted
to Islam, and supported Algerian independence. She wrote romantically about her bizarre and erotic adventures and died young and
tragically]. But what about the men? What
caused them to convert?
Christian Europeans had a special term for these men:
Renegadoes, 'renegades': apostates, turncoats, traitors.
Christians had some reason for these sentiments, since
Christian Europe was still at war with Islam. The Crusades
had never really ended. The last Moorish kingdom in Spain, Grenada, was added to the Reconquista only in 1492, and
the last Moorish uprising in Spain took place in 1610. The
Ottoman Empire, vigorous, brilliant, and armed to the teeth
(just like its contemporary Elizabethan/Jacobean England),
pressed its offensive against Europe on two fronts, by land
toward Vienna, and by sea westward through the
Mediterranean.
In the vernacular languages of Europe, 'Turk' meant
any Muslim, including the Moors of North Africa. The
Renegadoes were said to have 'Turn'd Turke' (the title of a
play, A Christian turn'd Turke by Robert Daborne, performed
in London in 1612). The Renegadoes therefore seemed like creatures of hellish mystery to most Europeans. Not only had they 'betrayed
Our Lord', they had gone even farther and joined the jihad itself. Almost to a man, the Renegadoes were employed as 'Barbary Corsairs'. They attacked and looted European
ships and ravished Christian captives back to Barbary, to be
ransomed or sold as slaves. Of course Christian 'Corsairs', including the Knights of Malta, were doing exactly the same
thing to the ships and crews of Moslem vessels. But very few
of the Moslem captives 'turned Christian'. The flow of renegades went largely one way.
We'll center our study around one community in one
brief period (about 50 years): Rabat-Sale, in the first half of
the 17th century. Of all the Barbary states, Sale was the only
one in which the corsairs achieved independence. Algiers,
Tunis, and Tripoli were all protectorates of the Sublime
Porte, but Sale - for a few decades - was governed by a
"divan" or Council of Corsair Captains. It was a true 'pirate
utopia', and thus we can hope to find the Renegado in his
most evolved form, his most sophisticated political and spiritual state of development, here in the 'Republic of Bou
Regreg', the 'Moorish' or 'Corsair Republic of Sale'.
First, however, we can also try something which none of
the historians (as far as I know) has yet done for the
Renegadoes. We can ask if Europe really was monolithically
opposed to Islam. We can ask if Islam possessed a positive shadow, so to speak, which might have hidden itself within
European culture, and might have influenced the
Renegadoes even before their escape to Barbary. We might
give them the benefit of the doubt, and not simply assume
that their motives for conversion were all base and empty of
real significance. We might wonder if Islam itself (and not
just the hope of pirate gold) could have attracted them to
North Africa - or, if not "Islam itself", then some image or
rumor or myth or misconception of Islam. In what way, then,
might a 17th century working-class mariner have acquired
an interest in or even an attraction toward Islam?
A huge proportion - some say the majority- of Algerian
captains and crews were indeed 'foreigners' of some sort or
another. Andalusian Moors and Moriscos from Spain introduced new techniques in armory and cannon, and many of
them proved experienced mariners as well. A medley of 'Levantines' from the Eastern Mediterranean - including
Greeks, Egyptians, Syrians, islanders, and the usual riffraff
and scum of every port - served the jihad in Algiers.
Albanians and other Balkan/Ottoman mountaineers and
brigands floated in along with the Turkish contingent. And
of course there were Renegadoes from every country of
Europe (especially the Mediterranean littoral), whether volunteers or converted captives:
'Between 1621 and 1627 there were said to
be twenty thousand Christian captives in the
corsair capital, including Portuguese,
Flemish, Scots, English, Danes, Irish,
Hungarians, Slavs, Spanish, French, Italians;
also Syrians, Egyptians, Japanese, Chinese,
South Americans, Ethiopians, which attests
to the polyglot ethnicity of seafaring in those
days. The records kept by Redemptionists on
apostasy are equally revealing, although
painful to the apostolic ego. Between 1609 and
1619, [Jean-Baptiste] Gramaye observed, renegades who willingly abjured their faith for the comforts of
Islam included 857 Germans, 138
Hamburgmen, 300 English, 130 Dutch and
Flemings, 160 Danes and Easterlings, 250
Poles, Hungarians and Muscovites.' (Spencer)
Once a whole army of Spaniards embraced Islam to
avoid captivity, and were apparently completely absorbed
and even a few Black Africans, brought north in slave caravans, who purchased their own freedom and joined the great
corsair gold-rush. Jews, both native and foreign (including
Marranos and Convertados from Spain, and other Sephardic
groups), served all the Barbary states as merchants and
financiers, and frequently obtained great power in the councils of government. European merchants, consuls, and
redemptionist friars and priests provided a small shocked
audience for this exotic rainbow coalition of rogues, and
luckily some of them wrote up their impressions and memoirs. The pirates themselves have left us not a word.
The ambiguity of the Renegadoes was mirrored even in
language. The medley of peoples in Algiers must have produced a polyglot nightmare of mistranslation. A lingua franca was needed, and indeed came to be known as Franco, the
language of the 'Franks' (and by extension of all European
foreigners), or Sabir (from the Spanish 'to know'). Arabic,
Spanish, Turkish, Italian, and Provencal were mixed in this
typical seaport argot. If a parallel dialect developed in Sale,
it might have utilized Arabic, Berber, Hispano-Arabic
(Morisco) and Spanish, Portuguese, French, and English. 'New' languages reflect new and unique large-scale social
phenomena; they are not simply means of communication
but also patterns for thinking, vehicles for the inner and outer
experience of the speakers, for their new communitas, and
their new (or newly-adopted) ideology. Franco died out with
the corsairs, but its shadowy existence suggests that the
Renegadoes had become - however tenuously- a 'People',
a linguistic community. Given the right historical circumstances, a lingua franca can become a full-fledged literary
language, like Urdu or Bahasa Malay. Franco never made the
grade - but knowing that it existed must change our view of
the Renegadoes. We can no longer see them as a random
scattering of lost apostates. A language (however crude and
jury-rigged) is a culture, or at least the sure sign of an emerging culture.
Sale-Rabat, of course, was beholden to no outside government in the first half of the 1 7th century, but commissioned corsairs in the name of the Republic; and the Republic
consisted - more-or-less - of the corsairs themselves.
Algiers, Tunis, and Tripoli have been called 'corsair states',
but in truth only "Sallee" deserves that definition.
The easiest way to understand the difference between a
pirate and a privateer is to examine the different ways they
split up the booty. Pirate captains very frequently took only
one-and-a-half or two shares, the ship's officers took one-anda-half or one-and-a-fourth, the crewmen one share, and noncombatants (boys and musicians!) one-half or three-fourths.
By contrast a privateer captain usually took 40 shares to the
crewman's single share. Of course, one share in a successful
privateering cruise could be worth far more than a salary in
the merchant marine - or unpaid impressment into a Navy - but the contrast with piratical egalitarianism is very striking.
Pirates were very nearly communistic in their pure state.
Scholars who see them simply as proto-capitalists are making
a big mistake. Pirates don't fit the Marxist definition of 'social
bandit' (i.e., 'primitive revolutionary') because pirates have
no 'social' context, no society of peasants for whom they
serve as focal elements of resistance. Marxists like Hobsbawm
never include the pirates among their approved 'precursors' of true radicalism because they see the pirates - at best - as
individuals involved in resistance simply as a form of selfaggrandizement and primitive accumulation. They forget that groups of pirates formed their own social spheres, and that the 'governments' of these groups (as expressed in ships' 'articles') were both anarchistic in affording maximum individual
freedoms, and communistic in eliminating economic hierarchy. The social organization of the pirates has no parallel in
any of the states of the 15-18th centuries - except Rabat-Sale.
The Republic of Bou Regreg was not a pure pirate utopia, but
it was a state founded on piratical principles; in fact, it was the
only state ever founded on these principles.
Clearly Rabat/Sale was not organized like a pure pirate
venture -but it was not organized like a European or Islamic
monarchy either. The big difference between Algiers and Sale
was that the 'tax' off the top went to Istanbul in the first case,
but in the second case, stayed in Sale. It was used to benefit the
corsairs (repair the ramparts, finance expeditions, etc.) rather
than to fatten some distant sultan. Sale's wars with the
Saadians, the Marabout al-Ayyashi, and the Alewite dynasty,
etc., all centered around the 10%, which was both the symbol
and the cost of corsair independence. Sale was neither as
anarchic nor as communistic as 'Libertatia' (see below) or
other real-life pirate utopias - but it was far more so than any
European country. Its Governor-Admiral and its Divan were
elected and could be un-elected every year if they failed to
represent the people's interests. Everyone capable of shipping
on a cruise stood a chance at wealth. Even 'captives of war' could earn freedom and wealth as Renegadoes. As for the
professional pirates who joined the Republic, once again we
see that although they lost the pure autonomy of real piracy,
they gained a home, a society, a source of backing, a market,
and a place to enjoy their wealth - everything a pirate might
well lack and most yearn for. It was worth taking a cut in pay
to gain all that, obviously.
Corsairs were interested in booty, not 'glory' (as a
Frenchman might assume) or 'manliness' (as an Englishman
might assume); they were happy to be considered 'cowards
and bullies' so long as they won. And therefore they resorted
to trickery and camouflage first, and only whipped out their
flintlocks and scimitars as a last resort. Piracy can be viewed
as an extreme case of the zerowork mentality: five or six
months lolling around the Moorish cafes, then a summer
cruise on a nice blue ocean, a few hours of exertion, and hey
presto, another year of idleness has been financed. If pirates
weren't lazy, they'd be cobblers or lead miners or fishermen - but like gangsters in old movies they thought 'work is
for saps', and used every expedient to avoid it.
Most European visitors hated Sale: 'an habitation for villaines, a den for theeves, a receptacle for pirats, a rendezvouze
for renegodoes, a slaughter-house of barbarous cruelty and
savage barbarisme, a bane and confusion to shipping-merchants and merchandise, and a miserable dolefull dungeon for
poore captived Christians'. But for
various odd reasons, some Europeans actually liked Sale.
As for the corsairs' notorious bad behaviour - drunkery,
whoring, carousing, and rioting - obviously not even the
rowdiest rogue could keep it up full-time from autumn till
spring. Little by little the Europeans and especially the
Renegadoes would fall into Moorish rhythms of life-a daily
routine, whether work or socializing in cafes, punctuated by
weddings, funerals, circumcisions, festivals, public performances by dervish orders, and of course the occasional outbreak of feuding between Sale and Rabat. A Renegado might
begin to take an interest in religion out of ennui if nothing
else - after all, the local culture was thoroughly commingled
with and permeated by spirituality, and it must have been
hard to avoid. If our Renegado had learned some Arabic, or
married into a Spanish-speaking Morisco family, he might
learn quite a lot simply by watching and listening. Some, perhaps, might go so far as to get involved on some level.
Such prominent public figures as al-Ayyashi or M. al-Hajj of the Dala'iyya represented a highly orthodox and yet
profoundly mystical aspect of Islam, which we might call
classical urban-literate North African Sufism. The theosophy
and even gnosis of such important writers as the 13th century Andalusian Sufi lbn Arabi were contained within a structure of strict Sunni orthopraxis and austere piety and ascesis. The orders were organized very precisely and with strict
gradings of rank, from the all-powerful charismatic shaykh
or murshid (comparable to the Hindu guru), to the lowest and
most obedient disciple or murid. Meditation, retreat, invocation and recital of litanies in the majalis or meetings of the Order, made up the spiritual practice added to the ordinary
religious practice of prayer, fasting, almsgiving, etc. The
tremendous prestige of certain shaykhs could manifest itself
as political power. It seems highly unlikely that any of these
Orders would have appealed to or been willing to admit a
Renegado, but it's not impossible.
Only a rare Renegado might be attracted to alchemy or
Sufism, but Moroccan Islam knows other forms of mysticism,
which might be called rural/non-literate in contrast to the
urbane literacy of the Shadhiliyya. The 'marabout orders' have been discussed at some length, usually by anthropologists rather than scholars of Sufism, and I won't attempt to
explain them here. A few broad themes should be sketched, however. These popular orders are frequently centered on the tomb of a saint and
its attendant miracles - cures for disease, usually-but also
(as we know) the stilling of ocean storms and blessings in the
jihad, matters of great import to a corsair. Some of the orders
are involved in more complex healing rites, which usually
concern possession by jinn or spirits. As in the Tarantella, the
symptoms of possession (paralysis, nervous disorder, hysteria, etc.) can only be alleviated by music and dance. Each
djnni (like each 'spider' in South Italy) has its own color,
food, incense, rhythm, and dance. Some orders deal with particular jinn, like Aisha Qandisha (who appears to be a survival of the Phoenician/ Canaanite goddess Qadusha) or the
goat-god, Boujaloud, celebrated and propitiated by the modern-day Master Musicians of Jajouka, and perhaps (according to Brion Gysin) a Moroccan survival of Pan himself. The usual way of joining such an order is to
become possessed, so that one comes to depend on the ceremonies of the sect for one's veiy peace of mind and health. As
with Voodoo, posession thus plays a positive as well as a negative role. The magical experience of healing provides existential 'proof' of a magical world-view, and at the same time the
communal nature of the experience creates group solidarity
and reinforcement of social cohesion. Unlike the classical Sufi
orders, the Marabouts and healing cults are popular, public,
and highly visible. Since sailors are in fact notoriously 'superstitious', we can assume that our Renegadoes would at least
take an interest in the folk-magic aspect of the orders.
Another popular route toward mysticism in Morocco is
the psychedelic path of kif, hashish, opium, datura, and other
entheogenic plants. At least one Moroccan order, the
Heddawiyya, are entirely devoted to the ritual, meditational,
and magical uses of cannabis. Moroccan folklore preserves
an atmosphere of bohemian abandon, intuition, dreaminess surreal wit, cleverness, and baraka (spiritual power), in its
depictions of kif users. And we might imagine how devastating the psychedelic experience would have
been for a European who knew only the dionysiac mystique
of wine.
In discussing the religious life of Sale we must also note
the important role of the Jewish community in the 17th century. The original Jewish population, which may date back
to pre-Islamic times, called 'the Settlers' (Toshavim), lived
mostly in Old Sale in the Mella or Jewish quarter near the
Maranid School of Medicine. Since 1492, however, the
Cities of the Two Banks had seen the immigration of a whole
new Jewish population, and the Spanish Marrano (nominal
Christians like the Moriscos), and others from Iberia, called 'the Exiles' (mgurashim), and a general influx of Sephardim
and European Jewish merchants. With some exceptions
Sale usually received the Jews with equanimity if not hospitality -although the 'Settlers' apparently disliked the 'Exiles' for their foreign ways and greater sophistication,
just as the old-time Moors of Old Sale disliked the Moriscos.
It's probable therefore that most of the newcomers settled in
Rabat. Late in the 16th century, 400 widows expelled from
Portugal arrived in Sale and brought with them their craft of
embroidery in silver and gold thread. But most of the Jews
were merchants, some of them extremely wealthy and powerful.
Up
until the 1970's when many Jews left Morocco, a Moslem
might well consult a Jew by preference in such matters as
amulets and talismans, certain kinds of agricultural magic,
love spells, etc. The Jew as 'other' was seen as uncanny,
both outside and yet inside society, inferior to 'true believers' but somehow also supernaturally more gifted. But there
may well have been other Jewish pirates, including some
Renegadoes of Jewish origin. There exist sound reasons for
such a supposition. Rabbi Y. Sasportas, a descendant of
Maimonides, born in Oran, lived in Sale 'for a good part of
the 17th century. He later lived in Europe, but while at Sale
he always had contact with and visitors from such far-flung
places as Jerusalem, Livorno, Hamburg, Amsterdam; the
Sultan of Morocco used him as an ambassador to the court
of Spain'. Sasportas was apparently the leader of those 'Exiles' who embraced the teachings of the 'False Messiah',
Sabbatai Sevi. This enthusiasm proved one of the chief bones
of contention between the 'Exiles' and the 'Settlers', since the latter group utterly rejected the former's messianic fervor.
Sabbatai Sevi (also from Smyrna) claimed to be the
Messiah, and taught a kind of antinominian Kabbalism - a
relaxation of the Law in favor of pure esotericism. The great [Gershom] Scholem has devoted one of his most precious and
painstaking works to this movement so I need say little more
about it - except to note that in the year 1666 (widely
expected to mark the end of the world), the Messiah was
arrested in Istanbul and converted to Islam. This act of apostasy caused most of his followers to desert
him, but enough remained faithful to form a sect of nominal
Moslems called Donmeh which still survives today in Turkey.
Originally the sect had a wider distribution and may have
included some of Rabbi Sasportas' congregation in Sale.
After 1666, in the post-Republic era of piracy under the
Alawite-Sharifian dynasty, Sale may well have enjoyed the
services of Sabbatean Renegadoes.
In any case the mystical rabbis were frequently friendly with the mystical Sufis,
and messianic/kabbalistic ideas were probably known and
discussed outside the Jewish community. Sabbatai's ideas
bore a close resemblance to those of various Protestant mystics and groups such as the Fifth Monarchy Men, who also
embraced chiliastic dreams. The Revolution in England
turned up countless mystical millenarians, including many
from the working classes, and it would be quite legitimate (I
believe) to assume that the Renegadoes were aware of such
movements and beliefs. [Norman] Cohn and [Christopher] Hill have demonstrated that the Millenium, and 'the World Turn'd Upside
Down', served not just as religious images but also and
simultaneously as elements in a revolutionary (proto) ideology which used spiritual language to express political meanings
and intentions. Levelling, destruction of the rich, the anarchy
of the Ranters and the communism of the Diggers, were all
experienced both as mystical states and insurrectionary causes.
(No evidence suggests that any Ranter ever took an interest in Islam. However, there exists some reason to believe in
connections between Ranterism and piracy. A "Ranter's Bay"
in Madagascar sheltered a pirate utopia later in the 1 7th century, and a number of Ranters were exiled to the Caribbean
during the "Golden Age of Piracy" there. Certain aspects of
Islamic thought might well appeal to extremist Protestantssuch as anti-trinitarianism, the human but magical nature of
Jesus, scriptural hermeneutic, "spiritual democracy", even
the concept of Holy War. The Ranters (or other similar sects),
who specialized in daring and outrageous spiritual paradox
and antinominian extremism, might have had some influence
on the kind of marginalized and rebellious men who were destined to end up in Algiers or Sale. A ranter or proto-Ranter, who liked to "blaspheme gloriously" and preach in taverns while drinking and smoking,
with a whore perched on his knee, might also have been
attracted by the European image of Islam's sensuality.)
I would propose that to some extent the Renegadoes can
be seen and interpreted in the light of this spiritual/political
ferment, in which social resistance invariably manifests in
some religious form. Sabbatai's apostasy might well have
been understood in Sale (and Barbary in general) as a kind
of vindication of the Renegado experience, or at least as an
esoteric deepening of its meaning. Islam, after all, is the most
recent of the three Western Monotheisms and thus contains
within it a revolutionary critique of Judaism and Christianity.
The apostasy of a self-proclaimed Messiah or of a poor
anonymous mariner would therefore invariably be seen as an
act of rebellion. Islam, to a certain extent, was the
Internationale of the 17th century- and Sale perhaps its only
true 'Soviet'. At first hearing Sale sounds a rather godless
place, a nest of riotous atheistical pirates - but the harder
one listens the more Sale seems to echo with long-ago voices
raised in excited debate or ecstatic preaching. The texts are
lost or perhaps never existed; it's an oral culture, an aural
culture ... almost impossible to catch the last fading murmurs ... but not quite impossible!
May we surmise that this autonomy meant something
more to the corsairs than merely a chance to maximize profits? In fact - was their brand of 'perpetual revolution' really
compatible with any serious proto-capitalist designs and
ambitions? Wouldn't a monarchy (preferably a corrupt
monarchy) have better served the purposes of simple fiscal
aggrandizement? Isn't there something quixotic about the
whole Bou Regreg phenomenon? With the possible exceptions of the Venetian or Dutch Republics of oligarchs, and
the Taiffe of Algiers, the corsairs lacked any real-world models for their democratic experiment. But the idea of a republic was very much in the air - and by 1640 would emerge into
European history with the revolutions in England, then
America, then France. Was it just an accident of history that
all this should be preceded by the Republic of Sale? Or should
we re-write the historical sequence to read: Sale, England,
America, France? An embarrassing thought, perhaps:
Moorish pirates and renegade converts to Islam as the hidden forefathers of Democracy. Better not pursue it.
Later in the 17th and early in the 18th century, a number of independent "pirate utopias" came into being elsewhere in the world. The most famous of these were Hispaniola, where the Buccaneers created their own shortlived highly anarchic society; Libertatia, in Madagascar;
Ranter's Bay, also in Madagascar; and Nassau, in the
Bahamas, which was the last classical pirate utopia.
Most historians have failed to note the significance of the
pirates' land enclaves, seeing them simply as resting-places
between cruises. The notion of a pirate society is a contradiction in terms in most theories of history, whether Marxist or
otherwise - but the Buccaneers of Hispaniola (modern
Santo Domingo) constituted just such a society. Hispaniola
was a sort of No Go Zone in the late 16th or early 17th century; the Native population had declined, and no European
power held an effective claim. Shipwrecked sailors, deserters, runaway slaves and serfs ('Maroons') and other
dropouts began to find themselves in Hispaniola, free of all
governance, and able to make a living of sorts as hunters.
Feral cattle and pigs, descended from the herds of failed and
vanished attempts at settlements, roamed the forest, along
with wild game. Boucan or smoke-dried meat (a technique
learned from the native Caribs) could be exchanged with
passing ships for other merchandise. Here originated the 'Brethren of the Coast', quite conscious of their freedom and
organized (minimally and egalitarianly) to preserve it. Later
communities were founded in Tortuga and New Providence.
The Buccaneers turned only gradually to piracy, and when
they did so they banded together under 'Articles' or ships'
constitutions, some of them quoted by Exquemelin (the only
eye-witness chronicler of the Buccaneers in their 'golden
age'). The Articles are almost the only authentic pirate documents in existence. They generally called for election of all
officers except Ship's Quartermaster and other 'artists' such
as sailmaker, cook, or musician. Captains were elected and
received as little as one-and-a-half or two times a crewman's
share. Corporal punishment was outlawed, and disagreements even between officers and men were resolved at a
drumhead court, or by the Code Duello. Sometimes a clause
would be inserted by some dour Welsh pirate (like 'Black
Bart' Roberts) forbidding women and boys on board ship but usually not. Liquor was never forbidden. Pirate ships
were true republics, each ship (or fleet) an independent
floating democracy.
The early Buccaneers lived a fairly idyllic life in the
woods, a life marked by extremes of poverty and plenty, cruelty and generosity, and punctuated by desperate ventures to
sea in leaky canoes and jury-rigged sloops. The Buccaneer
way of life had an obvious appeal: interracial harmony, class
solidarity, freedom from government, adventure, and possible glory. Other endeavors sprang up. Belize was first settled
by Buccaneers. The town of Port Royal on Jamaica became
their stomping ground; its haunted ruins can still be seen
beneath the sea that drowned it whole in 1692. But even
before this quietus of biblical proportions the Buccaneer life
had already come to an end. The brilliant Henry Morgan,
bold and lucky, rose to leadership, organized the amazing
Buccaneer invasion of Panama in 1671 - then took the
Pardon along with an English appointment as Governor and
High Judge, and returned to his old haunts as the executioner of his old comrades. It was certainly the end of an era;
the surviving Buccaneers, cut adrift from permanent land
bases, became pirated.
But the 'golden age' dream lingered on: the sylvan idyll
of Hispaniola became both a myth of origin, and a political
goal. From now on, whenever the pirates had a chance, they
would attempt the foundation of permanent or semi-permanent land enclaves. The ideal conditions included proximity
to sea-lanes, friendly Natives (and Native women), seclusion
and remoteness from all writ and reality of European power,
a pleasant tropical climate, and perhaps a trading post or tavern where they could squander their booty. They were
prepared to accept temporary leadership in a combat situation, but on shore they preferred absolute freedom even at
the price of violence. In pursuit of booty, they were willing to
live or die by radical democracy as an organizing principle;
but in the enjoyment of booty, they insisted on anarchy.
Some shore-enclaves consisted of nothing more than a hidden harbor, a beach where ships' hulls could be scraped, and
a spring of clean water. Others were vicious little ports like
Port Royal or Baltimore, run by 'respectable' crooks like
Thomas Crooke, who were simply parasites on piracy. But
other enclaves can really only be called intentional communities - after all, they were intended, and they were communal - and therefore can rightfully be considered as Pirate
Utopias.
In the early l700's the scene of action shifted from the
Caribbean to the Indian Ocean. Europe had begun its colonialist-imperialist relations with the 'Near' East and India,
but a great deal of territory remained 'untamed'. The perfect
location for land-enclaves proved to be Madagascar, conveniently located near the Islamic pilgrimage sea route to
Arabia and Mecca. The famous Capt. Avery established a legend by scoring the imperial Moghul dhow on its way from
India to the Hajj, winning a diamond the size of an egg, and
"marrying" a Moghul princess; the diamond and other jewels
were reputedly buried somewhere around or in Boston
Harbor and have never been recovered. Other pirates had no
desire to return to either America or Europe, and
Madagascar looked promising. Neither Islam nor
Christianity had penetrated the huge island, which remained
tribal, pagan, and even 'megalithic' in its hundreds of Native 'kingdoms'. Some tribes proved eager for alliances
with the pirates, and some of the women too. The climate was ideal, a few trading posts were opened, and the concept of the
Pirate Utopia was revived. In some cases an individual
adventurer might 'marry the king's daughter' or in some
other way insinuate himself into Native society; in other cases
a group of pirates would settle in their own village, near a
friendly tribe, and work out their own social arrangements.
One such utopia was founded at 'Ranter's Bay' - a
place-name which, as C. Hill points out, lends some credence to the assumption that radical antinomian sects may
have found adherents amongst the pirates.
According to Daniel Defoe's The King of the Pirates (1720),
Capt. Avery himself settled for a while in Madagascar as a 'mock-king'. Hill points out that 'Defoe stressed the libertarian aspects of Avery's settlement. In a free state, as we
were, everybody was free to go wherever they would'. Another Madagascar settlement was made by one
Capt. North and his crew. But without a doubt the most
interesting and the most famous of the Madagascar
utopias - certainly the most utopian - was 'Libertatia' (or
Libertalia).
[In Madagascar] they begin
to construct a purely socialist society in which private property is abolished and all wealth held in a common treasury.
No hedges separate the pirates' plots of land. Docks and fortifications are built, and two new ships, Childhood and Liberty,
are sent to map the coast. A Session House is built, and
Mission is elected 'Lord Conservator' for a three-year term.
The elected Assembly meets once a year, and nothing of
moment can be undertaken without its approval. The laws are
printed and distributed, as 'they had some printers and letterformers among them'. The
Council consists of the ablest pirates 'without distinction of
nation or colour'. A new language is invented, a melange of French, English, Dutch, Portuguese, etc. This progressive
regime fails to satisfy a few extreme radicals (including Capt.
Tew), who break away to found their own settlement, based
on pure anarchism - no laws, no officers. For a number of
years the Pirate Utopia flourished. When it finally fails
it is not by fault of inner contradictions but of outside aggression: a tribe of unfriendly Natives attacks, the settlers put off
to sea in their ships, and are destroyed by a freak hurricane.
Sale [could serve] as a partial model for Libertatia. However, the comparison cannot be stretched too far. Sale was undoubtedly more libertarian than the Barbary Coast states of Algiers, Tunis, and Tripoli, but it certainly had far more conventional structure than any of the pure Pirate Utopias. The pirates of Sale clearly decided to accept a republican form of government (and the 10% tax) in order to safeguard their liberties on a (hopefully) permanent basis; Sale can be seen as a sort of compromise.
It would appear that they did this deliberately and consciously, although without any ideological/intellectual framework other than a hatred of European class oppression, and an admiration (or at least acceptance) of Islam. The so-called 'democratic' aspects of Islam may have facilitated the emergence of Sale's unique experiment, but cannot fully account for it (since Islamic governments elsewhere were all monarchic). Protestant extremism (with its denial of all worldly 'magistry' or government) may have been a factor - but not enough of a factor to save the Renegadoes from apostasy! Without any texts from Sale it's impossible to say for certain but it looks as if the Bou Regreg Republic might have been the direct creation of the Andalusian Moriscos and European Renegadoes, with (perhaps) a bit of inspiration from certain Sufis - a genuine act of spontaneous political genius.
It's true that this theoria or 'vision' of the pirates must be suspect as a prolongation of my
own particular subjectivity - and even as a 'Romantic' prolongation, to be sure. But it's also true that no subjectivity is
entirely unique. If I make bold to interpret the Renegadoes'
experience, it's because in some sense I recognize it. Every
history comprises in some degree a 'history of the present' (as Foucault says), and perhaps even more so, a history of the
self. But 'every history' is not therefore to be deemed devoid
of 'objectivity' or to be merely subjective and romantic.
I think I recognize the Renegadoes because somehow
they too are 'present'. When Col. Qaddafi and the Irish
Republican Army are accused of collusion and gunrunning,
would it be misleading to mention the old, old Atlantean connection between Celts and North Africans? Just as the
European Consensus of the 17th century denounced such
conspiracy as treason and apostasy, so our modern media
dismiss it as 'terrorism'. We are not used to looking at history from the terrorist's point of view, that is, from the point of
view of moral struggle and revolutionary expropriation. In
our modern consensus view, the moral right of killing and
stealing (war and taxes) belongs only to the State; even more
specifically, to the rational, secular, corporate State. Those
who are irrational enough to believe in religion (or revolution) as a reason for action in the world are 'dangerous
fanatics'. Clearly not much has changed since the 1600's. On
the one hand, we have society; on the other hand, resistance.
The 17th century knew no such thing as a secular ideology. Neither States nor individuals justified their actions by
philosophical appeals to science, sociology, economics, 'natural rights', or 'dialectical materialism'. Virtually all social
constructs were predicated on religious values, or (at least)
expressed in religious language. As for the ideology of
Christian monarcho-imperialism - or for that matter the ideology of Islamic piracy - we are free to interpret both as
mere window-dressing, hypocritical verbiage, sheer
hypocrisy, or even hallucination; but this is to reduce history
to a psychology of rape and plunder, devoid of all thought
and intention.
History has tended to view the Renegadoes' story as
meaningless, as a mere glitch in the smooth and inevitable
progress of European culture toward world domination. The
pirates were uneducated, poor, and marginalized - and
hence (it is assumed) they could have had no real ideas or
intentions. They are seen as insignificant particles swept
away from the mainstream of history by a freakish eddy or
swirl of exotic irrationality. Thousands of conversions to the
faith of the Other mean nothing; centuries of resistance to
European-Christian hegemony mean nothing. Not one of the
texts I've read on the subject even mentioned the possibility
of intentionality and resistance, much less the notion of a 'Pirate Utopia'. The idea of the 'positive shadow' of Islam is
an ad hoc pro tem category I constructed in order to try to
understand the enigma of apostasy; no historian (as far as I
know) has ever posited a connection between the intellectual lslamophilia of Rosicrucianism and the Enlightenment, and the bizarre phenomenon of the Renegadoes. No one has
ever interpreted their conversion to Islam as a kind of ultimate form of Ranterism, or even as a means of escape from
(and revenge upon) a civilization of economic and sexual
misery - from a smug Christianity based on slavery, repression, and elite privilege. Renegado apostasy as self-expression - mass apostasy as class expression - the Renegadoes as
a kind of proto-proletarian 'vanguard' - such concepts as
these have no existence outside this book - and even I hesitate to advance them as anything more than quaint hypotheses. The 'vanguard' failed, the Renegadoes vanished, and
their incipient culture of resistance evaporated with them.
But their experience was not meaningless, nor do they
deserve to be buried in oblivion. Someone should salute their
insurrectionary fervor, and their 'temporary autonomous
zone' on the banks of the Bou Regreg river in Morocco."
P.L. Wilson, Pirate Utopias. Moorish Corsairs & European Renegadoes, New York 2003.
Sale, czyli 47 lat pirackiej utopii
„Mniej więcej od końca XVI wieku do XVIII stulecia wiele tysięcy europejskich mężczyzn - i kobiet - przeszło na islam. Większość z nich mieszkała i pracowała w Algierze, Tunisie, Trypolisie i regionie Rabat-Sale w Maroku - w tak zwanych państwach wybrzeża berberyjskiego. Większość kobiet zostawała muzułmankami, gdy poślubiła muzułmańskich mężczyzn. To dość łatwe do zrozumienia, chociaż byłoby to fascynujące, gdybyśmy mogli prześledzić życie niektórych z nich w poszukiwaniu siedemnastowiecznej Isabelle Eberhardt [Isabelle Eberhardt, córka rosyjskich anarchistów, podróżowała i zamieszkała w Algierze, czasami przebierała się i uchodziła za mężczyznę, nawróciła się na islam i wspierała niepodległość Algierii. Pisała romantycznie o swoich dziwacznych i erotycznych przygodach i zmarła młodo i tragicznie]. Ale co z mężczyznami? Co spowodowało, że dokonywali konwersji?
Chrześcijańscy Europejczycy mieli na tych ludzi specjalne określenie: renegadoes, 'renegaci': apostaci, zdrajcy, wiarołomcy. Chrześcijanie mieli pewne powody, by sądzić w ten sposób, ponieważ chrześcijańska Europa wciąż toczyła wojnę z islamem. Krucjaty nigdy tak naprawdę się nie skończyły. Ostatnie królestwo Maurów w Hiszpanii, Grenada, zostało poddane rekonkwiście dopiero w 1492 roku, a ostatnie powstanie muzułmanów w Hiszpanii miało miejsce w 1610 r. Imperium Osmańskie, energiczne, olśniewające i uzbrojone po zęby (podobnie jak współczesna mu Anglia za panowania Elżbiety/Jakuba), prowadziło ofensywę przeciwko Europie na dwóch frontach, lądem w kierunku Wiednia i morzem z Zachodu przez Morze Śródziemne.
W językach narodowych Europy 'Turek' oznaczał każdego muzułmanina, w tym Maurów z Afryki Północnej. Mówi się, że Renegadoes mieli 'sturczeć' [turn'd turke] (tytuł sztuki A Christian Turn'd Turke Roberta Daborne'a, wystawionej w Londynie w 1612 r.). Dlatego Renegadoes wydawali się większości Europejczyków stworzeniami o piekielnej tajemnicy. Nie tylko 'zdradzili Naszego Pana', ale poszli jeszcze dalej i przyłączyli się do samego dżihadu. Renegadoes zaciągali się jako 'korsarze z Berberii'. Atakowali i plądrowali europejskie statki oraz porywali chrześcijańskich jeńców z powrotem do Berberii, aby ich wykupić lub sprzedać jako niewolników. Oczywiście, chrześcijańscy 'korsarze', w tym Rycerze Maltańscy, robili dokładnie to samo ze statkami i załogami statków muzułmańskich. Ale bardzo niewielu jeńców muzułmańskich 'przeszło na chrześcijaństwo'. Napływ renegatów przebiegał w dużej mierze w jedną stronę.
Skoncentrujemy nasze badanie wokół jednej społeczności w jednym krótkim okresie (około 50 lat): Rabat-Sale, w pierwszej połowie XVII wieku. Ze wszystkich państw Berberii Sale było jedynym, w którym korsarze osiągnęli niepodległość. Algier, Tunis i Trypolis były protektoratami Wielkiej Porty, ale Sale - przez kilka dziesięcioleci - była rządzona przez 'dywan', czyli Radę Kapitanów Korsarskich. To była prawdziwa 'piracka utopia', dlatego możemy mieć nadzieję, że znajdziemy Renegado w jego najbardziej rozwiniętej formie, w najbardziej wyrafinowanym politycznym i duchowym stanie rozwoju, tutaj, w 'Republice Bou Regreg', 'Muzułmańskiej' lub 'Korsarskiej Republice Sale'.
Najpierw jednak możemy spróbować czegoś, czego żaden z historyków (o ile wiem) nie zrobił jeszcze wobec Renegadoes. Możemy zapytać, czy Europa rzeczywiście była monolitycznie przeciwstawiona islamowi. Możemy zapytać, czy islam miał, że tak powiem, pozytywny cień, który mógł ukryć się w kulturze europejskiej i mógł wpłynąć na renegatów jeszcze przed ich ucieczką do Berberii. Moglibyśmy pozwolić sobie na odrobinę wątpliwości, a nie po prostu założyć, że wszystkie motywy stojące za ich nawróceniami były przyziemne i pozbawione rzeczywistego znaczenia. Możemy się zastanawiać, czy islam jako taki (a nie tylko nadzieja na pirackie złoto) mógł przyciągnąć ich do Afryki Północnej - a jeśli nie 'sam islam', to jakiś obraz, plotka, mit lub błędne przekonanie o islamie. W jaki więc sposób XVII-wieczny marynarz z klasy robotniczej mógł zainteresować się islamem, a nawet być przezeń przyciągany?
Ogromna część - niektórzy twierdzą, że większość - algierskich kapitanów i załóg była rzeczywiście jakiegoś rodzaju 'obcokrajowcami'. Andaluzyjscy Maurowie i Moryskowie z Hiszpanii wprowadzili nowe techniki w uzbrojeniu i armaty, a wielu z nich okazało się również doświadczonymi marynarzami. Mieszanka 'Lewantyńczyków' ze wschodniej części Morza Śródziemnego - w tym Greków, Egipcjan, Syryjczyków, wyspiarzy oraz zwykłego motłochu i szumowin z każdego portu - służyła dżihadowi w Algierze. Albańczycy i inni bałkańscy/osmańscy górale i bandyci przypłynęli wraz z tureckim kontyngentem. I oczywiście byli tam Renegadoes z każdego kraju Europy (zwłaszcza z wybrzeża Morza Śródziemnego), czy to ochotnicy, czy też nawróceni jeńcy:
'W latach 1621–1627 w stolicy korsarstwa było około 20 tysięcy chrześcijańskich jeńców, w tym Portugalczyków, Flamandów, Szkotów, Anglików, Duńczyków, Irlandczyków, Węgrów, Słowian, Hiszpanów, Francuzów, Włochów; byli tam także Syryjczycy, Egipcjanie, Japończycy, Chińczycy, Amerykanie z Ameryki Południowej, Etiopczycy, co świadczy o poliglotycznej przynależności etnicznej żeglarstwa w tamtych czasach. Zapisy dotyczące konwersji przechowywane przez redemptorystów są równie odkrywcze, choć bolesne dla apostolskiego ego. Między 1609 a 1619 rokiem [Jean-Baptiste] Gramaye zauważył, że renegaci, którzy dobrowolnie wyrzekli się swojej wiary dla wygód islamu, obejmowali 857 Niemców, 138 Hamburczyków, 300 Anglików, 130 Holendrów i Flamandów, 160 Duńczyków i ludzi Wschodu, 250 Polaków, Węgrów i Moskali'. (Spencer)
Pewnego razu cały oddział armii hiszpańskiej przyjął islam, aby uniknąć niewoli, i najwyraźniej został całkowicie wchłonięty, a nawet kilku Czarnych Afrykanów sprowadzono na północ karawanami niewolników, by wykupili sobie wolność i dołączyli do wielkiej gorączki złota korsarzy. Żydzi, zarówno krajowi, jak i zagraniczni (w tym Marrani i Convertados z Hiszpanii oraz inne grupy sefardyjskie), służyli wszystkim państwom Berberii jako kupcy i finansiści i często uzyskiwali wielką władzę w radach rządowych. Europejscy kupcy, konsulowie oraz bracia redemptoryści i księża stanowili małą, zszokowaną publiczność dla tej egzotycznej tęczowej koalicji łotrów i na szczęście niektórzy z nich spisali swoje wrażenia i wspomnienia. Sami piraci nie zostawili nam ani słowa.
Zagadkowość Renegadoes została odzwierciedlona nawet w języku. Mieszanka ludów w Algierze musiała wytworzyć koszmar poligloty nienadający się do przekładu językowego. Lingua franca była potrzebna i rzeczywiście stała się znana jako Franco, język 'Franków' (a co za tym idzie wszystkich cudzoziemców z Europy) lub Sabir (z hiszpańskiego 'wiedzieć'). W tym typowym porcie morskim mieszał się arabski, hiszpański, turecki, włoski i prowansalski. Gdyby równoległy dialekt rozwinął się w Sale, mógł używać arabskiego, berberyjskiego, hiszpańsko-arabskiego (Morisco) oraz hiszpańskiego, portugalskiego, francuskiego i angielskiego. 'Nowe' języki odzwierciedlają nowatorskie i unikalne zjawiska społeczne na dużą skalę; są nie tylko środkami komunikacji, ale także wzorcami myślenia, nośnikami wewnętrznego i zewnętrznego doświadczenia mówców, ich nowych communitas i ich nowej (lub nowo przyjętej) ideologii. Franco wymarł wraz z korsarzami, ale jego widmowa egzystencja sugeruje, że Renegadoes stali się - choćby w niewielkim stopniu - 'Ludem', wspólnotą językową. W odpowiednich okolicznościach historycznych lingua franca może stać się pełnoprawnym językiem literackim, takim jak urdu czy malajski bahasa. Franco nigdy nie wzniósł się na ten poziom - ale sama świadomość, że istniał, musi zmienić nasze spojrzenie na Renegadoes. Nie możemy już postrzegać ich jako przypadkowego rozproszenia zagubionych apostatów. Język (jakkolwiek nieokrzesany i trefny) jest kulturą lub przynajmniej pewnym znakiem wyłaniającej się kultury.
Sale-Rabat, rzecz jasna, nie było poddane żadnemu zewnętrznemu rządu w pierwszej połowie XVII wieku, ale zatwierdzało korsarzy w imieniu Republiki; a Republika składała się - mniej więcej - z samych korsarzy. Algier, Tunis i Trypolis nazywane są 'państwami korsarskimi', ale tak naprawdę tylko 'Sallee' zasługuje na taką definicję.
Najłatwiejszym sposobem zrozumienia różnicy między piratem a kaperem jest zbadanie różnych sposobów, na jakie dzielą oni łup. Kapitanowie piraccy bardzo często brali tylko półtora lub dwie porcje, oficerowie statku półtora lub jeden i jedną czwartą, członkowie załogi jedną część, a niewalczący (chłopcy i muzycy!) pół lub trzy czwarte porcji. W przeciwieństwie do tego rozwiązania, kapitan kaperski zwykle brał 40% udziałów każdej jednostki łupu. Oczywiście, jeden udział w udanym rejsie kaperskim może być wart znacznie więcej niż pensja w marynarce handlowej - lub niezapłacone wynagrodzenie w marynarce wojennej - ale kontrast z egalitaryzmem pirackim jest tu bardzo uderzający. Piraci byli prawie komunistyczni w swoim czystym stanie. Uczeni, którzy postrzegają ich po prostu jako protokapitalistów, popełniają duży błąd. Piraci nie pasują do marksistowskiej definicji 'bandyty społecznego' (tj. 'prymitywnego rewolucjonisty'), ponieważ nie mają kontekstu 'społecznego', nie mają społeczności chłopów, dla których są ogniwem oporu. Marksiści tacy jak [Eric] Hobsbawm nigdy nie zaliczają piratów do uznanych 'prekursorów' prawdziwego radykalizmu, ponieważ postrzegają piratów - co najwyżej - jako jednostki zaangażowane w opór rozumiany po prostu jako forma samo-wywyższania się i akumulacji pierwotnej. Zapominają, że grupy piratów tworzyły własne kręgi społeczne i że 'rządy' tych grup (wyrażone w formie 'artykułów' na statkach) były zarówno anarchistyczne w zapewnianiu maksymalnej wolności osobistej, jak i komunistyczne w eliminowaniu hierarchii ekonomicznej. Organizacja społeczna piratów nie ma odpowiedników w żadnym z państw z XV-XVIII wieku - za wyjątkiem Rabat-Sale. Republika Bou Regreg nie była czystą piracką utopią, ale państwem opartym na pirackich zasadach; w rzeczywistości było to jedyne państwo, które kiedykolwiek powstało na tych zasadach.
Z pewnością Rabat/Sale nie było zorganizowane jak przedsięwzięcie czysto pirackie - ale nie było też zorganizowane jak monarchia europejska czy islamska. Duża różnica między Algierem a Sale polegała na tym, że w pierwszym przypadku do Stambułu trafiał odgórnie nałożony 'podatek', ale w drugim przypadku zostawał on w Sale. Był używany raczej dla dobra korsarzy (naprawa wałów, finansowanie wypraw itp.), niż w celu tuczenia jakiegoś sułtana, który urzędował daleko. Wojny prowadzone przez Sale z Saadianami, Maraboutem al-Ayyashi'm i dynastią Alawitów itp., wszystkie skupiały się wokół 10% podatku, co było zarówno symbolem, jak i ceną korsarskiej niepodległości. Sale nie była ani tak anarchiczna, ani tak komunistyczna jak 'Libertatia' (o czym dalej) czy inne pirackie utopie z prawdziwego życia - ale była taka o wiele bardziej niż jakikolwiek inny kraj europejski. Jej gubernator-admirał i jej dywan byli wybierani i mogli zostać odwołani co roku, jeśli nie reprezentowali interesów ludu. Każdy, kto byłby w stanie wyruszyć w rejs, miał szansę na bogactwo. Nawet 'jeńcy wojenni' mogli zyskać wolność i bogactwo jako Renegadoes. Jeśli chodzi o zawodowych piratów, którzy dołączyli do Republiki, po raz kolejny widzimy, że chociaż stracili czystą autonomię prawdziwego piractwa, zyskali dom, społeczeństwo, źródło wsparcia, rynek i miejsce, w którym mogli cieszyć się swoim bogactwem - wszystko to, czego piratowi może brakować i za czym może tęsknić. Oczywiście warto było obniżyć sobie wynagrodzenie, żeby to wszystko zyskać.
Korsarzy interesował łup, a nie 'chwała' (jak mógłby przypuszczać Francuz) czy 'męstwo' (jak mógłby przypuszczać Anglik); odpowiadało im to, że byli uważani za 'tchórzy i łobuzów', dopóki wygrywali. Dlatego najpierw uciekali się do podstępu i kamuflażu, a swoje pistolety i bułaty wyciągali tylko w ostateczności. Piractwo można postrzegać jako skrajny przypadek mentalności nie-pracy: pięć lub sześć miesięcy włóczenia się po mauretańskich kawiarniach, potem letni rejs po ładnym błękitnym oceanie, kilka godzin wysiłku i hej presto, sfinansowano kolejny rok bezczynności. Gdyby piraci nie byli leniwi, byliby szewcami, górnikami lub rybakami - ale podobnie jak gangsterzy w starych filmach myśleli, że 'praca jest dla kujonów' i używali wszelkich możliwych środków, aby jej uniknąć.
Większość europejskich przyjezdnych nienawidziła Sale: 'siedlisko złoczyńców, jaskinia dla złodziejaszków, gniazdo dla piratów, punkt schadzek dla renegatów, rzeźnia barbarzyńskiego okrucieństwa i dzikiego barbarzyństwa, zguba i zamęt dla kupców i towarów, oraz żałosny, marny loch dla biednych uwięzionych chrześcijan'. Ale z różnych dziwnych powodów niektórym Europejczykom podobało się w Sale.
Jeśli chodzi o notorycznie złe zachowanie korsarzy - pijaństwo, dziwki, hulanki i zamieszki - oczywiście nawet najbardziej awanturniczy łotr nie był w stanie tego utrzymać w pełnym wymiarze czasu od jesieni do wiosny. Stopniowo Europejczycy, a zwłaszcza Renegadoes, wpadali w mauretańskie rytmy życia - codzienną rutynę, czy to pracy, czy spotkań towarzyskich w kawiarniach, przerywaną weselami, pogrzebami, obrzezaniami, festiwalami, występami publicznymi z rozkazów derwiszów i oczywiście sporadycznym wybuchem epidemii. waśni między Sale a Rabatem. Renegado mógł zacząć interesować się religią z nudów, jeśli nie miał nic innego do roboty - w końcu lokalna kultura była dogłębnie wymieszana i przeniknięta duchowością, a więc musiało to być trudne do uniknięcia. Gdyby nasz Renegado opanował trochę arabskiego lub ożenił się z hiszpańskojęzyczną rodziną Morysków, mógłby się wiele nauczyć, po prostu przyglądając i słuchając. Niektórzy być może posuwali się nawet do zaangażowania się na jakimś poziomie.
Takie wybitne postacie życia publicznego, jak al-Ayyashi czy M. al-Hajj z Dala'iyya, reprezentowały wysoce ortodoksyjny, a jednocześnie głęboko mistyczny aspekt islamu, który możemy nazwać klasycznym północnoafrykańskim sufizmem miejskiej kultury piśmiennej. Teozofia, a nawet gnoza tak ważnych pisarzy jak XIII-wieczny andaluzyjski sufi lbn Arabi, mieściła się w strukturze ścisłej sunnickiej ortopraksji oraz surowej pobożności i ascezy. Zakony były zorganizowane bardzo precyzyjnie i z surowymi stopniami przynależności, od wszechpotężnego charyzmatycznego szejka lub murshida (porównywalnego z hinduskim guru) do najniższego i najbardziej posłusznego ucznia lub murida. Medytacja, rekolekcje, wzywanie i recytowanie litanii w majalis lub na spotkaniach Zakonu stanowiły duchową praktykę dodaną do zwykłej religijnej praktyki modlitwy, postu, jałmużny itp. Ogromny prestiż niektórych szejków mógł objawiać się jako siła polityczna. Wydaje się wysoce nieprawdopodobne, aby którykolwiek z tych obrządków przyciągał renegata lub był gotów go przyjąć, ale nie jest to niemożliwe.
Tylko z rzadka alchemia lub sufizm mogły przyciągnąć Renegado, ale islam marokański zna inne formy mistycyzmu, które można nazwać wiejskimi/niepiśmiennymi, w przeciwieństwie do miejskiej piśmienności zakonu Shadhiliyya. 'Zakony marabutowe' były omawiane dość obszernie, zwykle przez antropologów, a nie badaczy sufizmu, i nie będę podejmował tutaj próby ich wyjaśnienia. Należy jednak naszkicować kilka szerokich wątków. Te ludowe zgromadzenia często koncentrują się na grobie świętego i towarzyszących mu cudach - zwykle lekarstwach na choroby - ale także (jak wiemy) uśmierzaniu sztormów oceanicznych i błogosławieństwach dżihadu, a więc sprawach o wielkim znaczeniu dla korsarzy. Niektóre zakony wiążą się z bardziej złożonymi rytuałami uzdrawiania, które zwykle dotyczą opętania przez dżiny lub duchy. Podobnie jak w tarantelli, objawy opętania (paraliż, zaburzenia nerwowe, histeria itp.) mogą być złagodzone jedynie przez muzykę i taniec. Każdy dżin (jak każdy 'pająk' w południowych Włoszech) ma swój własny kolor, pożywienie, kadzidło, rytm i taniec. Niektóre obrządki dotyczą konkretnych dżinów, takich jak Aisha Qandisha (która wydaje się być pozostałością po fenicko-kananejskiej bogini Qadusha) lub bóg kozłów Boujaloud, czczony i przebłagiwany przez współczesnych mistrzów muzyki z Jajouka, i będący być może (według Briona Gysina) marokańskim przedłużeniem samego Pana. Zwyczajowym sposobem przystąpienia do takiego zgromadzenia jest opętanie, tak że ktoś zaczyna odtąd polegać na ceremoniach sekty dla zachowania własnego spokoju ducha i zdrowia. Podobnie jak w przypadku voodoo, opętanie odgrywa więc zarówno pozytywną, jak i negatywną rolę. Magiczne doświadczenie uzdrawiania dostarcza egzystencjalnego 'dowodu' dla magicznego światopoglądu, a jednocześnie wspólnotowy charakter doświadczenia tworzy solidarność grupową i wzmacnia spójność społeczną. W przeciwieństwie do klasycznych zakonów sufickich, marabutowie i kulty lecznicze są ludowe, publiczne i bardzo rzucające się w oczy. Ponieważ marynarze są w rzeczywistości beznadziejnie 'przesądni', możemy założyć, że nasi Renegadoes przynajmniej zainteresowaliby się ludową magią.
Inną popularną drogą prowadzącą do mistycyzmu w Maroku jest ścieżka psychodeliczna kifu, haszyszu, opium, bielunia i innych roślin enteogennych. Przynajmniej jeden zakon marokański, Heddawiyya, jest w całości poświęcony rytualnym, medytacyjnym i magicznym zastosowaniom konopi. Marokański folklor zachowuje atmosferę artystycznego opuszczenia, intuicji, marzycielstwa, surrealistycznego dowcipu, sprytu i baraki (duchowej mocy) w przedstawieniach użytkowników kifu. I możemy sobie wyobrazić, jak niszczycielskie byłoby doświadczenie psychodeliczne dla Europejczyka, który znał tylko dionizyjską mistykę wina.
Omawiając życie religijne Sale, należy również zwrócić uwagę na ważną rolę społeczności żydowskiej w XVII wieku. Pierwotna populacja żydowska, która może pochodzić z czasów przed-islamskich, zwana 'osadnikami' (Toshavim), mieszkała głównie w Starym Sale w Mella lub dzielnicy żydowskiej w pobliżu szkoły medycznej Maranid. Jednak od 1492 r. miasta dwóch brzegów były świadkami imigracji całkiem nowej ludności żydowskiej, hiszpańskich Marranów (nominalnych chrześcijan, tak jak w przypadku Morysków) i innych z Półwyspu Iberyjskiego, zwanych 'wygnańcami' (mgurashim) oraz ogólnego napływu sefardyjskich i europejskich kupców żydowskich. Z pewnymi wyjątkami Sale zwykle przyjmowało Żydów ze spokojem, jeśli nie gościnnością - chociaż 'osadnicy' najwyraźniej nie lubili 'wygnańców' za ich obce zwyczaje i większe wyrafinowanie, tak jak dawni Maurowie ze Starego Sale nie lubili Morysków. Jest więc prawdopodobne, że większość przybyszów osiedliła się w Rabacie. Pod koniec XVI wieku do Sale przybyło 400 wdów wypędzonych z Portugalii, które przywiozły ze sobą swoje rzemiosło haftu srebrną i złotą nicią. Ale większość Żydów była kupcami, niektórzy z nich byli niezwykle zamożni i wpływowi.
Aż do lat siedemdziesiątych XX wieku, kiedy to wielu Żydów opuściło Maroko, muzułmanin mógł z powodzeniem konsultować się z Żydem w takich sprawach, jak amulety i talizmany, pewne rodzaje magii rolniczej, zaklęcia miłosne itp. Żyd jako 'inny' był postrzegany jako niesamowity, będący jednocześnie wewnątrz i na zewnątrz społeczności, gorszy od 'prawdziwie wierzących', ale w jakiś sposób także nadnaturalnie bardziej utalentowany. Ale równie dobrze mogli istnieć inni żydowscy piraci, w tym jacyś Renegadoes pochodzenia żydowskiego. Istnieją uzasadnione powody dla takiego przypuszczenia. Rabin Y. Sasportas, potomek Majmonidesa, urodzony w Oranie, mieszkał w Sale 'przez większą część XVII wieku. Później osiedlił się w Europie, ale podczas pobytu w Sale zawsze miał kontakty i gości z tak odległych miejsc jak Jerozolima, Livorno, Hamburg, Amsterdam; sułtan Maroka posługiwał się nim jako ambasadorem na dworze hiszpańskim'. Sasportas był najwyraźniej liderem tych 'wygnańców', którzy przyjęli nauki 'fałszywego Mesjasza', Szabtaja Cwi. Ten ich entuzjazm okazał się jedną z głównych kości niezgody pomiędzy 'wygnańcami' a 'osadnikami', ponieważ ta ostatnia grupa całkowicie odrzucała mesjański zapał tej pierwszej.
Szabtaj Cwi (także pochodzący ze Smyrny) uważał się za mesjasza i nauczał pewnego rodzaju antynomicznego kabalizmu - rozluźnienia Prawa na rzecz czystego ezoteryzmu. Wielki [Gershom] Scholem poświęcił temu ruchowi jedno ze swoich najcenniejszych i najbardziej żmudnych dzieł, więc nie muszę o nim więcej mówić - poza tym, że w roku 1666 (powszechnie oczekiwanym, że będzie to koniec świata), mesjasz został aresztowany w Stambule i przeszedł na islam. Ten akt apostazji spowodował, że większość jego wyznawców opuściła go, ale pozostało przy nim na tyle sporo wiernych, by utworzyć sektę nominalnych muzułmanów zwaną donmejczykami, która przetrwała do dziś w Turcji. Pierwotnie sekta miała szerszy zasięg i mogła obejmować część kongregacji rabina Sasportasa w Sale. Po 1666 r., w post-republikańskiej erze piractwa, za panowania dynastii Alawitów i Szaryfian, Sale mogło z powodzeniem korzystać z usług sabatejskich renegatów.
W każdym razie mistyczni rabini często przyjaźnili się z mistycznymi sufi, a idee mesjanistyczne/kabalistyczne były prawdopodobnie znane i dyskutowane poza społecznością żydowską. Idee Szabtaja były bardzo podobne do wizji różnych mistyków protestanckich i grup, takich jak Ludzie Piątej Monarchii, którzy również przyjmowali chiliastyczne marzenia. Rewolucja w Anglii ujawniła niezliczoną liczbę mistycznych milenarystów, w tym wielu z klasy robotniczej, i byłoby całkiem uzasadnione (jak sądzę) zakładać, że Renegadoes byli świadomi takich ruchów i wierzeń. [Norman] Cohn i [Christopher] Hill wykazali, że milenium i 'świat postawiony do góry nogami' służyły nie tylko jako obrazy religijne, ale także jednocześnie jako elementy rewolucyjnej (proto) ideologii, która używała języka duchowego, by wyrażać polityczne znaczenia i zamiary. Zrównywanie, ataki na bogatych, anarchia Ranterów i komunizm Kopaczy były doświadczane zarówno jako stany mistyczne, jak i jako sprawy wzmagające insurekcje.
(Żadne dowody nie sugerują, by jakikolwiek Ranter kiedykolwiek interesował się islamem. Istnieje jednak powód, by wierzyć w powiązania między ranteryzmem a piractwem. 'Zatoka Rantera' na Madagaskarze chroniła piracką utopię w XVII wieku, a wielu Ranterów zostało zesłanych na Karaiby w czasie 'złotego wieku piractwa'. Pewne aspekty myśli islamskiej mogły się podobać ekstremistycznym protestantom, takie jak antytrynitaryzm, ludzka, ale magiczna natura Jezusa, hermeneutyka biblijna, 'duchowa demokracja', a nawet koncepcja Świętej Wojny. Ranterzy (lub inne podobne sekty), które specjalizowały się w odważnych i skandalizujących duchowych paradoksach i antynomiańskim ekstremizmie, mogli mieć pewien wpływ na ten rodzaj zmarginalizowanych i zbuntowanych ludzi, których przeznaczeniem było wylądować w Algierze lub Sale. Ranter lub proto-Ranter, który lubił 'chwalebnie bluźnić' i nauczać w tawernach podczas picia i palenia, z dziwką siedzącą na jego kolanie, mógł również być zwabiony przez europejskie wyobrażenie na temat islamskiej zmysłowości.)
Proponuję, aby do pewnego stopnia postrzegać i interpretować Renegadoes w świetle tego duchowego/politycznego fermentu, w którym opór społeczny niezmiennie przejawia się w jakiejś religijnej formie. Apostazja Szabtaja mogła być dobrze zrozumiana w Sale (i ogólnie w Berberii) jako rodzaj potwierdzenia doświadczenia renegackiego lub przynajmniej jako ezoteryczne pogłębienie jego znaczenia. W końcu islam jest najnowszym z trzech zachodnich monoteizmów i dlatego zawiera w sobie rewolucyjną krytykę judaizmu i chrześcijaństwa. Dlatego odstępstwo samozwańczego mesjasza lub biednego anonimowego marynarza niezmiennie byłoby postrzegane jako akt buntu. Islam był do pewnego stopnia międzynarodówką XVII wieku - a Sale prawdopodobnie jedynym prawdziwym 'sowietem'. Na pierwszy rzut oka Sale wydaje się raczej bezbożnym miejscem, siedliskiem buntowniczych ateistycznych piratów - ale im bardziej się wsłuchać, tym mocniej Sale wydaje się odbijać echo dawnych głosów, podnoszonych w podekscytowanej debacie lub ekstatycznych kazaniach. Teksty zaginęły, a może nigdy nie istniały; to kultura ustna, kultura słuchowa... prawie niemożliwością jest uchwycić ostatnie zanikające szmery... ale nie całkiem niemożliwie!
Czy możemy przypuszczać, że ta autonomia oznaczała dla korsarzy coś więcej niż tylko szansę na maksymalizację zysków? W rzeczywistości - czy ich przedsięwzięcie 'permanentnej rewolucji' było faktycznie zgodne z jakimikolwiek poważnymi projektami i ambicjami protokapitalistów? Czy monarchia (najlepiej skorumpowana monarchia) nie służyłaby lepiej w celu prostego powiększania stanu posiadania? Czy w całym fenomenie Bou Regreg nie ma pewnej donkiszoterii? Z możliwymi wyjątkami weneckich lub holenderskich republik oligarchicznych oraz Taiffe w Algierze, korsarzom brakowało jakichkolwiek rzeczywistych modeli jako punktów odniesienia dla ich demokratycznego eksperymentu. Ale idea republiki wisiała w powietrzu - i do 1640 roku pojawiła się w historii Europy wraz z rewolucjami w Anglii, potem w Ameryce, a następnie we Francji. Czy to tylko przypadek dziejowy, że wszystko to powinna poprzedzać Republika Sale? A może powinniśmy ponownie rozpisać sekwencję historyczną: Sale, Anglia, Ameryka, Francja? To być może zawstydzająca myśl: mauretańscy piraci i renegaci przechodzący na islam jako ukryci przodkowie demokracji. Lepiej nie podążać za nią.
Później w XVII i na początku XVIII wieku w innych częściach świata powstało wiele niezależnych 'utopii pirackich'. Najbardziej znanymi z nich były Hispaniola, gdzie Bukanierzy stworzyli własne, krótkotrwałe, wysoce anarchiczne społeczeństwo; Libertatia na Madagaskarze; Ranter's Bay, również na Madagaskarze; i Nassau na Bahamach, które było ostatnią klasyczną piracką utopią.
Większość historyków nie odnotowała znaczenia lądowych enklaw piratów, postrzegając je po prostu jako miejsca odpoczynku między rejsami. Pojęcie społeczeństwa pirackiego jest sprzecznością w terminach obowiązujących w większości teorii historii, czy to marksistowskich, czy innych - ale Bukanierzy z Hispanioli (współczesne Santo Domingo) stanowili właśnie takie społeczeństwo. Hispaniola była swego rodzaju strefą zakazaną pod koniec XVI czy na początku XVII wieku; ludność tubylcza ginęła i żadne mocarstwo europejskie nie zgłosiło skutecznego roszczenia. Żeglarze-rozbitkowie, dezerterzy, zbiegli niewolnicy i chłopi pańszczyźniani ('Marooni') i inne wyrzutki zaczęli trafiać na Hispaniolę, wolni od wszelkich rządów i zdolni do zarabiania na życie jako myśliwi. Dzikie bydło i świnie, wywodzące się ze stad po nieudanych i zanikłych próbach osadnictwa, wędrowały po lesie razem z dziką zwierzyną. Mięso boucan, czyli suszone i wędzone (technika przejęta od rdzennych Karibów) można było wymienić na przepływających statkach na inne towary. Tutaj zrodziło się 'Bractwo Wybrzeża', całkiem świadome swojej wolności i zorganizowane (minimalnie i egalitarnie), aby ją zachować. Późniejsze wspólnoty powstały w Tortudze i New Providence. Bukanierzy przeszli tylko stopniowo w piractwo, a kiedy to zrobili, zrzeszali się pod 'artykułami' czyli konstytucjami statków, a niektóre z nich cytowane były przez Exquemelina (jedynego naocznego kronikarza Bukanierów w ich 'złotym wieku'). Artykuły są niemal jedynymi autentycznymi dokumentami pirackimi, jakie istnieją. Na ogół wzywały one do wybrania wszystkich oficerów z wyjątkiem kwatermistrza statku i innych 'artystów', takich jak żaglomistrz, kucharz czy muzyk. Kapitanowie byli wybierani i otrzymywali zaledwie półtora lub dwa razy więcej niż udział członka załogi. Kary cielesne były zakazane, a nieporozumienia nawet między oficerami a załogą były rozstrzygane na sądzie lub przez Code Duello. Czasami jakiś ponury walijski pirat (np. 'Black Bart' Roberts) wstawiał klauzulę zakazującą przebywania kobiet i chłopców na pokładzie statku, ale zazwyczaj tak nie było. Alkohol nigdy nie był zabroniony. Statki pirackie były prawdziwymi republikami, każdy statek (lub flota) był niezależną pływającą demokracją.
Wcześni Bukanierzy wiedli dość idylliczne życie w lesie, życie naznaczone skrajną biedą i dostatkiem, okrucieństwem i hojnością, przerywane desperackimi wyprawami na morze w nieszczelnych kajakach i slupach. Styl życia Bukaniera miał oczywisty urok: harmonię międzyrasową, solidarność klasową, wolność od rządu, przygodę i możliwą chwałę. Zaczęły się inne przedsięwzięcia. Belize zostało po raz pierwszy zasiedlone przez Bukanierów. Miasto Port Royal na Jamajce stało się ich ulubionym miejscem; jego nawiedzone ruiny wciąż można zobaczyć pod powierzchnią morza, które zatopiło je w całości w roku 1692. Ale jeszcze przed nastaniem tej biblijnej błogości życie Bukaniera dobiegło końca. Genialny Henry Morgan, odważny i o sprzyjącym losie, doszedł do władzy, zorganizował niesamowitą inwazję Bukanierów na Panamę w roku 1671 - następnie przyjął ułaskawienie wraz z angielską nominacją na gubernatora i wysokiego sędziego i wrócił do swoich dawnych miejsc jako kat starych towarzyszy. Z pewnością był to koniec pewnej epoki; ocalali Bukanierzy, odcięci od stałych baz lądowych, stali się piratami.
Ale sen o 'złotym wieku' trwał dalej: leśna idylla Hispanioli stała się zarówno mitem założycielskim, jak i celem politycznym. Odtąd, ilekroć piraci mieli okazję, próbowali założyć stałe lub półtrwałe enklawy lądowe. Idealne warunki obejmowały bliskość szlaków morskich, przyjaznych tubylców (i rdzennych kobiet), odosobnienie i oddalenie od wszelkich praw i rzeczywistości europejskich potęg, przyjemny tropikalny klimat i być może punkt handlowy lub tawernę, w której mogliby roztrwonić swój łup. Byli gotowi zaakceptować tymczasowe przywództwo w sytuacji bojowej, ale na lądzie woleli absolutną wolność nawet za cenę przemocy. W pogoni za łupem byli gotowi żyć lub umrzeć dzięki radykalnej demokracji jako zasadzie organizującej; ale w czerpaniu przyjemności z łupu nalegali na anarchię. Niektóre nadmorskie enklawy składały się tylko z ukrytego portu, plaży, na której można było oskrobać kadłuby statków, i źródła czystej wody. Inne były występnymi małymi portami, jak Port Royal czy Baltimore, zarządzanymi przez 'szanowanych' oszustów, takich jak Thomas Crooke, którzy po prostu pasożytowali na piractwie. Ale inne enklawy tak naprawdę można nazwać tylko społecznościami intencjonalnymi - w końcu były zamierzone i były wspólnotowe - i dlatego słusznie można je uznać za utopie pirackie.
Na początku XVIII wieku scena akcji przeniosła się z Karaibów na Ocean Indyjski. Europa rozpoczęła swoje kolonialistyczno-imperialistyczne stosunki z 'Bliskim' Wschodem i Indiami, ale znaczna część terytorium pozostała 'nieokiełznana'. Idealną lokalizacją dla enklaw lądowych okazał się Madagaskar, dogodnie zlokalizowany w pobliżu islamskiego szlaku pielgrzymkowego do Arabii i Mekki. Słynny kapitan Avery ustanowił legendę, zdobywając dau cesarskiego Mogula w drodze z Indii do pielgrzymki, zdobywając diament wielkości jajka i 'poślubiając' księżniczkę Mogołów; diament i inne klejnoty zostały rzekomo zakopane gdzieś w okolicy lub w porcie w Bostonie i nigdy nie zostały odzyskane. Inni piraci nie mieli ochoty wracać ani do Ameryki, ani do Europy, a Madagaskar wyglądał obiecująco. Ani islam, ani chrześcijaństwo nie przeniknęły do tej ogromnej wyspy, która w setkach rodzimych 'królestw' pozostała plemienna, pogańska, a nawet 'megalityczna'. Niektóre plemiona były chętne do zawierania sojuszy z piratami, niektóre kobiety też. Klimat był idealny, otwarto kilka punktów handlowych i odrodziła się koncepcja Pirackiej Utopii. W niektórych przypadkach pojedynczy poszukiwacz przygód mógł 'poślubić córkę króla' lub w inny sposób wkroczyć do społeczności tubylczej; w innych przypadkach grupa piratów osiedlała się we własnej wiosce, w pobliżu zaprzyjaźnionego plemienia, i wypracowywała własne układy społeczne.
Jedna z takich utopii powstała w 'Ranter's Bay' - nazwie, która, jak wskazuje Hill, uwiarygodnia przypuszczenie, że radykalne sekty antynomiczne mogły znaleźć zwolenników wśród piratów. Według Króla piratów Daniela Defoe (1720), sam kapitan Avery osiadł na jakiś czas na Madagaskarze jako 'fałszywy król'. Hill wskazuje, że 'Defoe podkreślił libertariańskie aspekty osady Avery'ego. W stanie wolnym, każdy mógł iść, dokądkolwiek chciał'. Kolejną osadę na Madagaskarze założył kapitan North i jego załoga. Ale bez wątpienia najciekawszą i najsłynniejszą z utopii Madagaskaru - z pewnością najbardziej utopijną - była „Libertatia” (lub Libertalia).
[Na Madagaskarze] powstaje czysto socjalistyczne społeczeństwo, w którym zniesiona jest własność prywatna, a całe bogactwo jest trzymane we wspólnym skarbcu. Żaden żywopłot nie oddziela działek piratów. Budowane są doki i fortyfikacje, a dwa nowe statki, Childhood i Liberty, są wysyłane, by patrolować wybrzeże. Powstaje Dom Sesyjny, a [kapitan] Mission zostaje wybrany na 'Lorda Konserwatora' na trzyletnią kadencję. Wybrane Zgromadzenie zbiera się raz w roku i bez jego zgody nie można podejmować żadnych decyzji. Prawa są drukowane i rozpowszechniane. Rada składa się z najzdolniejszych piratów 'bez różnicy narodowości i koloru skóry'. Wynaleziony zostaje nowy język, melanż francuskiego, angielskiego, holenderskiego, portugalskiego itd. Ten postępowy reżim nie zadowala kilku skrajnych radykałów (w tym kapitana Tew), którzy uciekają, by założyć własną osadę, opartą na czystym anarchizmie - żadnych praw, żadnych oficerów. Przez wiele lat Piracka Utopia kwitnie. Kiedy w końcu zawodzi, nie jest to wina wewnętrznych sprzeczności, ale zewnętrznej agresji: plemię nieprzyjaznych tubylców atakuje osadników, którzy wypływają na morze na swoich statkach i zostają zniszczeni przez dziwny huragan.
Sale [mogłaby służyć] jako częściowy model dla Libertatii. Jednak porównania nie można zbytnio rozciągać. Sale była niewątpliwie bardziej libertariańska niż państwa Algieru, Tunisu i Trypolisu na wybrzeżu Berberii, ale z pewnością miała znacznie bardziej konwencjonalną strukturę niż jakakolwiek czysta utopia piracka. Piraci z Sale ewidentnie zdecydowali się zaakceptować republikańską formę rządu (i 10% podatek) w celu ochrony swoich wolności (pełni nadziei) na stałe; Sale może być postrzegana jako rodzaj kompromisu.
Wydawałoby się, że zrobili to celowo i świadomie, chociaż bez żadnych ram ideologicznych/intelektualnych innych niż nienawiść do europejskiego ucisku klasowego i podziw (a przynajmniej akceptacja) islamu. Tak zwane 'demokratyczne' aspekty islamu mogły ułatwić pojawienie się unikalnego eksperymentu w Sale, ale nie mogą go w pełni wyjaśnić (ponieważ wszystkie rządy islamskie w innych krajach były monarchiczne). Protestancki ekstremizm (z zaprzeczeniem wszelkiej doczesnej 'tytulatury' lub rządu) mógł być czynnikiem - ale niewystarczającym, aby uratować Renegadoes przed apostazją! Bez żadnych tekstów z Sale nie można powiedzieć na pewno, ale wygląda na to, że Republika Bou Regreg mogła być bezpośrednim wytworem andaluzyjskich Morysków i europejskich Renegadoes, z (być może) odrobiną inspiracji od pewnych sufich - autentyczny akt spontanicznego geniuszu politycznego.
To prawda, że tę teorię lub 'wizję' piratów należy podejrzewać o bycie przedłużeniem mojej własnej szczególnej podmiotowości - a nawet jako przedłużenie 'romantyczne', z pewnością. Ale prawdą jest również, że żadna podmiotowość nie jest całkowicie wyjątkowa. Jeśli odważę się zinterpretować doświadczenie Renegadoes, to dlatego, że w pewnym sensie je rozpoznaję. Każda historia zawiera w pewnym stopniu 'historię teraźniejszości' (jak mawia Foucault), a może nawet bardziej historię siebie. Ale 'wszelaka historia' nie może być zatem uznana za 'pozbawioną obiektywności' lub jedynie za subiektywną i romantyczną.
Myślę, że rozpoznaję Renegadoes, ponieważ w jakiś sposób oni też są 'obecni'. Kiedy pułkownik Kaddafi i Irlandzka Armia Republikańska zostają oskarżeni o zmowę i handel bronią, czy byłoby czymś zwodniczym wspomnieć o starym atlantyckim powiązaniu między Celtami a Afrykańczykami z Północy? Tak jak Konsensus Europejski z XVII wieku potępiał taką konspirację jako zdradę i apostazję, tak nasze współczesne media odrzucają ją jako 'terroryzm'. Nie jesteśmy przyzwyczajeni do patrzenia na historię z punktu widzenia terrorysty, to znaczy z punktu widzenia walki moralnej i rewolucyjnego wywłaszczenia. Według naszego współczesnego konsensusu moralne prawo do zabijania i kradzieży (wojny i podatków) przysługuje tylko państwu; jeszcze dokładniej, racjonalnemu, świeckiemu, korporacyjnemu państwu. Ci, którzy są wystarczająco irracjonalni, by wierzyć w religię (lub rewolucję) jako powód do działania na świecie, są 'niebezpiecznymi fanatykami'. Najwyraźniej niewiele się zmieniło od 1600 roku. Z jednej strony mamy społeczeństwo; z drugiej strony opór.
W XVII wieku nie było czegoś takiego jak świecka ideologia. Ani państwa, ani jednostki nie usprawiedliwiały swoich działań filozoficznymi odwołaniami do nauki, socjologii, ekonomii, 'praw naturalnych' czy 'materializmu dialektycznego'. Praktycznie wszystkie konstrukty społeczne były oparte na wartościach religijnych lub (przynajmniej) wyrażone w języku religijnym. Jeśli chodzi o ideologię chrześcijańskiego monarcho-imperializmu - lub w tym przypadku ideologię islamskiego piractwa - możemy swobodnie interpretować obie te rzeczy jako zwykłą przebierankę, obłudne słownictwo, czystą hipokryzję, a nawet halucynacje; ale w ten sposób sprowadza się historię do psychologii gwałtu i grabieży, pozbawionej wszelkich myśli i zapatrywań.
Historia zwykle postrzega opowieść o Renegadoes jako pozbawioną znaczenia, jako zwykłą usterkę w płynnym i nieuniknionym postępie kultury europejskiej w kierunku dominacji nad światem. Piraci byli niewykształceni, biedni i zmarginalizowani - stąd (przypuszcza się) nie mogli mieć żadnych prawdziwych idei ani zamiarów. Są postrzegani jako nieistotne cząsteczki wymiecione z głównego nurtu historii przez dziwaczny wir lub kłębowisko egzotycznej irracjonalności. Tysiące nawróceń na wiarę Innego nic nie znaczą; wieki oporu wobec hegemonii europejsko-chrześcijańskiej nic nie znaczą. Żaden z tekstów, które czytałem na ten temat, nie wspominał nawet o możliwości intencjonalności i oporu, a tym bardziej o pojęciu 'pirackiej utopii'. Idea 'pozytywnego cienia' islamu jest kategorią ad hoc, którą skonstruowałem, aby spróbować zrozumieć zagadkę apostazji; żaden historyk (o ile wiem) nigdy nie ustalił związku między intelektualną islamofilią różokrzyżowców i oświeceniem a dziwacznym zjawiskiem renegatów. Nikt nigdy nie zinterpretował ich nawrócenia na islam jako swego rodzaju ostatecznej formy ranteryzmu, ani nawet jako środka ucieczki przed cywilizacją ekonomicznej i seksualnej nędzy (i zemsty na niej) - od zadowolonego z siebie chrześcijaństwa opartego na niewolnictwie, represjach i elitarnym przywileju. Odstępstwo Renegado jako autoekspresja - masowa apostazja jako ekspresja klasowa - Renegadoes jako forma proletariackiej 'awangardy' - takie koncepcje jak te nie istnieją poza tą książką - i nawet ja waham się przedstawić je jako coś więcej niż osobliwe hipotezy. 'Awangarda' poniosła porażkę, Renegadoes zniknęli, a ich rodząca się kultura oporu wyparowała wraz z nimi. Ale ich doświadczenie nie było bez znaczenia, ani też nie zasługują oni na pogrzebanie w zapomnieniu. Ktoś powinien pozdrowić ich powstańczy zapał i ich 'tymczasową strefę autonomiczną' nad brzegiem rzeki Bou Regreg w Maroku”.
P.L. Wilson, Pirate Utopias. Moorish Corsairs & European Renegadoes, New York 2003.
