From Maria Antonietta Macciocchi’s letter to Louis Althusser:
„What I have been able, with great difficulty, to discover, whenever the situation permitted it, in my conversations with the workers, is roughly as follows. A sub-proletarian, who ‘invents’ his work every day, has a precarious existence, but he does ‘enjoy’ a form of freedom and independence from all bosses. And in that sense he does feel himself to be as free as a bird. This is why he looks down on the worker, for - as a comrade told me - he thinks: ‘That bloke shuts himself up in a jail all day long, he turns himself into a slave, he agrees to obey a boss. . . .’ And when he sees the worker go off at a certain hour and return at a certain hour he reconfirms for himself that the worker’s life is one of forced labour, made all the worse by the fact that the handcuffs and chains worn by the worker were put there voluntarily. His, the sub-proletarian’s, life, on the other hand, is an independent one. And therefore he has no respect for the worker. If they meet on the street or elsewhere, they usually say nothing at all to one another. The sub-proletarian feels himself superior in intellect, inventiveness and, in general, in the art of living. . . . This is among the major reasons why the Neapolitan worker is so psychologically isolated. Any pride that may exist in having a steady job, a trade, is greatly diluted by the realization which is constantly present before his eyes, that he has given up ‘another way of life’, which his neighbours lead, and which is a life full of great opportunities for adventure and the exercise of imagination.
Moreover, unlike the sub-proletarian, he lives in constant fear of losing his job. Hence even his prospects are severely limited, because the worker, without the factory, is finished. His existence without his job would be that of a cripple, given that he has never learned the petty trades of the street or, rather, that he has never learned to invent a ‘business’ or a way of making a living. In other words, he has no resources. Or else, even if he succeeds, his very success means his complete degradation as a worker. Thus we see that this sadness of the workers has another source: it stems from their renunciation of their entire external environment, where everyone lives all the year round in the open air, in the streets, walks there, works there, carries on his interminable disputes and fights his fights there, and so on. The worker, sealed up in his factory, is like a cloistered monk who has cut himself off from the world of others and renounced that life. In doing this, he is aware above all of having renounced the air, the environment, the rules and the means of the secular life, the philosophers of which are the lazzari, as the sub-proletariat is called.
At Barra, several days ago, I met a good-looking dark youth, the son-in-law of a sub-proletarian. He lives in a vile courtyard off Vico Sirena, a place so poverty-stricken that I spoke about it at one of my meetings. ‘What do you do ?’ I asked him. He shrugged his shoulders and said, ‘I had to go to work in the factory, to work for Ignis.’ ‘Well, then, you’re a worker?’ I asked with great interest. ‘Yes, by necessity. I got married when I was sixteen and the girl was only thirteen and a half. We got into trouble. We already have a baby. . . .’ He told me that he works eleven hours a day, since he does two hours of overtime each day, plus one more hour to make up for having Saturday off. It is clear that he feels like a prisoner, and this detention of eleven hours weighs on him in contrast with the life of the quarter, which is always in motion, extrovert and ready to reach out to the outside world.
The severing of the umbilical cord that ties you to the streets is, in short, painful. After a time the worker gets used to it, and he acquires his own rhythm of life, gaining that particular dignity which goes along with the life of a worker. But he also gets used to a life withdrawn from that of the quarter, and a lack of social ties with his other environment. His wife doesn’t have friends among the other women, so she is alone. . . . On Sundays, the worker stays at home, because he is tired, or because this is the only day he has any time for his family, or because he has nowhere to go, or because a Sunday walk with the family would require him to dress decently in front of the quarter. ‘They stay at home out of a sense of modesty and sensitivity to the way others will react,’ I was told by a youth. ‘At least it was this way for my father: he had only the suit he got married in, but he was ashamed to go out in that on Sundays because it would seem too smart. The only other clothes he had were those he wore to work, but they were too shabby. The same was true for my mother, and so they stayed at home. .. .’ In her study on ‘the workers’ condition’, Simone Weil writes: ‘Sunday is the day on which everyone wants to forget that there is any need to work. To do this, everyone spends. And they try to dress as if they were not forced to work for a living. Clothes in this context both satisfy people’s vanity and give them illusions of power.’ The sub-proletarian, however, like the bohemian, has no such problems. His dignity is inscribed in his very choice of life style, and wearing patches on his clothes therefore creates no more complexes for him on Sunday than it does on any other day.
On the other hand, in the peasant villages where I have been, the worker is respected almost as a nobleman, and workers are in fact called ‘artists’ because they possess the ‘art’ of making something with their hands. It is pretty clear, then, that in Naples the bourgeoisie and the ruling class have undertaken an extremely successful campaign of psychological denigration. All over Italy, the saying goes that if someone does not have a job at Naples it is because people there do not like to work. Even [Alexandre] Dumas, trying to explain what work meant for the common people of Naples, wrote, ‘Other peoples rest when they are tired of working; the Neapolitan works when he is tired of resting.’ These elements of irony about the people’s attitude towards work down here are used by the ruling class as justifications. It is a good way for capitalism to avoid its most serious responsibilities, or simply to cover them up. Once you become somewhat less of an outsider here in Naples, you begin to realize that this attitude has an influence even among us Communists, and there is a tendency to laugh about it and find it amusing.
When I first came to Naples, a Neapolitan comrade, a woman, told me the following parable - stressing to me that I should take care not to try to be a great activist and that instead I should try to penetrate the philosophy of the ‘common people’. A very rich and powerful man, a boss or a ‘technocrat’, let us say, is walking along the Santa Lucia Lungomare when he sees a young man lying in the sun on the grass. He walks over to him and says, ‘What are you doing lying there, young man, without any job or future? Wouldn’t you prefer to have a nice, secure job?’ The Neapolitan responds rather laconically, ‘And then what?’ ‘Then you would take pride in yourself, you could get married, have a nice place to live.’ ‘And then?’ ‘Then your experience would permit you to get involved in larger undertakings, either in commerce or industry, and you soon could double your money and have a nice chunk of capital at your disposal.’ 'And then?’ ‘Then you could provide a leisurely life for your family, you could buy a great big house, a villa by the sea, servants, and you could travel all over the world.’ ‘And then?’ ‘Then, you could get so rich that you would get to the point where you did not have to work at all; you could simply enjoy life, stay in complete comfort, and never have to worry about anything. . . .’ To this the young Neapolitan answers, ‘But I already have that.’
These are eighteenth-century bourgeois myths which still hang on, and which act as covers for the specific forms that capitalism has taken at Naples. They also have a strong effect on the masses’ will to rebel, and I feel this influence more concretely, like the weight of a big stone, with every passing day of this electoral campaign”.
Szacunek ludzi ulicy
Z listu Marii Antonietty Macciocchi do Louisa Althussera:
„To, co udało mi się odkryć z wielką trudnością w moich rozmowach z robotnikami, ilekroć pozwalała na to sytuacja, wygląda mniej więcej tak. Sub-proletariusz, który każdego dnia ‘wymyśla’ swoją pracę, wiedzie żywot niepewny, ale ‘cieszy się’ formą wolności i niezależności od swoich szefów. I w tym sensie czuje się wolny jak ptak. To dlatego spogląda na robotnika z góry, bo – jak powiedział mi pewien towarzysz – myśli on następująco: ‘Ten facet zamyka się na cały dzień w więzieniu, zamienia się w niewolnika, zgadza się na to, by słuchać szefa…’. A kiedy widzi jak robotnik wychodzi o określonej godzinie i wraca o określonej godzinie, utwierdza się w przekonaniu, że życie robotnika to życie w pracy przymusowej, tym gorsze, że kajdanki i łańcuchy noszone przez robotnika zostały przez niego założone dobrowolnie. Jego sub-proletariackie życie, z drugiej strony, jest niezależne. I dlatego nie szanuje on robotnika. Jeśli spotkają się na ulicy czy gdzieś indziej, zwykle nie mają sobie nic do powiedzenia. Sub-proletariusz czuje się lepszy pod względem intelektu, inwencji i – ogólnie rzecz biorąc – sztuki życia… To jeden z najważniejszych powodów, dla których neapolitański robotnik jest psychologicznie tak bardzo izolowany. Wszelka duma, która może brać się z posiadania stałej pracy, zawodu, jest tak bardzo osłabiona przez świadomość, trwale obecną przed jego oczami, że porzucił ‘inny sposób życia’, który prowadzą jego sąsiedzi i w którym życie pełne jest wielkich możliwości przygody i ćwiczeń wyobraźni.
Co więcej, w przeciwieństwie do sub-proletariusza, żyje on w ciągłym strachu przed utratą pracy. Stąd nawet jego perspektywy są poważnie ograniczone, ponieważ robotnik bez fabryki jest skończony. Jego egzystencja bez pracy byłaby kaleka, biorąc pod uwagę, że nigdy nie nauczył się on drobnych zawodów ulicy, a raczej, że nigdy nie nauczył się wymyślać ‘biznesu’ czy sztuki zarabiania na życie. Innymi słowy, nie ma on żadnych zasobów. A nawet jeśli mu się powiedzie, to sam jego sukces tożsamy będzie z całkowitą degradacją jako robotnika. Stąd widzimy, że ten smutek robotników ma inne źródło: bierze się on z wyrzeczenia się całego środowiska zewnętrznego, w którym każdy żyje przez cały rok na świeżym powietrzu, na ulicach, chodzi po nich, pracuje na nich, prowadzi tam swoje niekończące się dysputy i utarczki i tak dalej. Robotnik, zamknięty w swojej fabryce, jest jak mnich klasztorny, który odciął się od świata zamieszkiwanego przez innych i wyrzekł się życia. Postępując tak jest on świadomy, że wyrzekł się powietrza, środowiska, reguł i środków świeckiego życia, którego filozofami są nędzarze/łajdacy [lazzari], jak nazywa się sub-proletariat.
Kilka dni temu w Barra spotkałam przystojnego śniadego młodzieńca, zięcia sub-proletariusza. Mieszka w ohydnym dziedzińcu niedaleko Vico Sirena, miejscu tak ubogim, że omawiałam je na jednym ze spotkań. ‘Czym się zajmujesz?’, zapytałam go. Wzruszył ramionami i odpowiedział: ‘Muszę chodzić pracować do fabryki, pracować dla Ignis’. ‘A więc jesteś robotnikiem?’, dopytałam go z dużym zaciekawieniem. ‘Tak, z konieczności. Ożeniłem się, kiedy miałem szesnaście lat, dziewczyna miała tylko trzynaście i pół. Wpadliśmy w tarapaty. Już mamy dziecko…’. Powiedział mi, że pracuje jedenaście godzin dziennie, bo wykonuje dwie nadgodziny każdego dnia i dodatkową godzinę, żeby mieć wolną sobotę. Jasnym jest, że czuje się jak więzień, a jedenaście godzin osadzenia ciąży mu w porównaniu z życiem kwartału, które jest w ciągłym ruchu, ekstrawertyczne i gotowe dosięgnąć świata zewnętrznego.
Odcięcie pępowiny, która łączy cię z ulicami jest, krótko mówiąc, bolesne. Po pewnym czasie robotnik przyzwyczaja się do tego i nabiera własnego rytmu życia, zyskując tę szczególną godność, która towarzyszy egzystencji robotnika. Ale przyzwyczaja się także do żywota wycofanego z życia kwartału i braku więzi społecznych ze swoim otoczeniem. Jego żona nie ma przyjaciółek wśród innych kobiet, więc jest sama… W niedziele robotnik zostaje w domu, bo jest zmęczony, albo dlatego, że to jedyny dzień, w którym ma czas dla swojej rodziny, albo dlatego, że nie ma dokąd pójść, czy też dlatego, że niedzielna przechadzka z rodziną wymagałaby, żeby ubrać się przyzwoicie w oczach swojego kwartału. ‘Zostają w domu z powodu poczucia skromności i przewrażliwienia na to, jak zareagują inni’, powiedział mi młodzieniec. ‘Przynajmniej tak to było z moim ojcem: miał tylko garnitur, w którym brał ślub, ale wstydził się wychodzić w nim w niedziele, ponieważ wydawałoby się to nazbyt eleganckie. Jedyne inne ubrania, jakie miał to te, które nosił do pracy, ale one były zbyt zniszczone. To samo dotyczyło mojej matki, tak więc siedzieli w domu…’. W swoim studium na temat ‘położenia robotniczego’ Simone Weil pisze: ‘Niedziela jest dniem, w którym każdy chce zapomnieć o potrzebie pracy. Aby tak się stało, wszyscy wydają pieniądze. I próbują się ubrać tak, jak gdyby nie musieli pracować, by żyć. Ubrania w tym kontekście zarówno zaspokajają ludzką próżność, jak i dają im iluzję władzy’. Sub-proletariusz, jednakże, podobnie jak cyganeria, nie ma takich problemów. Jego godność jest wpisana w sam wybór stylu życia i dlatego noszenie łat na ubraniu nie przysparza mu więcej kompleksów w niedzielę niż w każdy inny dzień.
Z drugiej strony, w chłopskich wsiach, w których byłam, robotnik jest darzony respektem niemalże jak szlachcic i robotnicy rzeczywiście nazywani są ‘artystami’, ponieważ dysponują ‘sztuką’ wytwarzania czegoś przy użyciu swoich rąk. Jest więc całkiem jasne, że w Neapolu burżuazja i klasa posiadająca przedsięwzięły niezwykle udaną kampanię psychologicznego oczerniania. W całych Włoszech mówi się, że jeżeli ktoś nie ma pracy w Neapolu to dlatego, że ludzie tutaj nie lubią pracować. Nawet [Alexandre] Dumas, próbując wyjaśnić, jakie znaczenie ma praca dla pospólstwa w Neapolu, pisze: ‘Inni ludzie odpoczywają, kiedy zmęczy ich praca; Neapolitańczyk pracuje, kiedy zmęczy go odpoczynek’. Te elementy ironii dotyczące stosunku tutejszych do pracy są używane przez klasę posiadającą jako usprawiedliwienie. Dla kapitalizmu to dobry sposób na uniknięcie odpowiedzialności, albo po prostu na jej ukrycie. Kiedy już staniesz się w Neapolu trochę mniej outsiderem, zaczniesz dostrzegać, że to podejście wywiera wpływ nawet wśród komunistów i pojawia się tendencja do wyśmiewania go i uznawania za zabawny.
Kiedy pierwszy raz przybyłam do Neapolu, neapolitańska towarzyszka opowiedziała mi następującą powiastkę – podkreśliwszy, że nie powinnam starać się być wielką aktywistką, a zamiast tego spróbować zgłębić filozofię ‘zwykłych ludzi’. Bardzo zamożny i wpływowy człowiek, powiedzmy szef lub ‘technokrata’, przechadza się Santa Lucia Lungomare, kiedy dostrzega młodego człowieka wylegującego się w słońcu na trawie. Podchodzi do niego i mówi: ‘Co tu porabiasz, młody człowieku, leżąc tak, bez pracy i przyszłości? Nie wolałbyś mieć miłej, pewnej pracy?’. Neapolitańczyk odpowiada raczej lakonicznie: ‘A wtedy co?’. ‘Wtedy mógłbyś być z siebie dumny, mógłbyś się ożenić, mieć ładne miejsce do mieszkania’. ‘A wtedy?’. ‘Wtedy twoje doświadczenie pozwoli ci uczestniczyć w większych przedsięwzięciach, albo w handlu, albo w przemyśle i wkrótce będziesz w stanie podwoić swoje pieniądze i mieć do swojej dyspozycji niezłych rozmiarów kapitał’. ‘I co wtedy?’. ‘Wtedy mógłbyś zapewnić spokojne życie swojej rodzinie, mógłbyś kupić duży dom, willę nad morzem ze służącymi i mógłbyś podróżować dookoła świata’. ‘I wtedy?’. ‘Wtedy mógłbyś być tak bogaty aż doszedłbyś do punktu, w którym w ogóle nie musiałbyś pracować; mógłbyś po prostu cieszyć się życiem, utrzymywać się w całkowitej wygodzie i nigdy nie musieć martwić się o nic…’. Na to młody Neapolitańczyk odpowiada: ‘Ale ja już to mam’.
Takie są osiemnastowieczne burżuazyjne mity, które ciągle się utrzymują i które działają jak przykrywki dla specyficznych form, które kapitalizm przybrał w Neapolu. Mają one także mocne oddziaływanie na wolę mas do buntu i czuję ten wpływ bardziej namacalnie, wpływ ciężki jak głaz, z każdym mijającym dniem tej kampanii wyborczej”.
M.A. Macciocchi, Letters from inside the Italian Communist Party to Louis Althusser, London 1973.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz