czwartek, 31 grudnia 2020

The tales of black Spartacus / Opowieści o czarnym Spartakusie

The tales of black Spartacus

"In 1791 the enslaved population of Saint-Domingue rose up in arms for its own sake, setting the colony on the course for a revolution that would push France to abolish slavery, see Spain and Great Britain attempt and fail to subdue republican and enslaved armies, and eventually witness the insurgent army defeat a formidable expedition sent by Napoleon Bonaparte to reeestablish slavery.

(...) Abbé Raynal Histoire philosophique et politique des établissements et du commerce des Européens dans les deux Indes - a lengthy study of European colonization written by a small army of writers under's Raynal name - was first published in 1770 and regularly republished in the following decades. From the first edition, the treatise contained a passage of critical of slavery (...): 'Where is this great man to be found, whom nature, perhaps, owe to the honour of the human species? Where is this new Spartacus, who fill find a Crassus? Then will the black code be no more; and the white code will be a dreadful one, if the conqueror only regards the right to reprisals'.

The last French edition of the text (1780) featured an even longer discussion of the wrongs of slavery that eschewed evocations of Spartacus for references to a passage from another best seller, a fantasy novel by Louis-Sébastien Mercier. (...) Strolling through a hall of statues portraying the attrocities wrought on humanity by the nations, the protagonist happens on a statue of 'the Avenger of the New World', who led slaves into a massive uprising against 'all their tyrants; French, Spanish, English, Dutch, and Portuguese' and wiped out European power across the Americas.

(...) Raynal's and Mercier's black Spartacus was an informed abstraction; applied to the events of the Haitian Revolution after 1791, it forced them into a profoundly racist frame of interpretation. Scholars have highlighted the general connection between Raynal, Mercier, and this characterization of Louverture on many occasions.

(...) What Marlene Daut calls the 'Englihtenment literacy narrative' of the Haitian Revolution - the notion that Saint-Domingue revolutionaries in general and Louverture in particular 'could have been inspired to revolt by reading Raynal or other works of philosophy' - stems from a historical outlook beholden to notions of nation and race issued from European pseudo-scientific writings and historiography. (...) The literacy narrative focuses on West Indian agents accessing European writing, but, simultneously, it is also the product of Europeans writing these agents into literate being. 
(...) People of color living in colonial society channeled the literary tradition of black avenger figures, in the process giving it renewed life and meaning. Deborah Jenson dubs Louverture 'spin doctor' who used the rhetoric of the French Revolution to 'sell' the Haitian Revolution. 
(...) On April 1, 1796, General Laveaux named Touissant Louverture his lieutenant governor as a reward for saving his life. (...) Legend has it that on this occasion Laveaux first dubbed Touissant Louverture 'black Spartacus, the man of Raynal's prophecy'. (...) this moment represents Louverture's baptism into French Enlightenment. 
(...) If reading Raynal opened Louverture's eyes to the word of the French, his subsequent transatlantic engagement with the continental public sphere was but the practice of the secular faith, culmintating in the moment when, through Laveaux's ministrations, Louverture accepted Raynal - and beyond him the French Enlightenment project - as his personal savior. (...) [It] retroactively makes Laveuax's speech into a performative act by which the representative of the French Republic designates in Touissant Louverture the fulfillment of a well-known prophecy of the republican canon. This act rests on confirming rather than contradicting the increasingly racialized - and increasingly white - vision of Frenchness that had begun to develop in the preceding decades. 
Louverture does not fit the part of Raynal's avenger, because Raynal's avenger is the abstraction of the righteous struggle for freedom that any true lover of liberty can identify with. Louverture, a man of flash and blood, a political man - for good or bad - cannot possibly be his incarnation. The importance of the comparison is here revealed in its utter literariness: reproduced and circulated as it was around the Atlantic world, it became the center of a discussion over the revolution in general and Touissant in particular as Western productions, in all the theatrical sense of the word. 
(...) If Louverture's identification with Raynal's black Spartacus was in part an effort at placing European audiences familiar with Raynal, after independence Dessaline's evocation of the figure was meant strictly to terrify. (...) In document after document Dessalines made sure to define Haiti as the black nation of Europe's nightmares. (...) Dessaline's self-identification with the avenger of the Americas in his official proclamations proves a willful, self-aware, and eminently sarcastic intertextual gesture. The April 28, 1804, proclamation following the massacre of the whites at times reads like a pastiche of Raynal's and Mercier's texts. Here Dessalines reverses Raynal's famous question: 'Where is that vile Haitian, so unworthy of his regeneration, who thinks he has not accomplished the decress of the Eternal, by exterminating these blood-thirsty tigers?'.  
(...) Dessalines's proclamations circulated around the Americas and were deemed instrumental in starting several slave uprisings, in particular in the United States. They were notably reproduced freely in southern newspapers, and it is indeed unlikely that they failed to reach black eyes and ears they contributed to conceptualize. Indeed, article 14 of his constitution made Haiti the global home of blackness: 'All acception of colour among the children of one and the same family, of whom the chief magistrate is the father, being necessarily to cease, the Haytians shall hence forward be known only generic appellation of Blacks'. (...) Article 13 also made clear that even those phenotypically white people naturalized as Haitians would be considered black. The effort at curing the wounds inflicted by the socioracial civil wars that overlapped the revolution and the War of Independence is fairly transparent. It was also ultimately unsucessful, as later developments proved. But in the meantime, here was a bold attempt at lighting a beacon beyond the confines of white Western thougths. 
(...) Audre Lorde famously declared that 'the master's tools will never dismantle the master's house': the house that the slave trade built in the West rests in no small part on literary, narrative foundations. (...) While with Jean Fouchard we can recognize how 'along with marronage', literacy constituted for many of the enslaved 'their first flight from the colonial night, their first escapes into the paths of Liberty', we must also keep in mind that the discourse of literacy is tied to understandings of knowledge and education profoundly influenced by race prejudice and predicated on downplaying contributions beyond the scribal. (...) Literacy is a tool one may or may not have access to; it is also a tool one may or may not decide to us. In certain circumstances avoiding the traditional record is a strategy. As Jessica A. Krug provoticavely proposes in her discussion of stateless Maroons around the Atlantic world, it may well be that such communities 'chose to eschew writing and forms of oral history and tradition that reinforce hierarchy', in full awareness of the ways in which writing and the print archive could act as tools of hegemony. Avoiding the record, Maroons could adress their peers in fugitive terms and modes beneath the awareness of literate world, 'on the lower frequencies', as it were."

G. Pierrot, The Black Avenger in Atlantic Culture, Athens 2019.

Opowieści o czarnym Spartakusie

"W roku 1791 zniewolona ludność San Domingo chwyciła za broń we własnej sprawie, kierując kolonię na rewolucyjny kurs, który zmusi Francję do zniesienia niewolnictwa, popchnie Hiszpanię i Wielką Brytanię do nieudanej próby podporządkowania sobie republikańskich i niewolniczych armii, a ostatecznie pozwoli powstańczej armii doświadczyć zwycięstwa nad potężną ekspedycją wysłaną przez Napoleona Bonaparte, która miała na celu przywrócenie niewolnictwa.

(...) Filozoficzna i polityczna historia europejskich osad i handlu Indii obojgu Abbé Raynala - obszerne studium europejskiej kolonizacji, spisane przez niewielkie zgrupowanie pisarzy pod nazwiskiem Raynala - opublikowano pierwotnie w roku 1770 i regularnie wznawiano je w następnych dekadach. Począwszy od pierwszej edycji, traktat zawierał fragment krytyczny wobec niewolnictwa (...): 'Gdzieżże jest ten wielki człowiek, którego natura, być może, dłużna jest honorowi gatunku ludzkiego? Gdzie jest ten nowy Spartakus, który napotka Krassusa? Wtedy nie będzie już czarnego kodu [rasistowski Code Noir we francuskim imperium kolonialnym]; a biały kod będzie straszliwy, jeśli zdobywca uzna tylko prawo do odwetu'. 
Ostatnie francuskie wydanie tego tekstu (z roku 1780) zawierało nawet dłuższą dyskusję na temat zła wypływającego z niewolnictwa, w której unikano odwołań do Spartakusa na rzecz referencji do fragmentu z innego bestselleru, powieści fantasy autorstwa Louis-Sébastiena Merciera. (...) Przechadzając się po sali posągów upamiętniających okrucieństwa wyrządzone ludzkości przez nacje, główny bohater natrafia na posąg 'Mściciela Nowego Świata', który poprowadził niewolników do wielkiego powstania przeciwko 'wszystkim tyranom; Francuzom, Hiszpanom, Anglikom, Holendrom i Portugalczykom' i zniszczył europejską potęgę w obu Amerykach. 
Czarny Spartakus Raynala i Merciera był świadomie zaplanowaną abstrakcją; zaaplikowany do wydarzeń Rewolucji Haitańskiej po 1791 roku, wpisał ją w głęboko rasistowską ramę interpretacyjną. Badacze  przy wielu okazjach podkreślali ogólny związek między Raynalem, Mercierem i wyznaczoną przez niego charakterystykę Louverture'a [przywódcy rewolucji na Haiti]. 
(...) To, co Marlene Daut określiła mianem 'oświeceniowej narracji o czytaniu i pisaniu' na temat Rewolucji Haitańskiej - pogląd, że rewolucjoniści z San Domingo w ogólności, a Louverture w szczególności 'mogli być zainspirowani do buntu przez lekturę Raynala albo innych dzieł filozoficznych' - wpływa z historycznej perspektywy związanej z kategoriami narodu i rasy, wywodzącymi się z europejskich pseudo-naukowych pism i historiografii. (...) Narracja o posługiwaniu się słowem skupia się na dostępie podmiotów z Indii Zachodnich do europejskich pism, ale - jednocześnie - jest także wytworem europejskiego wpisania tych podmiotów w byty literackie. 
(...) Ludzie kolorowi w kolonialnym społeczeństwie skanalizowali literacką tradycję wokół figur czarnego mściciela w procesie, który dał im nowe życie i znaczenie. Deborah Jenson nazywa Louverture'a 'spin doktorem', który używał retoryki Rewolucji Francuskiej po to, by 'sprzedać' za jej pomocą Rewolucję Haitańską. 
(...) 1 kwietnia 1796 roku generał Laveaux mianował Touissanta Louverature'a swoim zastępcą gubernatora w nagrodę za uratowanie życia. (...) Legenda głosi, że przy tej okazji Laveaux jako pierwszy nazwał Touissanta Louverture'a 'czarnym Spartakusem, człowiekiem z proroctwa Raynala'. (...) Ten moment reprezentuje chrzest Louverture'a na gruncie francuskiego oświecenia. 
(...) Jeśli to lektura Raynala miała otworzyć oczy Louverture'a na słowa języka francuskiego, to jego późniejsze transatlantyckie zaangażowanie w kontynentalną sferę publiczną miało być jedynie praktyką świeckiej wiary, która osiągnęła swój punkt kulminacyjny, gdy - dzięki zabiegom Laveaux - Louverture zaakceptował Raynala - a ponad nim francuski projekt oświeceniowy - jako swojego osobistego wybawcę. (...) To retroaktywnie uczyniło z przemówienia Laveaux performatywny akt, poprzez których reprezentant Republiki Francuskiej wyznacza Touissanta Louverture'a do spełnienia dobrze znanej przepowiedni z republikańskiego kanonu. Ten akt opierał się raczej na utwierdzaniu niż zaprzeczaniu coraz bardziej urasowionej - i coraz bardziej białej - wizji francuskości, która zaczęła się rozwijać w poprzednich dekadach. 
Louverture nie pasował do roli Raynalowskiego mściciela, ponieważ mściciel Raynala był abstrakcją wyrażającą słuszność walki o wolność, z którą każdy autentyczny miłośnik wolności powinien móc się zidentyfikować. Louverture, człowiek z krwi i kości, człowiek polityczny - na dobre i na złe - nie mógł być jego inkarnacją. Znaczenie tego porównania ujawnia się tutaj w całej swojej literackości: reprodukowane i krążące po świecie atlantyckim, stało się ono punktem ciężkości dla dyskusji o rewolucji w ogóle, a o Touissancie w szczególności, rozumianych jako zachodnie produkcje, w całym teatralnym pojmowaniu tego słowa. 
(...) Jeśli identyfikowanie się Louverture'a z czarnym Spartakusem Raynala stanowiło po części próbę pozyskania europejskich publiczności, zaznajomionych z Raynalem, to po niepodległości Dessalines [przywódca Haiti] przywoływał tę figurę wyłącznie po to, by budzić trwogę. (...) W jednym dokumencie za drugim Dessalines dokładał starań, żeby definiować Haiti jako czarny naród z europejskich koszmarów. (...) Samoidentyfikacja Dessalinesa z mścicielem Ameryk w jego oficjalnych proklamacjach dowodzi, że były to rozmyślne, świadome i wybitnie sarkastyczne gesty intertekstualne. 28 kwietnia 1804 proklamacja następująca po masakrze białych brzmi momentami jak pastisz tekstów Raynala i Merciera. Tak Dessalines odwrócił słynne pytanie Raynala: 'Gdzie jest ten nikczemny Haitańczyk, tak niegodny swojego odrodzenia, który myśli sobie, że nie dokonał upadku Wiekuistości, eksterminując te złaknione krwi tygrysy?'. 
(...) Proklamacje Dessalinesa krążyły wzdłuż i wszerz Atlantyku i zostały uznane za czynnik wywołujący kilka powstań niewolniczych, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych. Były przede wszystkim swobodnie przedrukowywane w gazetach na Południu USA i faktycznie byłoby to mało prawdopodobne, żeby nie dosięgły czarnych oczu i uszu, które pomogły skonceptualizować. Rzeczywiście, artykuł 14 jego konstytucji uczynił z Haiti światowy dom czarności: 'Wszelkie dziedziczenie koloru pośród dzieci jednej i tej samej rodziny, której głową jest ojciec, z konieczności wygasa, Haitańczycy będą odtąd znani pod ogólną nazwą Czarnych'. (...) Artykuł 14 wyjaśniał także, że nawet ludzie fenotypowo biali, znaturalizowani jako Haitańczycy, będą uważani za czarnych. Próba zaleczenia blizn, wywołanych społeczno-rasowymi wojnami domowymi, które nałożyły się na rewolucję i wojnę o niepodległość, jest tu dość jasno widoczna. Ostatecznie okazała się ona nieudana, jak pokazały późniejsze zdarzenia. Ale w międzyczasie doszło tu do odważnej próby rozniecenia światłości poza granicami białej myśli zachodniej. 
(...) Audre Lorde ukuła słynną deklarację, że 'narzędzia Pana nigdy nie pozwolą zdemontować domu Pana': dom, który handel niewolnikami wybudował na Zachodzie, opierał się w dużej mierze na literackich, narracyjnych fundamentach. (...) Chociaż wraz z Jeanem Fouchardem możemy uznać, do jakiego stopnia 'wraz ze zbiegostwem [marronage]', umiejętność czytania i pisania stanowiła dla wielu zniewolonych 'ich pierwszą ucieczkę z kolonialnej nocy, ich pierwsze wymknięcie się na ścieżki Wolności', musimy także pamiętać, że dyskurs pisania i czytania jest powiązany z rozumieniem wiedzy i edukacji, na które głęboko wpłynęły uprzedzenia rasowe i opiera się na bagatelizowaniu osiągnięć innych niż spisane. (...) Język pisany jest narzędziem, do którego można mieć dostęp lub nie; jest także narzędziem, na użycie którego można zdecydować się bądź nie. W pewnych okolicznościach unikanie tradycyjnego zapisu jest rodzajem strategii. Jak prowokacyjnie zaproponowała to Jessica A. Krug w dyskusji na temat bezpaństwowych Maronów w świecie atlantyckim, może być równie dobrze tak, że tego rodzaju społeczności 'zdecydowały wystrzegać się pisania i form historii oralnej oraz tradycji, które wzmacniają hierarchię', z pełną świadomością sposobów, poprzez które pisanie i drukowane archiwum mogą działać jako narzędzie hegemonii. Unikając zapisu, Maroni mogli zwracać się do swoich współziomków w ulotnych terminach i trybie, poza świadomością piśmiennego świata, niejako 'na niższych częstotliwościach'."

G. Pierrot, The Black Avenger in Atlantic Culture, Athens 2019.

niedziela, 27 grudnia 2020

The respect of people of the street / Szacunek ludzi ulicy

The respect of people of the street

From Maria Antonietta Macciocchi’s letter to Louis Althusser:

„What I have been able, with great difficulty, to discover, whenever the situation permitted it, in my conversations with the workers, is roughly as follows. A sub-proletarian, who ‘invents’ his work every day, has a precarious existence, but he does ‘enjoy’ a form of freedom and independence from all bosses. And in that sense he does feel himself to be as free as a bird. This is why he looks down on the worker, for - as a comrade told me - he thinks: ‘That bloke shuts himself up in a jail all day long, he turns himself into a slave, he agrees to obey a boss. . . .’ And when he sees the worker go off at a certain hour and return at a certain hour he reconfirms for himself that the worker’s life is one of forced labour, made all the worse by the fact that the handcuffs and chains worn by the worker were put there voluntarily. His, the sub-proletarian’s, life, on the other hand, is an independent one. And therefore he has no respect for the worker. If they meet on the street or elsewhere, they usually say nothing at all to one another. The sub-proletarian feels himself superior in intellect, inventiveness and, in general, in the art of living. . . . This is among the major reasons why the Neapolitan worker is so psychologically isolated. Any pride that may exist in having a steady job, a trade, is greatly diluted by the realization which is constantly present before his eyes, that he has given up ‘another way of life’, which his neighbours lead, and which is a life full of great opportunities for adventure and the exercise of imagination.  
Moreover, unlike the sub-proletarian, he lives in constant fear of losing his job. Hence even his prospects are severely limited, because the worker, without the factory, is finished. His existence without his job would be that of a cripple, given that he has never learned the petty trades of the street or, rather, that he has never learned to invent a ‘business’ or a way of making a living. In other words, he has no resources. Or else, even if he succeeds, his very success means his complete degradation as a worker. Thus we see that this sadness of the workers has another source: it stems from their renunciation of their entire external environment, where everyone lives all the year round in the open air, in the streets, walks there, works there, carries on his interminable disputes and fights his fights there, and so on. The worker, sealed up in his factory, is like a cloistered monk who has cut himself off from the world of others and renounced that life. In doing this, he is aware above all of having renounced the air, the environment, the rules and the means of the secular life, the philosophers of which are the lazzari, as the sub-proletariat is called.  
At Barra, several days ago, I met a good-looking dark youth, the son-in-law of a sub-proletarian. He lives in a vile courtyard off Vico Sirena, a place so poverty-stricken that I spoke about it at one of my meetings. ‘What do you do ?’ I asked him. He shrugged his shoulders and said, ‘I had to go to work in the factory, to work for Ignis.’ ‘Well, then, you’re a worker?’ I asked with great interest. ‘Yes, by necessity. I got married when I was sixteen and the girl was only thirteen and a half. We got into trouble. We already have a baby. . . .’ He told me that he works eleven hours a day, since he does two hours of overtime each day, plus one more hour to make up for having Saturday off. It is clear that he feels like a prisoner, and this detention of eleven hours weighs on him in contrast with the life of the quarter, which is always in motion, extrovert and ready to reach out to the outside world.  
The severing of the umbilical cord that ties you to the streets is, in short, painful. After a time the worker gets used to it, and he acquires his own rhythm of life, gaining that particular dignity which goes along with the life of a worker. But he also gets used to a life withdrawn from that of the quarter, and a lack of social ties with his other environment. His wife doesn’t have friends among the other women, so she is alone. . . . On Sundays, the worker stays at home, because he is tired, or because this is the only day he has any time for his family, or because he has nowhere to go, or because a Sunday walk with the family would require him to dress decently in front of the quarter. ‘They stay at home out of a sense of modesty and sensitivity to the way others will react,’ I was told by a youth. ‘At least it was this way for my father: he had only the suit he got married in, but he was ashamed to go out in that on Sundays because it would seem too smart. The only other clothes he had were those he wore to work, but they were too shabby. The same was true for my mother, and so they stayed at home. .. .’ In her study on ‘the workers’ condition’, Simone Weil writes: ‘Sunday is the day on which everyone wants to forget that there is any need to work. To do this, everyone spends. And they try to dress as if they were not forced to work for a living. Clothes in this context both satisfy people’s vanity and give them illusions of power.’ The sub-proletarian, however, like the bohemian, has no such problems. His dignity is inscribed in his very choice of life style, and wearing patches on his clothes therefore creates no more complexes for him on Sunday than it does on any other day.  
On the other hand, in the peasant villages where I have been, the worker is respected almost as a nobleman, and workers are in fact called ‘artists’ because they possess the ‘art’ of making something with their hands. It is pretty clear, then, that in Naples the bourgeoisie and the ruling class have undertaken an extremely successful campaign of psychological denigration. All over Italy, the saying goes that if someone does not have a job at Naples it is because people there do not like to work. Even [Alexandre] Dumas, trying to explain what work meant for the common people of Naples, wrote, ‘Other peoples rest when they are tired of working; the Neapolitan works when he is tired of resting.’ These elements of irony about the people’s attitude towards work down here are used by the ruling class as justifications. It is a good way for capitalism to avoid its most serious responsibilities, or simply to cover them up. Once you become somewhat less of an outsider here in Naples, you begin to realize that this attitude has an influence even among us Communists, and there is a tendency to laugh about it and find it amusing.  
When I first came to Naples, a Neapolitan comrade, a woman, told me the following parable - stressing to me that I should take care not to try to be a great activist and that instead I should try to penetrate the philosophy of the ‘common people’. A very rich and powerful man, a boss or a ‘technocrat’, let us say, is walking along the Santa Lucia Lungomare when he sees a young man lying in the sun on the grass. He walks over to him and says, ‘What are you doing lying there, young man, without any job or future? Wouldn’t you prefer to have a nice, secure job?’ The Neapolitan responds rather laconically, ‘And then what?’ ‘Then you would take pride in yourself, you could get married, have a nice place to live.’ ‘And then?’ ‘Then your experience would permit you to get involved in larger undertakings, either in commerce or industry, and you soon could double your money and have a nice chunk of capital at your disposal.’ 'And then?’ ‘Then you could provide a leisurely life for your family, you could buy a great big house, a villa by the sea, servants, and you could travel all over the world.’ ‘And then?’ ‘Then, you could get so rich that you would get to the point where you did not have to work at all; you could simply enjoy life, stay in complete comfort, and never have to worry about anything. . . .’ To this the young Neapolitan answers, ‘But I already have that.’  
These are eighteenth-century bourgeois myths which still hang on, and which act as covers for the specific forms that capitalism has taken at Naples. They also have a strong effect on the masses’ will to rebel, and I feel this influence more concretely, like the weight of a big stone, with every passing day of this electoral campaign”. 

M.A. Macciocchi, Letters the inside the Italian Communist Party to Louis Althusser, London 1973.


Szacunek ludzi ulicy

Z listu Marii Antonietty Macciocchi do Louisa Althussera:

„To, co udało mi się odkryć z wielką trudnością w moich rozmowach z robotnikami, ilekroć pozwalała na to sytuacja, wygląda mniej więcej tak. Sub-proletariusz, który każdego dnia ‘wymyśla’ swoją pracę, wiedzie żywot niepewny, ale ‘cieszy się’ formą wolności i niezależności od swoich szefów. I w tym sensie czuje się wolny jak ptak. To dlatego spogląda na robotnika z góry, bo – jak powiedział mi pewien towarzysz – myśli on następująco: ‘Ten facet zamyka się na cały dzień w więzieniu, zamienia się w niewolnika, zgadza się na to, by słuchać szefa…’. A kiedy widzi jak robotnik wychodzi o określonej godzinie i wraca o określonej godzinie, utwierdza się w przekonaniu, że życie robotnika to życie w pracy przymusowej, tym gorsze, że kajdanki i łańcuchy noszone przez robotnika zostały przez niego założone dobrowolnie. Jego sub-proletariackie życie, z drugiej strony, jest niezależne. I dlatego nie szanuje on robotnika. Jeśli spotkają się na ulicy czy gdzieś indziej, zwykle nie mają sobie nic do powiedzenia. Sub-proletariusz czuje się lepszy pod względem intelektu, inwencji i – ogólnie rzecz biorąc – sztuki życia… To jeden z najważniejszych powodów, dla których neapolitański robotnik jest psychologicznie tak bardzo izolowany. Wszelka duma, która może brać się z posiadania stałej pracy, zawodu, jest tak bardzo osłabiona przez świadomość, trwale obecną przed jego oczami, że porzucił ‘inny sposób życia’, który prowadzą jego sąsiedzi i w którym życie pełne jest wielkich możliwości przygody i ćwiczeń wyobraźni.  
Co więcej, w przeciwieństwie do sub-proletariusza, żyje on w ciągłym strachu przed utratą pracy. Stąd nawet jego perspektywy są poważnie ograniczone, ponieważ robotnik bez fabryki jest skończony. Jego egzystencja bez pracy byłaby kaleka, biorąc pod uwagę, że nigdy nie nauczył się on drobnych zawodów ulicy, a raczej, że nigdy nie nauczył się wymyślać ‘biznesu’ czy sztuki zarabiania na życie. Innymi słowy, nie ma on żadnych zasobów. A nawet jeśli mu się powiedzie, to sam jego sukces tożsamy będzie z całkowitą degradacją jako robotnika. Stąd widzimy, że ten smutek robotników ma inne źródło: bierze się on z wyrzeczenia się całego środowiska zewnętrznego, w którym każdy żyje przez cały rok na świeżym powietrzu, na ulicach, chodzi po nich, pracuje na nich, prowadzi tam swoje niekończące się dysputy i utarczki i tak dalej. Robotnik, zamknięty w swojej fabryce, jest jak mnich klasztorny, który odciął się od świata zamieszkiwanego przez innych i wyrzekł się życia. Postępując tak jest on świadomy, że wyrzekł się powietrza, środowiska, reguł i środków świeckiego życia, którego filozofami są nędzarze/łajdacy [lazzari], jak nazywa się sub-proletariat.  
Kilka dni temu w Barra spotkałam przystojnego śniadego młodzieńca, zięcia sub-proletariusza. Mieszka w ohydnym dziedzińcu niedaleko Vico Sirena, miejscu tak ubogim, że omawiałam je na jednym ze spotkań. ‘Czym się zajmujesz?’, zapytałam go. Wzruszył ramionami i odpowiedział: ‘Muszę chodzić pracować do fabryki, pracować dla Ignis’. ‘A więc jesteś robotnikiem?’, dopytałam go z dużym zaciekawieniem. ‘Tak, z konieczności. Ożeniłem się, kiedy miałem szesnaście lat, dziewczyna miała tylko trzynaście i pół. Wpadliśmy w tarapaty. Już mamy dziecko…’. Powiedział mi, że pracuje jedenaście godzin dziennie, bo wykonuje dwie nadgodziny każdego dnia i dodatkową godzinę, żeby mieć wolną sobotę. Jasnym jest, że czuje się jak więzień, a jedenaście godzin osadzenia ciąży mu w porównaniu z życiem kwartału, które jest w ciągłym ruchu, ekstrawertyczne i gotowe dosięgnąć świata zewnętrznego.  
Odcięcie pępowiny, która łączy cię z ulicami jest, krótko mówiąc, bolesne. Po pewnym czasie robotnik przyzwyczaja się do tego i nabiera własnego rytmu życia, zyskując tę szczególną godność, która towarzyszy egzystencji robotnika. Ale przyzwyczaja się także do żywota wycofanego z życia kwartału i braku więzi społecznych ze swoim otoczeniem. Jego żona nie ma przyjaciółek wśród innych kobiet, więc jest sama… W niedziele robotnik zostaje w domu, bo jest zmęczony, albo dlatego, że to jedyny dzień, w którym ma czas dla swojej rodziny, albo dlatego, że nie ma dokąd pójść, czy też dlatego, że niedzielna przechadzka z rodziną wymagałaby, żeby ubrać się przyzwoicie w oczach swojego kwartału. ‘Zostają w domu z powodu poczucia skromności i przewrażliwienia na to, jak zareagują inni’, powiedział mi młodzieniec. ‘Przynajmniej tak to było z moim ojcem: miał tylko garnitur, w którym brał ślub, ale wstydził się wychodzić w nim w niedziele, ponieważ wydawałoby się to nazbyt eleganckie. Jedyne inne ubrania, jakie miał to te, które nosił do pracy, ale one były zbyt zniszczone. To samo dotyczyło mojej matki, tak więc siedzieli w domu…’. W swoim studium na temat ‘położenia robotniczego’ Simone Weil pisze: ‘Niedziela jest dniem, w którym każdy chce zapomnieć o potrzebie pracy. Aby tak się stało, wszyscy wydają pieniądze. I próbują się ubrać tak, jak gdyby nie musieli pracować, by żyć. Ubrania w tym kontekście zarówno zaspokajają ludzką próżność, jak i dają im iluzję władzy’. Sub-proletariusz, jednakże, podobnie jak cyganeria, nie ma takich problemów. Jego godność jest wpisana w sam wybór stylu życia i dlatego noszenie łat na ubraniu nie przysparza mu więcej kompleksów w niedzielę niż w każdy inny dzień.  
Z drugiej strony, w chłopskich wsiach, w których byłam, robotnik jest darzony respektem niemalże jak szlachcic i robotnicy rzeczywiście nazywani są ‘artystami’, ponieważ dysponują ‘sztuką’ wytwarzania czegoś przy użyciu swoich rąk. Jest więc całkiem jasne, że w Neapolu burżuazja i klasa posiadająca przedsięwzięły niezwykle udaną kampanię psychologicznego oczerniania. W całych Włoszech mówi się, że jeżeli ktoś nie ma pracy w Neapolu to dlatego, że ludzie tutaj nie lubią pracować. Nawet [Alexandre] Dumas, próbując wyjaśnić, jakie znaczenie ma praca dla pospólstwa w Neapolu, pisze: ‘Inni ludzie odpoczywają, kiedy zmęczy ich praca; Neapolitańczyk pracuje, kiedy zmęczy go odpoczynek’. Te elementy ironii dotyczące stosunku tutejszych do pracy są używane przez klasę posiadającą jako usprawiedliwienie. Dla kapitalizmu to dobry sposób na uniknięcie odpowiedzialności, albo po prostu na jej ukrycie. Kiedy już staniesz się w Neapolu trochę mniej outsiderem, zaczniesz dostrzegać, że to podejście wywiera wpływ nawet wśród komunistów i pojawia się tendencja do wyśmiewania go i uznawania za zabawny.  
Kiedy pierwszy raz przybyłam do Neapolu, neapolitańska towarzyszka opowiedziała mi następującą powiastkę – podkreśliwszy, że nie powinnam starać się być wielką aktywistką, a zamiast tego spróbować zgłębić filozofię ‘zwykłych ludzi’. Bardzo zamożny i wpływowy człowiek, powiedzmy szef lub ‘technokrata’, przechadza się Santa Lucia Lungomare, kiedy dostrzega młodego człowieka wylegującego się w słońcu na trawie. Podchodzi do niego i mówi: ‘Co tu porabiasz, młody człowieku, leżąc tak, bez pracy i przyszłości? Nie wolałbyś mieć miłej, pewnej pracy?’. Neapolitańczyk odpowiada raczej lakonicznie: ‘A wtedy co?’. ‘Wtedy mógłbyś być z siebie dumny, mógłbyś się ożenić, mieć ładne miejsce do mieszkania’. ‘A wtedy?’. ‘Wtedy twoje doświadczenie pozwoli ci uczestniczyć w większych przedsięwzięciach, albo w handlu, albo w przemyśle i wkrótce będziesz w stanie podwoić swoje pieniądze i mieć do swojej dyspozycji niezłych rozmiarów kapitał’. ‘I co wtedy?’. ‘Wtedy mógłbyś zapewnić spokojne życie swojej rodzinie, mógłbyś kupić duży dom, willę nad morzem ze służącymi i mógłbyś podróżować dookoła świata’. ‘I wtedy?’. ‘Wtedy mógłbyś być tak bogaty aż doszedłbyś do punktu, w którym w ogóle nie musiałbyś pracować; mógłbyś po prostu cieszyć się życiem, utrzymywać się w całkowitej wygodzie i nigdy nie musieć martwić się o nic…’. Na to młody Neapolitańczyk odpowiada: ‘Ale ja już to mam’.  
Takie są osiemnastowieczne burżuazyjne mity, które ciągle się utrzymują i które działają jak przykrywki dla specyficznych form, które kapitalizm przybrał w Neapolu. Mają one także mocne oddziaływanie na wolę mas do buntu i czuję ten wpływ bardziej namacalnie, wpływ ciężki jak głaz, z każdym mijającym dniem tej kampanii wyborczej”.
M.A. Macciocchi, Letters from inside the Italian Communist Party to Louis Althusser, London 1973.

sobota, 26 grudnia 2020

The clash of colonial and indigenous commons / Zderzenie kolonialnych i tubylczych dóbr wspólnych

The clash of colonial and indigenous commons

"What were the broad processes by which settlers of European stock created new forms of tenure and wrested control of lands from indigenous peoples, first in the Americas and later across wide stretches of Africa and Oceania? Anyone interested in this basic question about colonization and dispossession in an Atlantic world setting may be tempted to think in terms of a great “enclosure movement” that took shape first in England and Western Europe and then extended overseas to the New World, bringing survey lines, fences, and legal rules fostering exclusive access and transferability. (…) Certainly, there is an intriguing, if rough, coincidence of peak periods of enclosure in England—the Tudor period and the late eighteenth century—with times of imperial expansion and reinvigoration.

(…) While the long-run tendency may indeed have been in the direction of an enclosed private property regime that largely excluded natives, colonization was also accompanied by the establishment of commons. Evidence from seventeenth-century New Spain, New France, and New England can shed light on the interplay of enclosure and commons in the formation of colonial property regimes in North America. It shows that common property was a central feature of both native and settler forms of land tenure in the early colonial period and that dispossession came about largely through the clash of an indigenous commons and a colonial commons.

In the fifth chapter of his Second Treatise of Civil Government, a brief but powerfully argued essay titled “Of Property,” Locke has much to say about commons, enclosure, and, at least by implication, colonization. However, while he emphasizes similarity in the economic implications of commons and enclosure on the two sides of the Atlantic, Locke introduces a radical distinction between the village commons of the Old World and the open lands of the New when he turns to questions of justice and rights.

America represents a different sort of commons, wide open and available to all: not collective property, but rather the antithesis of property. Enclosure at home and enclosure overseas may be equally desirable ends, but they have to come about by very different means according to Locke. In England, voluntary agreement (and presumably compensation) is a must, whereas enclosure in America requires no one’s permission. This procedural divergence over enclosure, critical to Locke’s implied theory of colonial property formation, rests on the elision of two different criteria. Legitimate common property is local/particular, and it is instituted in law, whereas pre-colonial America knows no law, and its lands constitute a commons of universal scope: it corresponds to nature itself.

Contemporary research on the commons has shown that common property does not necessarily depend on legal formalities, but is more typically an organic aspect of fishing, hunting, grazing, or wood-cutting communities. That common property of this sort might be found in pre-Columbian North America, might even have been the norm, is a possibility that Locke never entertained. His reasoning rests too heavily on a basic ontological division between civil societies and their antithesis, natural humanity: on one side were civilized communities where land could be owned individually or communally, on the other uncivilized communities where land was open to all. In erasing the distinction, where American natives were concerned, between particular commons and openaccess resources, Locke effectively disqualified them as proprietors.

Common property was, in fact, a fundamental feature of landholding in both the New World and the Old in the early modern centuries. The commons came in myriad forms, varying from one environmental setting and subsistence regime to the next. The commons might be thought of both as a place—the village pasture—and as a set of access rights, such as gleaning and stubble grazing. This portion of the commons located in the tillage zone of a given community might be designated the “inner commons.” “Outer commons” can then be used to refer to collectively owned resources in the surrounding area beyond local croplands. This was called “the waste” in England: the zone of moor, mountain, marsh, or forest that rural folk used as rough pasture for their livestock as well as for cutting wood or peat for fuel, gathering herbs, taking rushes for basketry or thatching, felling timber for construction, and so on.

While our language of commons derives from European settings and practices, versions of common property, both the “inner commons” and the “outer commons,” were present right across indigenous North America as well. (…) We can, then, speak of an “indigenous commons,” recognizing the wide variety of arrangements by which terrain and resources belonged to specific human collectivities in the real America where Europeans came to establish their colonies. Apart from cultivated areas, America was a quilt of native commons, each governed by the land-use rules of a specific human society. The notion of a universal commons completely open to all—Locke’s “America”—existed mainly in the imperial imagination.

To this pre-owned continent came Spanish, English, and French colonists, occupying space, appropriating resources, and developing tenure practices to suit their purposes. Cleared, plowed, and enclosed farms were a part of that process of appropriation, but so were varieties of what we can call the “colonial commons.” A settler version of the “outer commons” would prove most threatening to the existing indigenous commons, because of its expansive tendencies, but the pioneers of New Spain, New France, and New England also instituted “inner commons.”

(…) If we can generalize about enclosures and the inner commons in the early stages of the European occupation of North America, it would be fair to say that settlers laid claim to land sometimes as individual families cultivating self-contained farms, sometimes as a community sharing a given space and its resources. Typically, there was a combination of “private property” and collective management. It is worth taking stock of settler commoning, if only to challenge the Lockean and neo-Lockean tendency to equate colonization, enclosure, and privatization.

The territorial extent of colonial assarts was actually quite limited during the early phases of colonization, and given the terrible depopulation occasioned by the spread of Old World diseases, they did not always cause great dislocation in and of themselves. In many places, natives welcomed settlers. (…) This was not entirely imperialist wishful thinking; it was also a reflection of the fact that “plantations” could be integrated, at least in theory, into an existing indigenous commons as part of an extensive network of places and resources governed by recognized rules of access. Obviously, the “improvement” of the land tended to undermine native subsistence in the long run as settler populations grew and as the environment was progressively transformed. But running ahead of the enclosed ecumene in many parts of the New World was a colonial outer commons: an area of settler hunting, timbering, foraging, and above all grazing that was arguably a more significant agent of dispossession than the fields and fences commonly associated with colonial settlement.

What used to be known in the United States as “the frontier” can be redefined as the zone of conflict between the indigenous commons and the colonial (outer) commons. These two commons were not different places, but rather contending customs and rules regulating the use of a given space and its resources. Over wide areas of New Spain, the intrusion of a new colonial commons into, alongside, and over the preexisting indigenous commons was central to the dispossession of Indian peoples in the sixteenth, seventeenth, and eighteenth centuries.

(…) Across the dry grasslands, and in some tropical forest regions as well, a colonial commons was taking form, and its spatial extent kept growing. This commons was shaped by colonial legislation and land-granting practices, as well as by the effects of ecological change and demographic shifts. The wasteland commons was not supposed to be for the use of Spaniards alone: the law was explicit as to natives’ right to the resources of the mountains and the tierras baldias (public lands). Of course, these areas beyond the intensely cultivated valley lands were already part of the commons of one indigenous community or another, the use of their timber, water, game, and medicinal plants and roots governed by local rules of access. The colonial commons did not necessarily nullify the indigenous commons, but it could undermine it very severely, not least because of the way it revolved around the open-range grazing of herbivores. Melville nicely sums up the crux of the conflict: “Then as today, common grazing only works when all parties agree to the rules governing the use of specified areas of land; but the Spaniards regarded all land not sown with crops as potential grazing lands, and, as conquerors, Spanish pastoralists could afford to ignore their own laws and customs when it suited them.” As Indians fought to protect their crops and their access to the dwindling resources of the rough lands, they were, in effect, engaged in an unequal struggle to preserve their indigenous commons against the aggressive expansion of the colonial commons.

In the wake of this unequal clash of commons came a process of private property formation that bore some resemblance to enclosure. Crucial to the process of hacienda formation was the intensification of property rights and the progressive removal of land from the colonial commons. It was not simply a matter of accumulating land, but of transforming what had started out as little more than a collection of licenses to graze into something more like private property. (..) “True property rights had taken the place of the original usufruct rights”.

(…) As with classic enclosure in England, the creation of more exclusive claims to land undermined the subsistence of the poor (Indians in the present case) and hastened the emergence of a class of low-wage agricultural laborers. In Mexico, ranching latifundia both depended on and contributed to the creation of a workforce of dispossessed native peasants.

Colonization proceeded very differently in the more northerly portions of North America, but here, too, a clash of commons was central to the dispossession of native populations. (…) Whereas English observers of the time deplored as a kind of partial reversion to nature the American tendency to allow animals to wander while concentrating efforts on developing the arable land, Virginia Anderson demonstrates that this practice played a significant part in dispossessing natives along the edges of English North America. (…) open grazing represented a claim to the land itself: 'Colonists in effect appropriated Indian common lands to serve as their own commons'.

This point deserves to be underlined. Colonists were claiming more than just the livestock that they themselves had introduced to this region. The territory where their animals ranged was already a commons of sorts; in an intricate geography that we catch only obscure glimpses of through European sources, indigenous families, bands, and tribes maintained access rights to the resources of this region. When settlers proclaimed, in effect, that the Indians’ deer, fish, and timber were open to all, colonists included, yet the hogs and cattle roaming these same woods remained private property, they were indeed attempting a wholesale appropriation. Beyond the limited clearings that were occupied and farmed by the English, they were asserting control over a larger zone that would correspond to the “wasteland” of rural Europe. Indians were allowed to live here and to support themselves as best they could, but the rules governing access to resources would be those of the colonists. In practice, the margin of subsistence could shrink to the vanishing point for Indians living on the colonial commons. In Maryland, a native leader named Mattagund addressed authorities in these terms: “Your cattle and hogs injure us you come too near to us to live and drive us from place to place. We can fly no further let us know where to live and how to be secured for the future from the hogs and cattle.” Here, as in New Spain, the commons functioned as a prime instrument of dispossession.

Needless to say, natives did not give up their commons without a fight. There is no way of knowing how often stray pigs and cows were killed, either for their meat or in retaliation for damaging crops or food caches. Indians made efforts to negotiate shared use of the land, but when colonists refused to cooperate and when local tensions rose, domestic animals were often targeted for destruction.

If New Spain and the English colonies present parallel histories of an expansive outer commons that facilitated later enclosure by undermining native subsistence, New France stands as a contrasting case. Here, climate, terrain, and demographic realities combined to ensure that the colonial outer commons remained a rather insignificant factor. (…) Complaints, such as there are, come not from Indians but from settlers, protesting that the natives’ dogs are slaughtering their sheep. To the various explanations that have been advanced in the past for the comparatively peaceful relationship between natives and settlers in New France (such as the fur trade, low populations, and the Catholic approach to cultural diversity), we might add one additional consideration: the absence of an aggressive colonial commons.

Dispossession through colonial commons was not limited to seventeenth-century colonial North America; similar processes extended across broad sections of the globe in later centuries. Dutch pastoralists, starting out from the Cape of Good Hope, moved their herds ever further into the South African interior, wresting control of vast grasslands from Khoikhoi herders without significant recourse to enclosure, improvement, or legally instituted property. Instead, they relied on firearms, horses, and government licenses (“loan farms”) to gain control of vital water sources; natives moved away or accepted subordinate positions as employees on white-controlled ranches. A similar pattern developed across Australia in the nineteenth century, where sheep-raisers drove their herds onto what was regarded as a great interior common pasture, regardless of the prior claims of aboriginal foragers.

(…) The high plains of the western United States constitute an interesting variant on a nineteenth-century global pattern. Here, the key ecological development that undermined the subsistence, and therefore the strength, of indigenous populations was the disappearance of the bison herds; faced with starvation, natives could not resist dispossession and confinement to reservations. (…) The industrial hunters and the ranchers extended their respective versions of the colonial commons across the wide western plains, making major contributions to the annihilation of the bison and the destruction of the native commons.

America (not to mention Australia, South Africa, and New Zealand) did not greet Europeans as an open-access universal commons, and settlers did not initially establish control of the land through procedures resembling enclosure. In the long run, of course, fences, surveys, registry offices, and other developments associated with private property made their appearance and stabilized new property regimes from which native peoples were largely excluded. But privatization of land was not the main mechanism by which indigenous territory came into the possession of colonizers; by the time that sort of enclosure occurred in many places, dispossession was already an accomplished fact, thanks in large measure to the intrusions of the colonial commons.

(…) The notion that pre-Columbian America formed a universal commons and that colonization took the form of a massive program of enclosure, establishing property in land where no such thing had been known before, has had a long life. A pro-colonialist, pro-enclosure variant can be traced from Locke and his predecessors through the Scottish Enlightenment, where the idea took root that private property was the very hallmark of civilization (and the justification for European rule over “rude” societies lacking that institution), to the modern notion that “property rights,” in the sense of strong and exclusive individual claims to land, are essential to economic development. Many writers on the left are just as inclined to subscribe to Locke’s view of colonization-as-enclosure, though in this case the valences of commons and enclosure are reversed. The association of “commons” with the poor in England and the Indians in America, not to mention its overtones of sharing and cooperation, can lead to a romantic view that emphasizes the collective aspects of commoning to the neglect of the exclusive nature of most commons known to history. 

(…) A clearer sense of colonial property formation, purged of colonialist ideology, requires us to jettison the concept of the universal open commons and to explore the ways in which different property systems, each with its particular practices of commoning, confronted one another in an unequal struggle".

 

A. Greer, Commons and Enclosure in the Colonization of North America, "The American Historical Review", Volume 117, Issue 2, April 2012.

Zderzenie kolonialnych i tubylczych dóbr wspólnych

"Jakie były szersze procesy, poprzez które osadnicy z Europy stworzyli nowe formy własności i wyrwali kontrolę nad gruntami ludom tubylczym - najpierw w obu Amerykach i kolejno na rozległych obszarach Afryki i Oceanii? Każdy, kto zainteresowany jest tą podstawową kwestią dotyczącą kolonizacji i wywłaszczenia w świecie atlantyckim może pokusić się o myślenie o tych procesach w kategoriach wielkiego 'ruchu grodzenia', który ukształtował się wpierw w Anglii i Europie Zachodniej i następnie rozszerzył się na Nowy Świat, przenosząc tam linie pomiarowe, płoty i zasady prawne wspierające wyłączny dostęp [do własności] i możliwość jej przenoszenia. (...) Z pewnością, istnieje intrygujący, choć naciągany, związek pomiędzy szczytowymi okresami grodzeń w Anglii - okresem dynastii Tudorów i późnym wiekiem XVIII - z czasami imperialnej ekspansji i ożywienia.

(...) Chociaż długoterminowa tendencja faktycznie mogła zmierzać w kierunku grodzenia reżimu własności prywatnej, który w znacznej mierze wykluczał tubylców, to kolonizacji towarzyszyło także formowanie się dóbr wspólnych. Materiał dowodowy z siedemnastowiecznej Nowej Hiszpanii, Nowej Francji i Nowej Anglii może rzucić nowe światło na wzajemne oddziaływanie grodzeń i dóbr wspólnych w powstawaniu reżimów własności kolonialnej w Ameryce Północnej. Pokazuje on, że własność wspólna była centralną częścią składową zarówno rdzennych, jak i osiedleńczych form posiadania ziemi we wczesnym okresie kolonialnym i że wywłaszczenie dokonało się w dużym stopniu na skutek zderzenia tubylczych i kolonialnych dóbr wspólnych.

W piątym rozdziale Drugiego traktatu o rządzie, w zwięzłym, ale pełnym argumentacji eseju zatytułowanym O własności, Locke miał wiele do powiedzenia o dobrach wspólnych, grodzeniu i - przynajmniej w domyśle - o kolonizacji. Jednakże, chociaż podkreślał podobieństwo między gospodarczymi implikacjami dóbr wspólnych i grodzenia po dwóch stronach Atlantyku, to Locke wprowadził radykalne rozgraniczenie pomiędzy wioskowymi dobrami wspólnymi Starego Świata i otwartymi terenami Nowego Świata, kiedy odnosił się do kwestii praw i sprawiedliwości.

Ameryka reprezentuje [dla Locke'a] inny rodzaj dobra wspólnego, szeroko otwartego i dostępnego dla wszystkich: nie własności wspólnej, a raczej antytezy wszelkiej własności. Grodzenia u siebie i grodzenia zamorskie mogą być równie pożądanymi skutkami, ale muszą się zrealizować - według Locke'a - za sprawą bardzo odmiennych środków. W Anglii dobrowolne porozumienie (i przypuszczalnie odszkodowanie) jest czymś koniecznym, podczas gdy grodzenia w Ameryce nie wymagają niczyjej zgody. Ta proceduralna różnica w odniesieniu do grodzeń, kluczowa dla dorozumianej Locke'owskiej teorii formowania się własności kolonialnej, zasadza się na rozdźwięku między dwoma różnymi kryteriami. Uprawomocniona własność wspólna jest lokalna/partykularna i zinstytucjonalizowana w prawie, podczas gdy przedkolonialna Ameryka nie zna prawa, a jej ziemie stanowią dobra wspólne o uniwersalnym zakresie: odpowiadają naturze jako takiej.

Współczesne badania nad dobrami wspólnymi pokazały, że dobro wspólnie niekoniecznie zależy od prawnych formalności, ale stanowi zazwyczaj organiczny aspekt funkcjonowania społeczności rybackich, łowieckich, pasterskich czy żyjących z wyrębu. To, że własność wspólną tego rodzaju można odnaleźć w pre-kolumbijskiej Ameryce Północnej, że mogła być tam normą, nie było przez Locke'a brane pod uwagę. Jego rozumowanie opierało się zbyt mocno na podstawowym ontologicznym podziale na społeczeństwa obywatelskie i ich antytezę, ludzkość w stanie natury: po jednej stronie były cywilizowane społeczności, w których ziemia mogła być posiadana indywidualnie lub komunalnie; z drugiej strony były społeczności niecywilizowane, w których ziemia była otwarta dla wszystkich. Usuwając - w odniesieniu do rdzennych Amerykanów - rozróżnienie na partykularne dobra wspólne i zasoby wolnego dostępu, Locke w rezultacie odmawiał im prawa do bycia posiadaczami.

Własność wspólna była, w rzeczywistości, fundamentalnym składnikiem posiadania ziemi zarówno w Nowym Świecie, jak i w Starym w społeczeństwach wczesnej nowoczesności. Dobra wspólne występowały w niezliczonych formach, różniących się w zależności od uwarunkowań środowiskowych i reżimów utrzymania. Dobra wspólne można skonceptualizować zarówno jako miejsce - wiejskie pastwisko - jak i jako zestaw praw dostępu, takich jak zbieractwo [gleaning] i wypas na ścierniskach. Tego rodzaju część dóbr wspólnych, zlokalizowana w strefie uprawnej danej wspólnoty może zostać oznaczona jako 'wewnętrzne dobra wspólne'. 'Zewnętrzne dobra wspólne' odnosić się mogą do kolektywnie posiadanych zasobów w obszarze otaczającym lokalne uprawy. Nazywano je 'odpadami' [the waste] w Anglii: to strefa wrzosowisk, gór, bagien czy lasu, którą ludność wiejska używała jako pastwisko dla swojego inwentarza, jak również do ścinania drzewa czy pozyskiwania torfu na opał, do zbioru ziół, sitowia na kosze lub strzechę, ścinania drewna jako budulca i tak dalej.

Chociaż nasz słownik dotyczący dóbr wspólnych wywodzi się z europejskiego otoczenia i praktyk, pewne wersje własności wspólnej, zarówno 'wewnętrznych dóbr wspólnych', jak i 'zewnętrznych dóbr wspólnych', były obecne również w obrębie tubylczej Ameryki Północnej. (...) Możemy wobec tego mówić o 'tubylczych dobrach wspólnych', rozpoznając przy tym szeroki zestaw rozwiązań, na mocy którego teren i zasoby były przynależne określonym ludzkim społecznościom w realnie istniejącej Ameryce [a nie wyobrażonej Ameryce Locke'a], do której Europejczycy przybyli, by ustanowić swoje kolonie. Poza uprawianymi gruntami, Ameryka była zlepkiem rodzimych dóbr wspólnych, z których każde było zarządzane poprzez zasady użytkowania ziemi typowe dla poszczególnej społeczności. Pojęcie uniwersalnego dobra wspólnego, całkowicie otwartego dla wszystkich - Locke'owskiej 'Ameryki' - istniało głównie w imperialnej wyobraźni.

Do tego już posiadanego kontynentu przybyli hiszpańscy, angielscy i francuscy koloniści, zajmujący przestrzeń, przywłaszczający zasoby i rozwijający praktyki posiadania, które służyły im zamiarom. Oczyszczone, zaorane i ogrodzone farmy stanowiły część procesu zawłaszczenia, ale tak samo było z różnymi odmianami tego, co możemy nazwać 'kolonialnymi dobrami wspólnymi'. Osadniczy wariant 'zewnętrznych dóbr wspólnych' miał okazać się najbardziej zagrażający dla istniejących tubylczych dóbr wspólnych, ze względu na swoje ekspansjonistyczne tendencje, ale pionierzy w Nowej Hiszpanii, Nowej Francji i Nowej Anglii ustanawiali także 'wewnętrzne dobra wspólne'.

(...) Jeśli mielibyśmy uogólnić narrację o grodzeniach i wewnętrznych dobrach wspólnych na wczesnych etapach europejskiego zasiedlania Ameryki Północnej, należałoby uczciwie stwierdzić, że osadnicy wysuwali roszczenia do ziemi niekiedy jako indywidualne rodziny, kultywujące samodzielne gospodarstwa, a niekiedy jako wspólnoty współdzielące daną przestrzeń i jej zasoby. Zwykle następowało połączenie 'własności prywatnej' i kolektywnego zarządzania. Warto przyjrzeć się osadniczym mechanizmom uwspólniania [commoning], choćby po to, by zakwestionować Locke'owskie i neo-Locke'owski inklinacje do zrównywania kolonizacji, grodzeń i prywatyzacji.

Terytorialny zasięg kolonialnych zawłaszczeń był w rzeczywistości dość ograniczony we wczesnych fazach kolonizacji i mając na uwadze straszliwe wyludnienie spowodowane rozprzestrzenianiem się chorób Starego Świata, trzeba zauważyć, że zawłaszczenia te nie zawsze powodowały wielkie niepokoje. W wielu miejscach tubylcy dobrze przyjmowali osadników. (...) Nie było to wyłącznie imperialistyczne myślenie życzeniowe; było to odzwierciedlenie faktu, że 'plantacje' mogły być integrowane, przynajmniej w teorii, z istniejącymi tubylczymi dobrami wspólnymi jako element rozległej sieci miejsc i zasobów, zarządzanych poprzez reguły dostępu. Oczywiście, 'ulepszanie' gruntów niosło ze sobą tendencję do osłabiania warunków utrzymania tubylców na dłuższą metę, w miarę wzrostu populacji osadników i stopniowej transformacji środowiska. Ale wybiegając poza ogrodzoną ekumenę w wielu częściach Nowego Świata, znajdowały się tam kolonialne zewnętrzne dobra wspólne: obszar polowań osadników, wyrębu, zbiorów, a przede wszystkim wypasu, który był prawdopodobnie bardziej znaczącym czynnikiem wywłaszczeń niż pola i płoty powszechnie kojarzone z osadnictwem kolonialnym.

To, co było znane w Stanach Zjednoczonych jako 'pogranicze' może zostać zredefiniowane jako strefa konfliktu pomiędzy tubylczymi dobrami wspólnymi a kolonialnymi (zewnętrznymi) dobrami wspólnymi. Te dwa rodzaje dóbr wspólnych nie stanowiły różnych miejsc, ale były raczej konkurencyjnymi zwyczajami i zasadami regulującymi użytek danej przestrzeni i jej zasobów. Na szerokich obszarach Nowej Hiszpanii wtargnięcie nowych kolonialnych dóbr wspólnych do, obok i na istniejące wcześniej tubylcze dobra wspólne miało kluczowe znaczenie dla wywłaszczenia ludów indiańskich w szesnastym, siedemnastym i osiemnastym stuleciu.

(...) Na suchych łąkach, a także w niektórych regionach lasów tropikalnych, formowały się kolonialne dobra wspólne, a ich zasięg przestrzenny stale wzrastał. Te dobra wspólne zostały ukształtowane przez kolonialne ustawodawstwo i praktyki przyznawania gruntów, jak również przez skutki przemiany ekologicznej i zmian demograficznych. Dobra wspólne w formie nieużytków nie miały być przeznaczone jedynie na użytek Hiszpanów: prawo jasno określało uprawnienia tubylców do zasobów w górach i na tierras baldıas (gruntach publicznych). Oczywiście, te obszary leżące poza intensywnie użytkowanymi ziemiami z dolin były już częścią dóbr wspólnych tej czy innej wspólnoty tubylców, a użytek ich drewna, wody, zwierzyny czy roślin leczniczych i korzeni rządzony był przez lokalne zasady dostępu. Kolonialne dobra wspólne niekoniecznie musiały anulować tubylcze dobra wspólne, ale mogły bardzo poważnie je osłabiać, nie tylko ze względu na to, że obracały się one wokół wypasu roślinożernych zwierząt na otwartym terenie. [Elinor] Melville zgrabnie podsumowuje sedno konfliktu: 'Wtedy, jak i dziś, wspólnotowy wypas działa dobrze jedynie wówczas, gdy wszystkie strony zgadzają się, co do zasad rządzących użytkiem określonych obszarów ziemi; ale Hiszpanie postrzegali wszystkie niezasiane pod uprawy ziemie jako potencjalne pastwiska i - jako zdobywcy - hiszpańscy pasterze mogli pozwolić sobie na ignorowanie swoich własnych praw i zwyczajów, kiedy to im pasowało'. Gdy Indianie stawali do walki w obronie swoich upraw i swojego dostępu do kurczących się zasobów surowych ziem, byli oni - w rezultacie - uwikłani w nierówną walkę, by zachować swoje tubylcze dobra wspólne w kontrze do agresywnej ekspansji kolonialnych dóbr wspólnych.

W następstwie tego nierównego zderzenia dóbr wspólnych wyłonił się proces formowania się prywatnej własności, który pod pewnymi względami przypomina grodzenia. Kluczowa dla procesu powstawania instytucji haciendy była intensyfikacja praw własności i stopniowe uwalnianie ziemi z kolonialnych dóbr wspólnych. Nie była to po prostu kwestia akumulacji ziemi, ale przeobrażania tego, co początkowo było niewiele więcej niż zbiorem licencji do wypasu w coś, co było bardziej jak własność prywatna. (...) 'Prawdziwe prawa własności zajęły miejsce pierwotnych praw użytku [usufruct]'.

(...) Tak jak w przypadku klasycznych grodzeń w Anglii, wytworzenie bardziej ekskluzywnych roszczeń do ziemi osłabiło środki utrzymania ubogich (w tym wypadku - Indian) i przyspieszyło wyłonienie się klasy nisko opłacanych robotników rolnych. W Meksyku hodowla latyfundiów zarówno zależała od, jak i przyczyniła się do powstawania siły roboczej wywłaszczonych rdzennych chłopów.

Kolonizacja postępowała bardzo odmienne na bardziej północnych obszarach Ameryki Północnych, ale tutaj także zderzenie dóbr wspólnych było kluczowe dla wywłaszczenia rdzennych populacji. (...) Podczas gdy ówcześni angielscy obserwatorzy potępiali amerykańską tendencję do przyzwalania zwierzętom na wędrowanie, koncentrując się w zamian na rozwoju gruntów ornych, to Virginia Anderson pokazała, że w angielskiej Północnej Ameryce ta praktyka odegrała znaczącą rolę w wywłaszczaniu tubylców. (...) Otwarte pastwiska wyrażały pretensje do ziemi jako takiej: 'W rezultacie koloniści przywłaszczyli wspólne ziemie Indian po to, by służyły im one jako ich własne dobra wspólne'.

Ten punkt zasługuje na podkreślenie. Koloniści domagali się więcej niż trzody, którą sami wprowadzili do tego regionu. Terytorium, na którym wypasały się ich zwierzęta było już pewnego rodzaju dobrem wspólnym; w ramach zawiłej geografii, której jedynie przebłyski znajdujemy w europejskich źródłach, tubylcze rodziny, grupy i plemiona zachowywały prawa dostępu do zasobów danego regionu. Kiedy osadnicy ogłosili, że indiańskie jelenie, ryby i drewno są otwarte dla wszystkich, łącznie z kolonistami, a jednak świnie i bydło, przechadzające się po tych samych lasach pozostawało własnością prywatną, to próbowali dokonać w rzeczy samej hurtowego zawłaszczenia. Poza ograniczonymi polami, które były zajęte i uprawiane przez Anglików, sprawowali oni kontrolę nad większą strefą, która była odpowiednikiem 'nieużytków' rolniczej Europy. Indianom pozwalano tutaj żyć i utrzymywać się najlepiej jak potrafili, ale reguły rządzące dostępem do zasobów należały do kolonistów. W praktyce, w przypadku Indian bytujących w kolonialnych dobrach wspólnych, margines utrzymania mógł kurczyć się aż do poziomu zanikania. W Maryland tubylczy przywódca noszący imię Mattagund zwrócił się do władz w ten sposób: 'Wasze bydło i świnie wyrządzają nam szkodę, zbliżacie się zbyt blisko nas, abyśmy mogli przeżyć i pędzicie nas z miejsca na miejsce. Nie możemy dalej uciekać, powiedzcie nam, gdzie mamy żyć i jak zabezpieczyć się na przyszłość przed świniami i bydłem'. Tutaj, tak jak i w Nowej Hiszpanii, dobra wspólne funkcjonowały jako główne narzędzie wywłaszczenia.

Nie trzeba dodawać, że tubylcy nie oddali swoich dóbr wspólnych bez walki. Nie możemy wiedzieć jak często zabijano niepilnowane świnie i krowy, czy to ze względu na ich mięso, czy to w odwecie za zniszczenie upraw, czy opróżniano skrytki z żywnością. Indianie podejmowali próby negocjowania współdzielonego użytku ziemi, ale kiedy koloniści odmówili współpracy i gdy lokalne spięcia narastały, zwierzęta domowe często stawały się celem ataków.

Jeśli Nowa Hiszpania i kolonie angielskie przedstawiają równoległe historie ekspansywnych zewnętrznych dóbr wspólnych, które ułatwiały późniejsze grodzenie poprzez osłabianie tubylczych źródeł utrzymania, to Nowa Francja stanowi kontrastowy przypadek. Tutaj klimat, teren i realia demograficzne łącznie sprawiły, że kolonialne zewnętrzne dobra wspólne pozostały raczej niewiele znaczącym czynnikiem. (...) Skargi, jeśli się pojawiały, pochodziły nie od Indian, ale od osadników, protestujących przeciwko zabijaniu owiec przez psy należące do tubylców. Do różnych wyjaśnień, które w przeszłości wysuwano w odniesieniu do relatywnie pokojowych stosunków pomiędzy tubylcami a osadnikami w Nowej Francji (takich jak handel futrami, niewielka liczba ludności i katolickie podejście do różnorodności kulturowej) można dodać jeszcze jedno spostrzeżenie: brak agresywnych kolonialnych dóbr wspólnych.

Wywłaszczenie poprzez kolonialne dobra wspólne nie ograniczało się do siedemnastowiecznej kolonialnej Ameryki Północnej; podobne procesy rozciągały się w kolejnych stuleci na rozległe połacie globu. Holenderscy pasterze, począwszy od Przylądka Dobrej Nadziei, prowadzili swoje stada nawet dalej w głąb południowoafrykańskiego interioru, wydzierając kontrolę nad przepastnymi łąkami pasterzom z grupy etnicznej Khoikhoi bez znaczącego uciekania się do grodzeń, ulepszeń ziemi, czy prawnego ustanawiania własności. Zamiast tego opierali się na broni palnej, koniach i licencjach rządowych ('farmach pożyczkowych'), by zyskać kontrolę nad kluczowymi źródłami wody; tubylcy wyprowadzali się lub akceptowali podległe pozycje jako pracownicy na ranczach kontrolowanych przez białych. Podobny wzorzec rozwinął się w całej Australii w XIX wieku, gdzie hodowcy owiec wypędzali swoje stada na obszar, który był postrzegany jako wielki interior wspólnego pastwiska, niezależnie od wcześniejszej roszczeń aborygeńskich zbieraczy.

(...) Wysokie równiny zachodnich Stanów Zjednoczonych stanowią interesujący wariant dziewiętnastowiecznego globalnego wzorca. Tutaj kluczową zmianą ekologiczną, która podważyła warunki utrzymania, a zatem i siłę rdzennej ludności, było zniknięcie stad bizonów; w obliczu głodu tubylcy nie mogli oprzeć się wywłaszczeniu i stłoczeniu w rezerwatach. (...) Przemysłowi myśliwi i ranczerzy rozciągali swoje wersje kolonialnych dóbr wspólnych wzdłuż szerokich zachodnich równin, wnosząc znaczący wkład w zagładę bizona i w zniszczenie tubylczych dóbr wspólnych.

Ameryka (nie wspominając o Australii, Afryce Południowej i Nowej Zelandii) nie otworzyła się dla Europejczyków jako uniwersalne dobra wspólne w wolnym dostępie, a osadnicy początkowo nie ustanowili kontroli nad ziemią poprzez procedury przypominające grodzenia. W długiej perspektywie, oczywiście, płoty, miary, urzędy stanu cywilnego i inne zmiany związane z własnością prywatną pojawiły się i pomogły ustabilizować nowe reżimy własności, z których ludy tubylcze zostały w znacznej mierze wykluczone. Ale prywatyzacja ziemi nie była głównym mechanizmem, poprzez który terytorium tubylców wpadło w posiadanie kolonizatorów; zanim tego rodzaju grodzenia pojawiły się w wielu miejscach, wywłaszczenie było już faktem dokonanym, w dużej mierze dzięki wtargnięciu kolonialnych dóbr wspólnych.

(...) Pogląd, że Ameryka przedkolumbijska stanowiła uniwersalne dobra wspólne i że kolonizacja przyjęła formę masowego programu grodzeń, ustanawiania własności ziemi tam, gdzie nic takiego wcześniej nie istniało, ma długie życie. Jego pro-kolonialny, pro-grodzeniowy wariant można prześledzić od Locke'a i jego poprzedników poprzez szkockie oświecenie, gdzie zakorzeniła się idea, według której własność prywatna stanowi cechę charakterystyczną cywilizacji jako takiej (i uzasadnienie europejskich rządów nad 'prymitywnymi' społecznościami pozbawionymi tej instytucji), po nowoczesny pogląd, że 'prawa własności', w rozumieniu mocnych i wyłączanych indywidualnych roszczeń do ziemi, są niezbędne dla rozwoju gospodarczego. Wielu autorów na lewicy jest tak samo skłonnych zgodzić się z Locke'owskim ujęciem kolonizacji jako grodzeń, chociaż w tym wypadku wektory dóbr wspólnych i grodzeń są odwrócone. Skojarzenie dóbr wspólnych z biedotą w Anglii i Indianami w Ameryce, nie wspominając o nacisku kładzionym na współdzielenie i kooperację, może prowadzić do romantycznego poglądu, który podkreśla kolektywne aspekty uwspólniania [commoning], zaniedbując przy tym wykluczający charakter większości dóbr wspólnych, jakie znamy z historii. 

(...) Czytelniejsze ujęcie powstawania kolonialnej własności, oczyszczone z kolonialnej ideologii, wymaga od nas odrzucenia koncepcji uniwersalnych dóbr wspólnych w wolnym dostępie i zamiast tego eksploracji sposobów, na które różne systemy własności, każdy ze swoimi partykularnymi praktykami uwspólniania [commoning], stawały na przeciw siebie w nierównej walce".

A. Greer, Commons and Enclosure in the Colonization of North America, "The American Historical Review", Volume 117, Issue 2, April 2012.

czwartek, 24 grudnia 2020

Immaterial proletariat, or digital commoners? / Niematerialny proletariat czy cyfrowe pospólstwo?

Immaterial proletariat, or digital commoners?

“The contemporary reference to enclosures, to the appropriation of what was a common good, however, was not invented by union movements defending public services, or by researchers set to be run directly by their old industrial allies, with the blessing of the State. It was computer programmers, whose work was directly targeted by the patenting of their algorithms, that is to say, their very languages, who named what was threatening them thus, and created a response, the now celebrated GNU general public license. This was the point of departure for a movement for the collective creation of free software, which anyone can download and contribute to the proliferation of as competence and time allows. Let’s not fool ourselves: it is not a matter of the angelic reign of disinterested cooperation. Other ways of making money were organized. But it is a matter of the invention of a mode of resistance to enclosure: everyone who has recourse to programs with a GNU license, or who modifies them, falls under the con­straint of the exclusive non-appropriation of what they create.  
How is this type of resistance, which has transformed the reference to the commons as a stake in a struggle, to be recounted? I will distinguish two types of narrative here, in a manner that is a little caricatured, certainly, but it is the divergence that it is a matter of making sensible here, not the positions themselves.  
The first narrative stages a renewal of the Marxist conceptual theater, which preserves the epic genre (characterizing it in this manner is a way of announcing that for me it is a matter of dis­tancing myself from it). Capitalism today supposedly has to be qualified as “cognitive” – it aims less at the exploitation of labor power than at the appropriation of what must be recognized as the common good of humanity – knowledge. And not no matter what knowledge – it is the workers of the immaterial, those who manipulate abstract knowledges in cooperation with one another, who have become the real source for the production of wealth. From now on, this “proletariat of the immaterial,” as Toni Negri says, is what capitalism is going to depend on but is what it will (perhaps) not be able to enslave. Because the specificity of immaterial knowledges, ideas, algorithms, codes, etc., is that their use value is immediately social, as is language, already, which only exists by and for sharing and exchange. The new enclosures would thus translate this new epoch, in which for capitalism it is a matter of preventing a social dynamic on which it now depends and that escapes it. And reciprocally the mobile and autonomous immaterial proletariat could well succeed at doing what the old peasant communities, attached as they were to their communal fields and their concrete knowledges, could not. The revolt of the programmers, the manner in which they have succeeded in constructing cooperative networks, which affirm the immediately social value of the immaterial – because every user is now, thanks to them, free to betray Bill Gates and to download the programs he or she needs – would thus be an exemplary annunciation.  
It is thus still a matter of an epic for humanity, a humanity to which capitalism has, in spite of itself, revealed its true vocation. To the extent that cognitive capitalism exploits a language that allows the communication of everyone with everyone else, a knowledge which, produced by each benefits everyone, would make exist, here and now, what is common to humans, a common that is fundamentally anonymous, without quality or property. Without wanting to, capitalism would thus contribute to the possibility of a humanity reconciled with itself, a mobile creative multitude, emancipated from the attachments that brought groups into conflict. And as there can only be one revolutionary epic, the working class is chased from the role that Marx had conferred on it, indeed, is even defined in terms that retro­spectively disqualify it from playing that role. It was supposed to have nothing to lose but its chains, but those who have lost their chains already exist – or have already acquired a concep­tual existence, at least. And the old working class itself, whose work was material, is now characterized as being too attached to the tools of production to be able to satisfy the concept, to be a bearer of the “common” of humans.  
Let us take up again the direct appropriation that programmers have been able to resist, these enclosures that were to sup­press their own manner of working and cooperating. Might they not remind us of another dimension of capitalism, not one that is concurrent with exploitation but required by it and, as such, propagated wherever new resources to be exploited can be envisaged? According to the second narrative that I am proposing, what was destroyed with the commons was not just the means of living for poor peasants, but also a concrete collective intelligence, attached to this common on which they all depended. From this point of view, it is this kind of destruction that programmers have been able to resist. They would no longer be the figure of annunciation, represented by the immaterial nomadic proletariat, incarnating the common social character of immaterial production. The “common” that they were able to defend was theirs, it was what made them think, imagine, and cooperate. That this common may have been immaterial doesn’t make much difference. It is always a matter of a concrete, situ­ated, collective intelligence, in a clinch with constraints that are as critical as material constraints. It is the collective brought together by the challenge of these constraints, rather different from the indefinite ensemble of those who, like me, use or down­load what has been produced, that have been able to defend against what had endeavored to divide them. In other words, the programmers resisted what was endeavoring to separate them from what was common to them, not the appropriation of the common good of humanity. It was as “commoners” that they defined what made them programmers, not as nomads of the immaterial.  
The divergence between the two narratives thus bears on the question of community. From the point of view of the first, there isn’t any great difference between the creators and the end users of software, like me – we all have in common this abstract language of a new type, belonging to no one, free of the attach­ments that divide, that oppose, that make for contradictions. 
From the point of view of the second, cognitive capitalism doesn’t appropriate the inappropriable, but destroys (continues to destroy) what is required by the very existence of a community. The “common” here cannot be reduced to a good or a resource and it doesn’t in the least have the traits of a sort of human universal, the (conceptual) guarantor of something beyond oppositions. It is what unites “commoners,” I utilize software as an end user, but those who resisted enclosure by IP rights did not defend the free use of a resource but the very practices that made them a community, that caused them to think, imagine, and create in a mode in which what one does matters to the others, and is a resource for the others. And it is as such, because the knowledge economy was attacking what made them a community, and not as the precursors of a multitude freed of its attachments, that they laid claim to the precedent of the enclosures.  
To use the word ”commoner” to talk about programmers who have been able to resist is thus to situate them in the lineage of peasants who, in the past, struggled against the confiscation of their commons in a mode that no longer defines these peasants as poor but as communities. And it is also to associate this resist­ance with the recent political creation called “user movements.” This is what takers of illegal drugs called themselves, in a movement in which they created an expert knowledge with regard to this practice, and called for this expertise to be rec­ognized as such by the “experts.” There has been something similar for patient associations faced with doctors and pharmaceutical enterprises. But the term has also been used to talk about those who unite around a “common,” a river or a forest, with the ambition of thwarting the sinister diagnosis of the “tragedy of the commons” and of succeeding in learning from one another not to define it as a means for their own ends but as that around which users must learn to articulate themselves. In each of these cases, and there are many others, the success of the movement derives from those who were initially defined as utilizing something, seizing hold of questions that they weren’t supposed to meddle with, and conferring on the “common,” which was often defined in terms of rival utilizations, the power to gather them, to cause them to think, that is to say, to resist this definition, and produce propositions that it would otherwise have rendered unthinkable. In brief to learn again the art of paying attention.  
The fact that I am tentatively using the same term “commoners” for practitioners who defend what causes them think and imagine, and for the heterogeneous group of those who learn to be caused to think by what they refuse to be the end users of, creates an ambiguity that doesn’t have to be removed but much rather made explicit. To remove it would be to look for a ready-made solution, and there is no such solution when the question is “making common.” This question must rather be a dimension of situations that, around a common concern, gathers representatives of user movements, practitioners, and experts, a dimension that belongs to the situation and cannot be thought independent of it.  
If it isn’t only a question of the reap­propriating of the wealth produced through work, the people who may well invade the street should come there with concrete experience of what is demanded by reclaiming what has been destroyed, reappropriating the capacity to fabricate one’s own questions, and not responding to the trick questions that are imposed on us. One never fabricates in general and one is never capable in general.  
The people in the street is an image that I do not want to give up, however, because it is an image of emancipation that can be delinked from the grand, epic prospect. After all, before our cities were reconfigured according to the imperatives of frictionless circulation, purified of threats to the public order that crowds and mixing together can always constitute, the people were in the street… But to prevent this image from becoming a poison, an abstract dream, perhaps it is worth transforming the image of what a street is. For the grand boulevards that lead to the places of power, a labyrinth of interconnected streets could be sub­stituted, that is to say, a multiplicity of gatherings around what forces thinking and imagining together, around common causes, none of which has the power to determine the others, but each one of which requires that the others also receive the power of causing to think and imagine those that they gather together. Because if a cause is isolated, it always risks being dismembered according to the terms of different preexisting interests. And it also risks provoking a closing up of the collective, the collective then defining its milieu in terms of its own requirements, not as that with which links must be created. Which is what has happened to scientific communities. In short, a cause that receives the power to gather together is, par excellence, that which demands not to be defined as good, or innocent, or legitimate, but to be treated with the lucidity that all creation demands”.

I. Stengers, In Catastrophic Times. Resisting the Coming Barbarism, Open Humanities 2015.

Niematerialny proletariat czy cyfrowe pospólstwo?

Współczesne odniesienia do grodzeń, do zawłaszczenia tego, co było dobrem wspólnym, nie zostały jednakowoż wprowadzone przez ruchy związkowe broniące usług publicznych, ani przez naukowców, nad którymi kierownictwo powierzono starym przemysłowym sojusznikom – z błogosławieństwem państwa. To programiści komputerowi, których praca została bezpośrednio dotknięta poprzez patentowanie ich algorytmów – to znaczy, samego ich języka – byli tymi, którzy nazwali to, co im zagraża i sformułowali odpowiedź – dziś słynną już licencję na ogólny użytek publiczny (GNU). Był to punkt startowy dla ruchu na rzecz kolektywnego tworzenia wolnego oprogramowania, które każdy może pobrać i przyczynić się do jego rozpowszechnienia, w miarę kompetencji i czasu. Nie oszukujmy się: to nie jest kwestia anielskiego panowania bezinteresownej współpracy. Zorganizowano inne sposoby na robienie pieniędzy. Ale to kwestia wynalezienia strategii oporu wobec grodzenia: każdy, kto używa programy z licencją GNU lub modyfikuje je, podlega ograniczeniu polegającym na niemożliwości przywłaszczania tego, co wytwarza.  
Jak może zostać opisany ten rodzaj oporu, który przeobraził odniesienia do dóbr wspólnych jako stawki w walce? Wyróżnię tu dwa rodzaje narracji, w sposób nieco karykaturalny – z pewnością – ale będę chciała nadać tutaj sens tej rozbieżności, a nie samym stanowiskom.  
Pierwsza narracja wystawia na scenie odnowienie marksistowskiego teatru konceptualnego, w którym zachowany zostaje gatunek epicki (scharakteryzowanie go w ten sposób stanowi dla mnie możliwość zdystansowania się od niego). Dzisiejszy kapitalizm należy podobno klasyfikować jako ‘kognitywny’ – zmierza on w mniejszym stopniu w stronę wyzysku siły roboczej niż ku zawłaszczania tego, co musi zostać rozpoznane jako dobro wspólne ludzkości – wiedzy. I nieważne, o jaką konkretnie wiedzę tu chodzi – to pracownicy niematerialni, którzy posługują się abstrakcyjną wiedzą we wzajemnej kooperacji, stają się autentycznym źródłem kreacji bogactwa. Od teraz to ‘proletariat niematerialności’, jak mawia Toni Negri, jest tym, od kogo będzie zależał kapitalizm, ale jest też tym, kogo (prawdopodobnie) nie będzie w stanie zniewolić. Ponieważ specyfiką niematerialnej wiedzy, idei, algorytmów, kodów itd. jest to, że ich wartość użytkowa jest w bezpośredni sposób społeczna – tak jak język – i dlatego istnieje jedynie dzięki współdzieleniu się i wymianie. Nowe grodzenia objaśniałyby w ten sposób nową epokę, w której dla kapitalizmu stawką jest powstrzymanie społecznej dynamiki, od której jest teraz zależny i wymknięcie się jej. I na odwrót, mobilny i autonomiczny niematerialny proletariat mógłby z powodzeniem dokonać tego, czego nie potrafiły zrobić dawne wspólnoty chłopskie, przywiązane do swoich wspólnotowych pól i ich ukonkretnionej wiedzy. Rewolta programistów, sposób, w jaki udało im się wytworzyć sieci kooperacji, które afirmują bezpośrednio społeczną wartość tego, co niematerialne – ponieważ każdy użytkownik jest teraz w stanie, dzięki nim, zdradzić Billa Gatesa i ściągnąć programy, których potrzebuje – byłaby więc wzorowym zwiastowaniem przełomu.  
To nadal jest kwestia eposu dla ludzkości – ludzkości, wobec której kapitalizm, pomimo swojego charakteru, wyjawia swoje prawdziwe powołanie. W zakresie, w jakim kapitalizm kognitywny wykorzystuje język, który pozwala na komunikację każdego z każdym – wiedzę, która, wytwarzana przez każdego przynosi korzyści każdemu – istniałoby, tu i teraz, to, co wspólne ludziom, to, co wspólne, które jest fundamentalnie anonimowe, pozbawione jakości czy właściwości. Nie mając wcale takiego zamiaru, kapitalizm przyczyniałby się zatem do możliwości zaistnienia ludzkości pogodzonej z samą sobą – mobilnej, kreatywnej wielości, wyemancypowanej z powiązań, które wtrącałyby grupy w konflikt. A jako, że może istnieć tylko jeden rewolucyjny epos, klasa robotnicza jest zwolniona z roli, jaką powierzył jej Marks – w rzeczy samej, jest nawet zdefiniowana w terminach, które retrospektywnie uniemożliwiają jej pełnienie tej roli. Zakładano, że nie będzie miała do stracenia nic prócz swych kajdan, ale ci, którzy zrzucili łańcuchy już istnieją – a przynajmniej zyskali już pojęciowe istnienie. A stara klasa robotnicza, której praca była materialna, jest teraz charakteryzowana jako nadmiernie przywiązania do narzędzi produkcji, by być w stanie wpisać się w to pojęcie – nosiciela ‘tego, co wspólne’ ludzkości.  
Podejmijmy ponownie problem bezpośredniego zawłaszczenia, któremu programiści byli się w stanie przeciwstawić – problem grodzeń, które miały stłumić ich sposób pracy i kooperacji. Czy nie przypominają nam one innego wymiaru kapitalizmu – nie takiego, który współgra z wyzyskiem, ale jest przez niego zakładany i jako taki promowany wszędzie tam, gdzie można liczyć na eksploatację nowych zasobów? Wedle drugiej narracji, którą proponuję, tym, co zostało zniszczone wraz z dobrami wspólnymi były nie tylko środki utrzymania biednych chłopów, ale także konkretna wspólnotowa inteligencja, przypisana do dobra wspólnego, od którego zależała. Z tego punktu widzenia to tego rodzaju destrukcji udało się przeciwstawiać programistom. Nie byliby oni dłużej figurą zwiastowania – reprezentowaną przez niematerialny, nomadyczny proletariat, stanowiący inkarnację wspólnego, społecznego charakteru produkcji niematerialnej. ‘To, co wspólne’, którego byli w stanie bronić było ich własnym – było tym, co pozwalało im myśleć, wprawiać wyobraźnię w ruch i współpracować. To, że dobro wspólne było niematerialne nie robi tu większej różnicy. To zawsze kwestia ukonkretnionej, usytuowanej, kolektywnej inteligencji – w zestawie z ograniczeniami, które są równie istotne, co ograniczenia materialne. To kolektyw zebrany pod wyzwaniem rzuconym przez te ograniczenia – różniący się raczej od nieskończonego zebrania tych, którzy, tak jak ja, używają lub ściągają to, co zostało wytworzone – był w stanie bronić się przeciwko temu, co usiłowało ich podzielić. Innymi słowy, programiści opierali się temu, co zmierzało do odseparowania ich od tego, co było wspólne dla nich – nie opierali się przywłaszczeniu tego, co jest dobrem wspólnym ludzkości. To jako ‘pospólstwo/gmin/spólnicy’ [commoners], a nie jako nomadzi niematerialności, zdefiniowali to, co czyniło ich programistami.  
Różnica między obiema narracjami odciska się zatem na kwestii wspólnoty. Z punktu widzenia narracji pierwszej, nie ma żadnej wielkiej różnicy między wytwórcami i końcowymi użytkownikami oprogramowania, takimi jak ja – wszyscy mamy pospołu ten abstrakcyjny język nowego typu, należący do nikogo, wolny od układów, które dzielą, które wytwarzają konflikty i sprzeczności. 
Z punktu widzenia narracji drugiej, kapitalizm kognitywny nie zawłaszcza tego, co niezawłaszczalne, ale niszczy (niszczy na nowo) to, co wymagane jest jako samo źródło istnienia wspólnoty. ‘To, co wspólne’ nie może zostać tu zredukowane do dobra lub surowca i nie ma ono w sobie nic z ogólnoludzkiej uniwersalności, z (pojęciowego) gwaranta czegoś, co przekracza opozycje. To tak jednoczy się ‘pospólstwo’: ja użytkuję oprogramowanie jako użytkownik końcowy, ale ci, którzy opierali się grodzeniom dokonywanym za pośrednictwem praw własności intelektualnej nie bronili wolnego użytku zasobu, ale samych praktyk, które czyniły ich wspólnotą, które pozwalały im myśleć, wyobrażać sobie i tworzyć w trybie, w którym to, co się robi ma znaczenie dla innych i stanowi zasób dla innych. I było tak, ponieważ gospodarka oparta na wiedzy przypuściła atak na to, co uczyniło ich wspólnotą – to z tej pozycji, a nie z uwagi na rolę prekursorów wielości wyzwolonej od powiązań, wysuwali roszczenia wobec precedensowych grodzeń.  
Używając słowa ‘człowiek pospolity/z gminu/spólnik’ [commoner], by mówić o programistach, którym udawało się opierać [grodzeniom] to sytuować ich w jednej linii z chłopami, którzy w przeszłości walczyli przeciwko konfiskacie ich dóbr wspólnych, dzięki którym definiowali się nie jako biedota, lecz jako wspólnota. Nazywając ich w ten sposób wiąże się także ich opór z najnowszym politycznym wytworem nazywanym ‘ruchami użytkowników’. To w ten sposób nazwali się użytkownicy nielegalnych narkotyków – w ruchu, w którym tworzyli ekspercką wiedzę na temat tych praktyk i domagali się tego, żeby ich ekspertyza została rozpoznana przez ‘ekspertów’. Coś podobnego miało miejsce w stowarzyszeniach pacjentów, mierzących się z przedsięwzięciami lekarskimi i farmaceutycznymi. Ale termin ten [commoner] był używany także po to, by mówić o tych, którzy jednoczą się wokół ‘tego, co wspólne’ – rzeki lub lasu – z ambicją do udaremnienia złowrogiej diagnozy o ‘tragedii dobra wspólnego i do uczenia się od siebie nawzajem nie po to, by zdefiniować ‘to, co wspólne’ jako środki dla zaspokojenia swoich własnych celów, ale jako coś, wokół czego użytkownicy muszą nauczyć się wyrażać siebie. W każdym z tych przypadków – a jest i wiele innych – sukces ruchu wypływał od tych, których początkowo zdefiniowano jako wykorzystujących coś, ale stawiających przy tym pytania, którymi nie powinni się kłopotać i deliberujących na temat ‘tego, co wspólne’, które często było definiowane w kategoriach rywalizujących sposobów wykorzystywania. [Pojawiała się tu] siła do gromadzenia ich, zmuszająca ich do myślenia, to znaczy, do odrzucania tej definicji i tworzenia propozycji, które w innych warunkach byłyby nie do pomyślenia. Krótko mówiąc, do uczenia się na nowo sztuki do zwracania uwagi.  
Fakt, że wstępnie używam tego samego terminu ‘pospólstwo/gmin/spólnicy’ [commoners] na określenie praktyków, którzy bronią tego, co zmusza ich do myślenia i wyobraźni, oraz do nazwania różnorodnych grup tych, którzy uczą się być przymuszanymi do myślenia poprzez odrzucenie bycia końcowymi użytkownikami, stwarza dwuznaczność, która nie musi zostać usunięta, ale raczej trzeba ją wyeksponować. Usunąć ją oznaczałoby szukać gotowego rozwiązania, a nie ma takiego rozwiązania, gdy rozchodzi się o ‘tworzenie tego, co wspólne’. Ta kwestia musi raczej znaleźć się w wymiarze sytuacyjnym – wokół wspólnej troski – skupić przedstawicieli ruchów użytkowników, praktyków i ekspertów, w wymiarze który należy do tej sytuacji i nie może zostać pomyślany niezależnie od niej. 
Jeśli to nie tylko kwestia ponownego przywłaszczenia bogactwa wytworzonego poprzez pracę, ludzie, którzy mogą wyjść na ulicę powinni zjawiać się tam z konkretnym doświadczeniem żądań odzyskania tego, co zostało zniszczone, przywłaszczania zdolności do stwarzania swoich własnych pytań i nieodpowiadania na sprytne pytania, które nam się narzuca. Nigdy nie wytwarza się na poziomie ogólności i nigdy nie jest się zdolnym do ogólności.  
Ludzie na ulicy to obrazek, z którego nie chcę rezygnować, ponieważ to obrazek emancypacji, która może zostać odłączona od wielkiej, epickiej perspektywy. Koniec końców, zanim nasze miasta zostały przekształcone wedle imperatywów płynnej cyrkulacji, wyczyszczone z zagrożeń dla porządku publicznego, które zawsze mogą stanowić tłumy i mieszanie się, ludzie byli na ulicy… Ale żeby ten obraz nie przekształcił się w truciznę – w abstrakcyjne marzenie – być może warto przeobrazić obraz tego, czym ulica jest. Zamiast wielkich bulwarów, które prowadzą do miejsc władzy, moglibyśmy zastąpić je labiryntem połączonych uliczek, tzn. wielością zebrań wokół tego, co zmusza ludzi do wspólnego myślenia i wyobraźni, wokół wspólnych przyczyn, z których żadna nie dysponuje mocą determinowania innych, ale z których każda wymaga, żeby inni także otrzymali władzę do myślenia i wyobrażania sobie tego, wokół czego się gromadzą. Ponieważ, jeśli sprawa zostanie wyizolowana, zawsze istnieje ryzyko rozczłonkowania jej podług różnych uprzednio istniejących interesów. A także ryzyko zamknięcia kolektywu – to kolektyw definiuje swoje otoczenie według własnych wymogów, a nie podług tego, z czym trzeba nawiązać powiązania. To właśnie stało się ze wspólnotami naukowymi. W skrócie, sprawa, która zyskuje moc do gromadzenia razem wymaga - par excellence -niedefiniowania jej jako czegoś dobrego, niewinnego czy prawowitego, lecz traktowania jej z klarownością, której domaga się całe stworzenie”.
I. Stengers, In Catastrophic Times. Resisting the Coming Barbarism, Open Humanities 2015.