Sidewalk spring in neoliberal city / Wiosna na chodnikach w mieście neoliberalnym

Sidewalk spring in neoliberal city

"I propose that a key spatial feature of the neoliberal city relates to double processes of 'inside outing' and “enclosure.” The neoliberal city is in part a city inside out, where a massive portion of the urban population, the subalterns, become compelled to operate, subsist, or simply live in the public spaces—in the streets, in a substantial 'outdoor economy'. Here public space becomes an indispensable asset, capital, for people to survive, operate, and reproduce life. Strolling in the streets of Cairo, Tehran, Tunis, or Istanbul in the middle of a working day, one cannot help noticing the astonishing presence of so many people operating outdoors in the streets—working, running errands, standing, sitting, playing, negotiating, or driving. One wonders why there are such inconceivable traffic jams at this time of day when people are supposed to be in enclosed spaces.

This work is embodied in street vendors, messengers, drivers, and carriers or in those laboring in street workshops (such as street laundries, car washes, mechanic shops, alleyway repair shops) and the spectacular pavement restaurants. Tens of thousands of motorcyclists make a living by illegally working on the streets of Tehran, transferring mail, money, documents, goods, and people in constant contention with the police. Some 100,000 such cyclists move around the Tehran bazaar area alone every hour. In 2009, the police confiscated over 78,000 motorcycles and fined some 292,000 in this same area. Diminishing income and protection (such as food subsidies and rent control) have compelled many poor families to deploy more family members, like women and children, to earn a living, who often end up in the outdoor economy, if they choose not to seek state support and thus put pressure on the income of the relatives.

Street children—three million in Egypt—as a dark side of neoliberal urbanity have now emerged as a salient marker of large cities in this region of the world. Here, in the cityscapes, under bridges, in graveyards, and side streets, street children have formed flourishing outdoor communities, some with elaborate order, discipline, and an outdoor economy of survival by begging, stealing, laboring, and prostitution.

Slum dwelling, casual work, under-the-table payment, and street hawking are no longer characteristics of the traditional poor; they have spread also among educated young people with higher status, aspirations, and social skills—government employees, teachers, and professionals. Informal life and precarity have thus become a facet of educated middle-class existence, forming a new middle-class poor. By 2011, 30 percent of college graduates in Egypt, Tunisia, and Jordan were out of work. Taking advantage of the actually existing flexibility, and facilitated by overemployment, informality, and corruption in the public sector, many state employees subsidized their meager income by taking second or third jobs, often in the outdoor economy.

Strolling through the back streets of Cairo, Tunis, or Aleppo, one could not miss the spread of vast markets, mechanic shops, or pavement restaurants in packed neighborhoods; there might be the sound of happy music from colorful tents filled with families, friends, and neighbors attending a wedding ceremony; or a somber sound of Quran recitation signaling a death in the neighborhood; or the energetic commotion of teenage boys playing soccer. And all these are happening outdoors on the space of the streets and alleyways. Simply, the poor people’s cramped shelters, as in Cairo’s Dar El Salam settlement, for instance, are too small and insufficient to accommodate their spatial needs. With no courtyard, no adequate rooms, or a spacious kitchen if there is any at all, the poor inhabitants are compelled to extend their daily existence into public outdoor spaces—to the alleyways, streets, open spaces, or rooftops. It is in such places where the poor engage in cultural reproduction, in organizing public events—weddings, festivals, and funerals. Here, the outdoor spaces serve as indispensable assets to both the economic livelihood and social/cultural lives of much of the urban population. Unlike the rich, who can enjoy an expensive enclosed life, the poor cannot afford to frequent indoor restaurants, cafés, holiday resorts, or hotels.

One then wonders what such urban landscapes with their pattern of 'outdoorsing' and 'enclosure' mean to the notions of public and private. If public space is understood broadly in terms of open, accessible, and inclusive space that is regulated by public authorities, then how public are such spaces when segments of the urban population lose access to them because of fear of being out of place? What happens to the public character of the spaces on which the poor extend their lives, turning them into private economic assets or avenues of sociability for weddings, funerals, or soccer games? What happens to privacy in its cultural and established sense—protection from public intrusion such as the public gaze? How private are the lives of tens of thousands of poor families who live—sleep, give birth, and raise children—on the rooftops of Cairo? What are the implications of neoliberal urbanity in the Middle East for the politics of urban subalterns—particularly those who operate under authoritarian states and repressive regimes? 

The prevailing view on the Left seems to suggest that a neoliberal city is a lost city—where capital rules, the affluent enjoy, and the subalterns are entrapped. It is a city of glaring inequality and imbalance, where the ideal of the “right to the city,” the ability of inhabitants to collectively restructure the urban, has all but vanished.

I suggest that this new urbanity, the city inside out, not only exhibits a profound process of exclusion but also generates new dynamics of publicness that can have important implications for social and political mobilization—what I have described as 'street politics' and the 'political street'. While the subaltern groups may lose much of their traditional claims to the city, they tend in response to discover and generate new places to escape where they recover their claims in a different fashion and, in some cases, compel the elites to retreat.

The truth is that the very logic of neoliberal urbanity carries in itself the force behind generating such parallel, unknowable, and opaque life worlds. It renders both dispossession and repossession a simultaneously parallel process, thus turning the urban physical and social space into the site of a protracted battle for hegemony. The poor respond to structural dispossession by not letting go easily—they often resist slum clearance and demolition or make these measures politically costly.

In the city inside out, subalterns are seen and felt to be almost everywhere; in fact, they are everywhere. As carriers of a certain habitus—a mode of being, behaving, and doing things—the poor are present in the main streets, public parks, and alleyways; in buses, teahouses, and squares and on sidewalks. Where else can poor youngsters play soccer other than in the streets, alleyways, or other open spaces? Where else can they enjoy an affordable respite, when their cramped shelters allow little physical movement? So they wander, do business, sit about, hang around, and squat or sleep on any green spots available. In Cairo, the mass of the poor colonize every inch of public green spaces where they can rest or picnic, pavements along the Nile, and squares. Fences are installed around green patches but are unable to withstand the encroachment of the poor, when their own neighborhoods are likely to suffer from uncollected garbage, factory waste, and pollution. Thus, through their overwhelming presence in public arenas—with their overpowering bodies, gaze, behavior—and through their lifestyle, noise, and smell, the subaltern subjects unintentionally compel the disgruntled elites to retreat into their own safe havens.

Such modes of living in the cities of the Middle East are similar to how illegal migrants manage their movement and lives at the international level. There exist now massive border controls, barriers, fences, walls, and police patrols. Yet the migrants keep flooding—by air, sea, and road; hidden in the back of trucks and trains; or simply on foot. The 2015 wave of emigrants and refugees from Africa and the Arab world to Europe who literally forced their way through the borders tells us only the more mediatized form of this spreading out. They spread, expand, and grow in the cities of the Global North. They settle, find jobs, acquire homes, form families, build communities, and struggle to get legal protection. Indeed, the anxiety and panic that these subaltern groups have caused among the elites at national and international levels are remarkably similar. The Cairo elite lament about the 'invasion' of peasants from the Upper Egyptian countryside; and the Istanbul elite warn of the encroachment of the 'black Turks', meaning rural poor migrants from Anatolia, who, they say, have altogether ruralized and distorted 'our modern cities'. 

In a strikingly similar tone, white European elites express profound anxiety about the 'invasion of foreigners'—Africans, Asians, and in particular Muslims—whom they see as having overwhelmed Europe’s social habitat, distorting the European way of life by their physical presence and cultural habits—their behavior, dress, mosques, and minarets. 

The encroachments, both at the local urban and global levels, is real and likely to continue. These protagonisms are more than benign practices of everyday life by the urban subalterns; they follow unintended political consequences. These subjects are involved in appropriating opportunities and social goods, asserting the right to the city. They are engaged, in other words, in a struggle for citizenship—a process similar to what Partha Chatterjee describes for India in his Politics of the Governed. Thus, while the neoliberal city deprives many of its inhabitants of urban citizenship, it is also true that the disenfranchised do force the elites into socio-spatial retreat and enclosure—to the gated communities, private security guards, locked vehicles, partial governance, and parcelized hegemony. So in response to the neoliberal strategy of 'accumulation by dispossession', the subaltern subject may resort to survival by repossession".

A. Bayat, Revolution Without Revolutionaries. Making Sense of the Arab Spring, Stanford 2017.

Wiosna na chodnikach w mieście neoliberalnym

"Proponuję, aby kluczową cechę przestrzenną neoliberalnego miasta odnosić się do podwójnych procesów 'wychodzenia na zewnątrz' i 'grodzenia'. Neoliberalne miasto jest po części miastem otwartym na zewnątrz, w którym ogromna część ludności miejskiej, podporządkowani, zostaje zmuszona do działania, egzystencji lub po prostu życia w przestrzeni publicznej – na ulicach, w swego rodzaju 'gospodarce zewnętrznej'. Przestrzeń publiczna staje się tu niezbędnym atutem, kapitałem, aby ludzie mogli przetrwać, funkcjonować i odtwarzać życie. Przechadzając się ulicami Kairu, Teheranu, Tunisu czy Stambułu w środku dnia roboczego nie sposób nie zauważyć zadziwiającej obecności tak wielu ludzi działających na zewnątrz na ulicach - pracujących, załatwiających sprawunki, stojących, siedzących, bawiących się, negocjujących lub jeżdżących. Można się zastanawiać, dlaczego o tej porze dnia są tak niewyobrażalne korki, kiedy ludzie powinni przebywać w grodzonych przestrzeniach.

Tę pracę ucieleśniają uliczni sprzedawcy, posłańcy, kierowcy i przewoźnicy lub osoby pracujące w punktach ulicznych (takich jak pralnie uliczne, myjnie samochodowe, sklepy z narzędziami, przydrożne warsztaty) oraz spektakularne restauracje na chodnikach. Dziesiątki tysięcy motocyklistów zarabia na życie, pracując nielegalnie na ulicach Teheranu, przenosząc pocztę, pieniądze, dokumenty, towary i ludzi i mając ciągły zatarg z policją. Jakieś sto tysięcy rowerzystów porusza się samotnie po terenie bazaru w Teheranie każdej godziny. W 2009 roku policja skonfiskowała ponad 78 000 motocykli i ukarała grzywną około 292 000 osób w tym rejonie. Zmniejszające się dochody i bezpieczeństwo socjalne (takie jak dotacje do żywności i kontrole czynszów) zmusiły wiele biednych rodzin do zatrudniania większej liczby członków rodziny, takich jak kobiety i dzieci, aby zarobić na życie, a ci często kończą w gospodarce pod gołym niebem, jeśli nie zdecydują się szukać wsparcia państwa lub wywierać presji na dochód swoich krewnych.

Dzieci ulicy – ​​jest ich trzy miliony w Egipcie – jako ciemna strona neoliberalnej miejskości, wyłoniły się teraz jako istotny wyznacznik dużych miast w tym regionie świata. Tutaj, w pejzażach miejskich, pod mostami, na cmentarzach i bocznych ulicach, dzieci ulicy tworzą kwitnące społeczności na świeżym powietrzu, część z nich z wyrafinowanym porządkiem, dyscypliną i zewnętrzną ekonomią przetrwania poprzez żebractwo, kradzież, pracę i prostytucję.

Pomieszkiwanie w slumsach, praca dorywcza, wypłata 'pod stołem' i domokrążstwo uliczne nie są już cechami tradycyjnej biedoty; rozpowszechniły się także wśród wykształconej młodzieży o wyższym statusie, aspiracjach i umiejętnościach społecznych – pracowników rządowych, nauczycieli, specjalistów. Nieformalne życie i niepewność stały się w ten sposób aspektem wykształconej egzystencji klasy średniej, tworząc nową biedę klasy średniej. Do 2011 roku 30 procent absolwentów szkół wyższych w Egipcie, Tunezji i Jordanii było bez pracy. Korzystając z faktycznie istniejącej elastyczności, a ułatwianej przez rozdęte zatrudnienie, nieformalność i korupcję w sektorze publicznym, wielu pracowników państwowych subsydiowało swoje skromne dochody, podejmując drugą lub trzecią pracę, często w gospodarce zewnętrznej.

Spacerując bocznymi uliczkami Kairu, Tunisu czy Aleppo, nie można było przeoczyć rozległych targowisk, sklepów rzemieślniczych czy restauracji chodnikowych w zatłoczonych dzielnicach; może z nich dobiegać radosna muzyka z kolorowych namiotów wypełnionych rodzinami, przyjaciółmi i sąsiadami uczestniczącymi w ceremonii ślubnej; lub ponury dźwięk recytacji Koranu sygnalizujący śmierć w sąsiedztwie; albo energiczne zamieszanie wywoływane przez nastoletnich chłopców grających w piłkę nożną. A wszystko to dzieje się w plenerze, w przestrzeni ulic i alejek. Po prostu ciasne schronienia biednych ludzi, jak na przykład w kairskiej osadzie Dar El Salam, są zbyt małe i niewystarczające, aby zaspokoić ich potrzeby przestrzenne. Bez dziedzińca, odpowiednich pokoi lub przestronnej kuchni, jeśli ta w ogóle istnieje, biedni mieszkańcy są zmuszeni do rozszerzania swojej codziennej egzystencji na publiczne przestrzenie zewnętrzne – na alejki, ulice, otwarte przestrzenie lub dachy. To właśnie w takich miejscach biedni angażują się w reprodukcję kulturową, organizując imprezy publiczne — wesela, festiwale i pogrzeby. Tutaj przestrzenie zewnętrzne służą jako niezbędne zasoby zarówno do życia gospodarczego, jak i życia społeczno-kulturalnego dużej części populacji miejskiej. W przeciwieństwie do bogatych, którzy mogą cieszyć się drogim, zamkniętym życiem, biedni nie mogą sobie pozwolić na częste odwiedzanie restauracji, kawiarni, ośrodków wypoczynkowych czy hoteli.

Można się więc zastanawiać, co takiego miejskie pejzaże z ich wzorami 'otwierania się' i 'grodzenia' znaczą dla pary pojęć tego, co publiczne i prywatne. Jeśli przestrzeń publiczna jest rozumiana szeroko jako przestrzeń otwarta, dostępna i inkluzywna, która jest regulowana przez władze publiczne, to w jakim sensie publiczne są takie przestrzenie, co do których część populacji miejskiej traci dostęp z obawy przed byciem nie na miejscu? Co dzieje się z publicznym charakterem przestrzeni, od których zależy życie ubogich, którzy zamieniają ją w prywatne aktywa gospodarcze lub aleje towarzyskie przeznaczone na śluby, pogrzeby czy mecze piłki nożnej? Co dzieje się tu z prywatnością w jej kulturowym i ustalonym sensie – ochrony przed ingerencją publiczną, taką jak publiczne spojrzenie? Jak bardzo prywatne jest życie dziesiątek tysięcy biednych rodzin, które żyją – śpią, rodzą i wychowują dzieci – na dachach Kairu? Jakie są implikacje neoliberalnej miejskości na Bliskim Wschodzie dla polityki miejskich podporządkowanych – zwłaszcza tych, którzy działają w państwach autorytarnych i represyjnych reżimach?

Dominujący pogląd na lewicy zdaje się sugerować, że neoliberalne miasto to miasto stracone, w którym rządzi kapitał, zamożni rozkoszują się życiem, a podporządkowani są w pułapce. Jest to miasto rażących nierówności i nierównowag, w którym ideał 'prawa do miasta', zdolności mieszkańców do zbiorowej restrukturyzacji miejskości, praktycznie zniknął.

Sugeruję, że ta nowa miejskość, miasto otwarte na swoje zewnętrze, wykazuje nie tylko głęboki proces wykluczenia, ale także generuje nową dynamikę jawności, która może mieć ważne implikacje dla społecznej i politycznej mobilizacji – tego, co opisałem jako 'politykę uliczną' i 'ulicę polityczną'. Podczas gdy grupy podporządkowane mogą utracić wiele ze swoich tradycyjnych roszczeń do miasta, w odpowiedzi objawiają tendencję do odkrywania i tworzenia nowych miejsc ucieczki, gdzie odzyskują swoje roszczenia w inny sposób, a w niektórych przypadkach zmuszają elity do odwrotu.

Prawda jest taka, że ​​sama logika neoliberalnej miejskości niesie w sobie siłę stojącą za tworzeniem takich równoległych, niepoznawalnych i nieprzejrzystych światów życia. Sprawia ona, że ​​zarówno wywłaszczenie, jak i odzyskanie dostępu stają się równoległym procesem, zamieniając w ten sposób miejską przestrzeń fizyczną i społeczną w miejsce długotrwałej walki o hegemonię. Ubodzy reagują na wywłaszczenie strukturalne, nie odpuszczając łatwo – często sprzeciwiają się oczyszczaniu slumsów i rozbiórce lub czynią te środki politycznie kosztownymi.

W mieście zewnętrznym podporządkowani są widziani, a ich obecność odczuwana prawie wszędzie; w rzeczywistości są wszędzie. Jako nosiciele pewnego habitusu – sposobu bycia, zachowania i robienia rzeczy – biedni są obecni na głównych ulicach, w publicznych parkach i alejkach; w autobusach, herbaciarniach, placach i chodnikach. Gdzie indziej biedni młodzieńcy mogą grać w piłkę nożną, jeśli nie na ulicach, alejkach lub innych w otwartych przestrzeniach? Gdzie indziej mogą cieszyć się przystępnym cenowo wytchnieniem, gdy ich ciasne schronienia pozwalają na tak niewiele ruchu? Tak więc wędrują, robią interesy, siedzą, kręcą się i kucają lub śpią na wszelkich dostępnych zielonych skrawkach. W Kairze masy ubogich kolonizują każdy centymetr publicznych terenów zielonych, na których mogą odpocząć lub urządzać pikniki, zajmują chodniki wzdłuż Nilu i place. Ogrodzenia są instalowane wokół terenów zielonych, ale nie są w stanie zatrzymać wdzierania się biednych, podczas gdy ich dzielnica może ucierpieć z powodu nieodebranych śmieci, odpadów fabrycznych i zanieczyszczenia. Tak więc, poprzez swoją przytłaczającą obecność na arenie publicznej – z ich obezwładniającymi ciałami, spojrzeniem, zachowaniem – oraz poprzez styl życia, hałas i zapach, podporządkowane podmioty nieumyślnie zmuszają niezadowolone elity do wycofania się do swoich bezpiecznych schronień.

Takie sposoby życia w miastach Bliskiego Wschodu są podobne do tego, jak nielegalni migranci zarządzają swoim przemieszczaniem się i życiem na poziomie międzynarodowym. Istnieją teraz masowe kontrole graniczne, bariery, ogrodzenia, mury i patrole policyjne. Mimo to migranci wciąż przelewają się na drugą stronę – drogą powietrzną, morską i drogową; ukryci z tyłu ciężarówek i pociągów; lub po prostu pieszo. Fala emigrantów i uchodźców z Afryki i świata arabskiego do Europy w 2015 roku, którzy dosłownie przedarli się przez granice, mówi nam tylko o bardziej zmediatyzowanej formie tego rozprzestrzeniania się. Rozprzestrzeniają się, rozszerzają i rosną w miastach Globalnej Północy. Osiedlają się, znajdują pracę, nabywają domy, zakładają rodziny, budują społeczności i walczą o ochronę prawną. Rzeczywiście, niepokój i panika, które te podrzędne grupy wywołały wśród elit na poziomie krajowym i międzynarodowym, są niezwykle podobne. Elity kairskie lamentują nad 'inwazją' chłopów ze wsi Górnego Egiptu; a elity Stambułu ostrzegają przed wkroczeniem 'czarnych Turków', czyli wiejskich biednych migrantów z Anatolii, którzy, jak mówią, całkowicie zdegradowali i wypaczyli 'nasze nowoczesne miasta'. W uderzająco podobnym tonie białe europejskie elity wyrażają głęboki niepokój przed 'inwazją cudzoziemców' – Afrykanów, Azjatów, a zwłaszcza muzułmanów – których postrzegają jako zaburzających europejskie środowisko społeczne, zniekształcających europejski styl życia przez swoją fizyczną obecność i nawyki kulturowe — zachowanie, ubiór, meczety i minarety.

Wtargnięcia, zarówno na lokalnym, miejskim, jak i globalnym poziomie, są realne i prawdopodobnie będą się utrzymywać. Te działania są czymś więcej niż łagodnymi praktykami codziennego życia miejskich podporządkowanych; podążają one za niezamierzonymi konsekwencjami politycznymi. Podmioty te zajmują się zawłaszczaniem szans i dóbr społecznych, dochodzeniem swojego prawa do miasta. Innymi słowy, są zaangażowane w walkę o obywatelstwo – proces podobny do tego, który Partha Chatterjee opisuje w odniesieniu do Indii w swojej Polityce rządzonych. Tak więc, podczas gdy neoliberalne miasto pozbawia wielu swoich mieszkańców miejskiego obywatelstwa, prawdą jest również to, że pozbawieni praw zmuszają elity do społeczno-przestrzennego odwrotu i zamknięcia – do grodzonych osiedli, prywatnych ochroniarzy, szczelnie zamkniętych pojazdów, częściowego zarządzania i sparaliżowanej hegemonii. Tak więc w odpowiedzi na neoliberalną strategię 'akumulacji poprzez wywłaszczenie' podporządkowany podmiot może uciekać się do przetrwania poprzez ponowne przywłaszczenie”.

A. Bayat, Revolution Without Revolutionaries. Making Sense of the Arab Spring, Stanford 2017.