The carnival and ecstatic commons
"At some point, in town after town throughout the northern Christian world, the music stops. Carnival costumes are put away or sold; dramas that once engaged a town’s entire population are canceled; festive rituals are forgotten or preserved only in tame and truncated form. The ecstatic possibility, which had first been driven from the sacred precincts of the church, was now harried from the streets and public squares.
The wave of repression—or, as the instigators saw it, 'reform' —extended from Scotland south to parts of Italy and eastward to Russia and Ukraine, sweeping through both town and countryside. It targeted not only the traditional festivities held on saints’ days and the holy periods surrounding Christmas, Lent, and Easter, but almost every possible occasion for revelry and play. Traveling troupes of actors and musicians began to find themselves unwelcome in the towns, driven off or bribed by local authorities to go away. Church ales, festivities that had been used to raise money for English parishes, were denounced and often banned outright, along with the numerous fairs that served as festive gatherings as well as sites for commerce. Sports of every kind came under attack: bull running, bear baiting, boxing, wrestling, football.
In Germany, Protestantism rode in, on a wave of carnivalesque revolts, only to take a hard stance against public festivity or disorder in any form. England seesawed between repression and permissiveness for decades, with the Calvinists vigorously banning festivities and the Stuart kings—perhaps less out of fondness for the festivities than hostility to the Calvinists—repeatedly seeking to restore them. But everywhere the general drift led inexorably away from the medieval tradition of carnival. As Peter Stallybrass and Allon White summarize the change:
'In the long-term history from the 17th to the 20th century … there were literally thousands of acts of legislation introduced which attempted to eliminate carnival and popular festivity from European life … Everywhere, against the periodic revival of local festivity and occasional reversals, a fundamental ritual order of western culture came under attack—its feasting, violence, processions, fairs, wakes, rowdy spectacle and outrageous clamour were subject to surveillance and repressive control'.
The loss, to ordinary people, of so many recreations and festivities is incalculable; and we, who live in a culture almost devoid of opportunities either to 'lose ourselves' in communal festivities or to distinguish ourselves in any arena outside of work, are in no position to fathom it. One young Frenchman told his reforming priest that he 'could not promise to renounce dancing and abstain from the festivals … It would be impossible not to mingle and rejoice with his friends and relations.' A Buckinghamshire resident described the emptying of the common after the suppression of Sunday recreations as a depressing loss. While formerly the common 'presented a lively and pleasing aspect, dotted with parties of cheerful lookers-on', it was now 'left lonely and empty of loungers', leaving the men and boys with nothing to do but hang out in the pubs and drink. To people who had few alternative forms of distraction—no books, movies, or television—it must have seemed as if pleasure itself had been declared illegal.
Why did it happen—this wave of repression, this apparent self-punishment undertaken by a huge swath of the world’s population? The explanation offered by Max Weber in the late nineteenth century and richly expanded on by the social historians E. P. Thompson and Christopher Hill in the late twentieth is that the repression of festivities was, in a sense, a by-product of the emergence of capitalism. The middle classes had to learn to calculate, save, and 'defer gratification'; the lower classes had to be transformed into a disciplined, factory-ready, working class—meaning far fewer holidays and the new necessity of showing up for work sober and on time, six days a week. Peasants had worked hard too, of course, but in seasonally determined bursts; the new industrialism required ceaseless labor, all year round.
From an emerging capitalist perspective—relentlessly focused on the bottom line—festivities had no redeeming qualities. They were just another bad habit the lower classes would have to be weaned from. Curb your drinking, learn to rise before the sun, work until dark, and be grateful for whatever you’re paid.
Without question, industrial capitalism and Protestantism played a central role in motivating the destruction of carnival and other festivities. There was another factor, though, usually neglected in the economic-based accounts: To elites, the problem with festivities lay not only in what people were not doing—that is, working—but in what they were doing, that is, in the nature of the revelry itself. In the sixteenth century, European authorities (secular and ecclesiastical, Catholic as well as Protestant) were coming to fear and disdain the public festivities that they themselves had once played starring roles in—to see them as vulgar and, more important, dangerous.
Carnival increasingly gains a political edge, in the modern sense, after the Middle Ages, from the sixteenth century on, in what is known today as the early modern period. It is then that large numbers of people begin to use the masks and noises of their traditional festivities as a cover for armed rebellion, and to see, perhaps for the first time, the possibility of inverting hierarchy on a permanent basis, and not just for a few festive hours.
'It is in fact striking', write Stallybrass and White, 'how frequently violent social clashes apparently ‘coincided’ with carnival … to call it a ‘coincidence’ of social revolt and carnival is deeply misleading, for … it was only in the late 18th and early 19th centuries—and then only in certain areas—that one can reasonably talk of popular politics dissociated from the carnivalesque at all'.
Increasingly, the aristocracy creates its own culture, featuring innovations like 'classical' music and ballet—strained and, by plebeian standards, no doubt tedious entertainments to be consumed, ideally, in silence while sitting or standing still. By the same token, the exuberance and solidarity of traditional festivities begin to look—to the lord or lady of the court, as well as to the businessmen and professionals who aped the noble’s manners—unseemly, vulgar, perhaps even revolting. As in the class and racial prejudices of our own time, contempt mixes easily with fear: The 'vulgar' carnival participant was, in the eyes of his social betters, also a violent lout. To the wealthy, carnival could only evoke what the historian Stephen J. Greenblatt describes as 'the great ruling class nightmare of the Renaissance: the marauding horde, the many-headed multitude, the insatiate, giddy, and murderous crowd'."
B. Ehrenreich, Dancing in the Streets. A History of Collective Joy, New York 2006.
Karnawał i ekstatyczne dobra wspólne
"W pewnym momencie, w jednym miasteczku po drugim wzdłuż i wszerz północnego świata chrześcijańskiego, muzyka ucicha. Kostiumy karnawałowe zostają odłożone na bok albo odsprzedawane; przedstawienia, które niegdyś angażowały uwagę całej ludności miasteczka są anulowane; rytuały ulegają zapomnieniu albo zostają zachowane w ujarzmionej i okrojonej formie. Ekstatyczna potencjalność, którą najpierw wygoniono ze świętych obszarów kościoła, będzie od teraz prześladowana na ulicach i placach publicznych.
Fala represji - czy też, jak widzieli to jej inicjatorzy, 'reformy' - rozciągała się od Szkocji na południe aż do części Włoch i na wschód do Rosji i Ukrainy, przetaczając się zarówno przez miasta, jak i wsie. Jej celem były nie tylko tradycyjne uroczystości obchodzone w dni święte i okresy świąteczne wokół Bożego Narodzenia, Wielkiego Postu i Wielkanocy, ale niemal każda potencjalna okazja do zabaw i gier. Wędrowne trupy aktorów i muzyków zaczęły być niemile widziane w miasteczkach, przepędzane lub przekupywane przez lokalne władze, by odeszły. Kościelne uroczystości organizowane w celu poboru pieniędzy dla angielskich parafii, były potępiane i często wręcz zakazywane, wraz z licznymi jarmarkami, które służyły za uroczyste zgromadzenia i miejsca handlu. Sporty każdego rodzaju znalazły się pod ostrzałem: gonitwy byków, przynęty na niedźwiedzie, boks, zapasy, piłka nożna.
W Niemczech protestantyzm wypłynął na fali karnawałowych rewolt, by w końcu obrać twardą linię względem publicznych uroczystości czy nieporządku w każdej formie. Anglia przez dziesięciolecia oscylowała między represją a pobłażliwością, gdy kalwiniści energicznie zakazywali uroczystości a królowie z dynastii Stuartów - być może nie z powodu zamiłowania do świąt, a z wrogości do kalwinistów - raz za razem starali się je przywracać. Ale wszędzie ogólny dryf wiódł nieuchronnie z dala od średniowiecznej tradycji karnawału. Jak podsumowują tę zmianę Peter Stallybrass i Allon White:
'W długofalowych ramach historii od siedemnastego do dwudziestego wieku wprowadzono dosłownie tysiące aktów prawnych, których celem było usunąć karnawał i ludowe uroczystości z europejskiego życia... Wszędzie, wbrew okresowemu odradzaniu się lokalnych świąt i okazjonalnym zmianom, fundamentalny porządek rytualny kultury zachodniej stał się obiektem ataku - jego uczty, wybuchy przemocy, procesje, jarmarki, stypy, hałaśliwe widowiska i oburzająca wrzawa podpadały pod nadzór i represyjną kontrolę'.
Strata tak wielu rozrywek i uroczystości, która stała się udziałem zwykłych ludzi, jest niemożliwa do oszacowania; i my, żyjąc w kulturze niemal pozbawionej okazji do tego, aby albo 'zatracić siebie' we wspólnotowych świętach, albo określić siebie w jakimkolwiek obszarze niezależnym od pracy, nie jesteśmy w stanie tego pojąć. Pewien młody Francuz odrzekł swemu reformatorsko nastawionemu księdzu, że 'nie mógłby obiecać, iż zrezygnuje z tańców i wyrzeknie się festiwali... Byłoby to niemożliwe, żeby nie wkupić się i nie radować się z przyjaciółmi i krewnymi'. Mieszkaniec Buckinghamshire opisywał wyludnienie się gruntu wspólnego wraz z zakazem niedzielnym rozrywek jako przygnębiającą stratę. Podczas, gdy dawniej dobra wspólne 'ujawniały swoją żywą i sympatyczną stronę, usiane imprezami pełnymi wesołych spojrzeń', pozostały teraz 'pozostawione w samotności i wolne od włóczęgów', pozostawiając mężczyzn i chłopców z niczym innym do roboty niż szlajaniem się po pubach i piciem. Ludziom, którzy mieli niewiele alternatywnych form rozrywki - żadnych książek, filmów, czy telewizji - musiało wydawać się, jakby to przyjemność jako taka została ogłoszona nielegalną.
Z punktu widzenia wstępującej perspektywy kapitalistycznej - nieustannie skoncentrowanej na osiągach - święta nie niosły ze sobą żadnych właściwości odkupieńczych. Były tylko kolejnym złym nawykiem, którego należało oduczyć klas niższych. Ogranicz picie, naucz się wstawać przed wschodem słońca, pracować do zmierzchu i bądź wdzięczny za to, ile ci zapłacono.
Dlaczego do tego doszło - do tej fali represji, do karania samego siebie, dokonywanego przez ogromną część populacji świata? Wyjaśnienie zaproponowane przez Maxa Webera pod koniec wieku dziewiętnastego i bogato rozbudowane przez historyków społecznych E.P. Thompsona i Christophera Hilla w późnym wieku dwudziestym głosi, że represje świąt były, w pewnym sensie, skutkiem ubocznym kiełkującego kapitalizmu. Klasy średnie musiały nauczyć się kalkulować, oszczędzać i 'odraczać gratyfikację'; klasy niższe musiały zostać przeobrażone w zdyscyplinowaną, gotową do zasilenia fabryk klasę robotniczą - co oznaczało znacznie mniej świąt i nową konieczność pojawiania się w pracy trzeźwym i na czas, sześć dni w tygodniu. Chłopi także pracowali ciężko, rzecz jasna, ale w okresach sezonowych; a nowy industrializm wymagał niekończącej się pracy, przez cały rok.
Bez wątpienia, kapitalizm przemysłowy i protestantyzm odegrały centralną rolę w uzasadnianiu zniszczeń karnawału i innych świąt. Istniał jednak inny czynnik, zwykle niedoceniany w skoncentrowanych na gospodarce analizach: dla elit problem z uroczystościami leżał nie tylko w tym, czego ludzie nie robili - tzn. nie pracowali - ale w tym, co robili, tzn. w naturze samej zabawy. W szesnastym wieku europejskie władze (świeckie i kościelne, katolickie, jak i protestanckie) zaczęły się obawiać i gardzić publicznymi obchodami, w których niegdyś odgrywały główne role - postrzegając je jako wulgarne i - co więcej - niebezpieczne.
Karnawał zaczyna nabierać politycznego ostrza - w nowoczesnym znaczeniu tego słowa - po wiekach średnich, począwszy od szesnastego stulecia, w okresie, który dzisiaj znamy jako wczesną nowożytność. To wtedy duże liczby ludzi zaczynają używać masek i odgłosów podczas swoich tradycyjnych świąt jako przykrywki dla zbrojnej rebelii i dostrzegają, być może po raz pierwszy, możliwość wywrócenia hierarchii na stałe, a nie tylko na kilka świątecznych godzin.
'To rzeczywiście uderzające', piszą Stallybrass i White, 'jak często brutalne społeczne tarcia najwidoczniej zbiegały się z okresem karnawału... nazwać ten fakt koincydencją społecznej rewolty i karnawału byłoby jednak głęboko zwodnicze, ponieważ dopiero od późnego wieku osiemnastego i wczesnego dziewiętnastego - i to tylko na niektórych obszarach - można rozsądnie mówić o odłączeniu ludowej polityki od karnawałowości'.
Coraz bardziej arystokracja stwarza swoją własną kulturę, zawierającą innowacje takie jak muzyka 'klasyczna' i balet - sztywne i jak na plebejskie standardy, bez wątpienia nudne rozrywki, które najlepiej konsumować w ciszy, siedząc lub stojąc w miejscu. Z tego samego powodu żywiołowość i solidarność tradycyjnych świąt zaczyna jawić się - panom i paniom dworskim, tak jak i biznesmenom i specjalistom, którzy małpują szlacheckie maniery - jako nieprzyzwoita, wulgarna, być może wręcz odrzucająca. Tak jak w przypadku klasowych i rasowych uprzedzeń naszych czasów, pogarda miesza się łatwo ze strachem: 'wulgarny' uczestnik karnawału był, w oczach tych, którzy patrzyli na niego z góry, także przemocowym chamem. Dla bogaczy karnawał mógł tylko przywodzić na myśl to, co historyk Stephen J. Greenblatt opisuje jako 'wielki koszmar klasy panującej doby renesansu: grasującą hordę, wielogłową wielość, nienasycony, oszołomiony i morderczy tłum'."
B. Ehrenreich, Dancing in the Streets. A History of Collective Joy, New York 2006.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz