The tales of black Spartacus
"In 1791 the enslaved population of Saint-Domingue rose up in arms for its own sake, setting the colony on the course for a revolution that would push France to abolish slavery, see Spain and Great Britain attempt and fail to subdue republican and enslaved armies, and eventually witness the insurgent army defeat a formidable expedition sent by Napoleon Bonaparte to reeestablish slavery.
(...) Abbé Raynal Histoire philosophique et politique des établissements et du commerce des Européens dans les deux Indes - a lengthy study of European colonization written by a small army of writers under's Raynal name - was first published in 1770 and regularly republished in the following decades. From the first edition, the treatise contained a passage of critical of slavery (...): 'Where is this great man to be found, whom nature, perhaps, owe to the honour of the human species? Where is this new Spartacus, who fill find a Crassus? Then will the black code be no more; and the white code will be a dreadful one, if the conqueror only regards the right to reprisals'.
The last French edition of the text (1780) featured an even longer discussion of the wrongs of slavery that eschewed evocations of Spartacus for references to a passage from another best seller, a fantasy novel by Louis-Sébastien Mercier. (...) Strolling through a hall of statues portraying the attrocities wrought on humanity by the nations, the protagonist happens on a statue of 'the Avenger of the New World', who led slaves into a massive uprising against 'all their tyrants; French, Spanish, English, Dutch, and Portuguese' and wiped out European power across the Americas.
(...) Raynal's and Mercier's black Spartacus was an informed abstraction; applied to the events of the Haitian Revolution after 1791, it forced them into a profoundly racist frame of interpretation. Scholars have highlighted the general connection between Raynal, Mercier, and this characterization of Louverture on many occasions.
(...) What Marlene Daut calls the 'Englihtenment literacy narrative' of the Haitian Revolution - the notion that Saint-Domingue revolutionaries in general and Louverture in particular 'could have been inspired to revolt by reading Raynal or other works of philosophy' - stems from a historical outlook beholden to notions of nation and race issued from European pseudo-scientific writings and historiography. (...) The literacy narrative focuses on West Indian agents accessing European writing, but, simultneously, it is also the product of Europeans writing these agents into literate being.
(...) People of color living in colonial society channeled the literary tradition of black avenger figures, in the process giving it renewed life and meaning. Deborah Jenson dubs Louverture 'spin doctor' who used the rhetoric of the French Revolution to 'sell' the Haitian Revolution.
(...) On April 1, 1796, General Laveaux named Touissant Louverture his lieutenant governor as a reward for saving his life. (...) Legend has it that on this occasion Laveaux first dubbed Touissant Louverture 'black Spartacus, the man of Raynal's prophecy'. (...) this moment represents Louverture's baptism into French Enlightenment.
(...) If reading Raynal opened Louverture's eyes to the word of the French, his subsequent transatlantic engagement with the continental public sphere was but the practice of the secular faith, culmintating in the moment when, through Laveaux's ministrations, Louverture accepted Raynal - and beyond him the French Enlightenment project - as his personal savior. (...) [It] retroactively makes Laveuax's speech into a performative act by which the representative of the French Republic designates in Touissant Louverture the fulfillment of a well-known prophecy of the republican canon. This act rests on confirming rather than contradicting the increasingly racialized - and increasingly white - vision of Frenchness that had begun to develop in the preceding decades.
Louverture does not fit the part of Raynal's avenger, because Raynal's avenger is the abstraction of the righteous struggle for freedom that any true lover of liberty can identify with. Louverture, a man of flash and blood, a political man - for good or bad - cannot possibly be his incarnation. The importance of the comparison is here revealed in its utter literariness: reproduced and circulated as it was around the Atlantic world, it became the center of a discussion over the revolution in general and Touissant in particular as Western productions, in all the theatrical sense of the word.
(...) If Louverture's identification with Raynal's black Spartacus was in part an effort at placing European audiences familiar with Raynal, after independence Dessaline's evocation of the figure was meant strictly to terrify. (...) In document after document Dessalines made sure to define Haiti as the black nation of Europe's nightmares. (...) Dessaline's self-identification with the avenger of the Americas in his official proclamations proves a willful, self-aware, and eminently sarcastic intertextual gesture. The April 28, 1804, proclamation following the massacre of the whites at times reads like a pastiche of Raynal's and Mercier's texts. Here Dessalines reverses Raynal's famous question: 'Where is that vile Haitian, so unworthy of his regeneration, who thinks he has not accomplished the decress of the Eternal, by exterminating these blood-thirsty tigers?'.
(...) Dessalines's proclamations circulated around the Americas and were deemed instrumental in starting several slave uprisings, in particular in the United States. They were notably reproduced freely in southern newspapers, and it is indeed unlikely that they failed to reach black eyes and ears they contributed to conceptualize. Indeed, article 14 of his constitution made Haiti the global home of blackness: 'All acception of colour among the children of one and the same family, of whom the chief magistrate is the father, being necessarily to cease, the Haytians shall hence forward be known only generic appellation of Blacks'. (...) Article 13 also made clear that even those phenotypically white people naturalized as Haitians would be considered black. The effort at curing the wounds inflicted by the socioracial civil wars that overlapped the revolution and the War of Independence is fairly transparent. It was also ultimately unsucessful, as later developments proved. But in the meantime, here was a bold attempt at lighting a beacon beyond the confines of white Western thougths.
(...) Audre Lorde famously declared that 'the master's tools will never dismantle the master's house': the house that the slave trade built in the West rests in no small part on literary, narrative foundations. (...) While with Jean Fouchard we can recognize how 'along with marronage', literacy constituted for many of the enslaved 'their first flight from the colonial night, their first escapes into the paths of Liberty', we must also keep in mind that the discourse of literacy is tied to understandings of knowledge and education profoundly influenced by race prejudice and predicated on downplaying contributions beyond the scribal. (...) Literacy is a tool one may or may not have access to; it is also a tool one may or may not decide to us. In certain circumstances avoiding the traditional record is a strategy. As Jessica A. Krug provoticavely proposes in her discussion of stateless Maroons around the Atlantic world, it may well be that such communities 'chose to eschew writing and forms of oral history and tradition that reinforce hierarchy', in full awareness of the ways in which writing and the print archive could act as tools of hegemony. Avoiding the record, Maroons could adress their peers in fugitive terms and modes beneath the awareness of literate world, 'on the lower frequencies', as it were."
G. Pierrot, The Black Avenger in Atlantic Culture, Athens 2019.
Opowieści o czarnym Spartakusie
"W roku 1791 zniewolona ludność San Domingo chwyciła za broń we własnej sprawie, kierując kolonię na rewolucyjny kurs, który zmusi Francję do zniesienia niewolnictwa, popchnie Hiszpanię i Wielką Brytanię do nieudanej próby podporządkowania sobie republikańskich i niewolniczych armii, a ostatecznie pozwoli powstańczej armii doświadczyć zwycięstwa nad potężną ekspedycją wysłaną przez Napoleona Bonaparte, która miała na celu przywrócenie niewolnictwa.(...) Filozoficzna i polityczna historia europejskich osad i handlu Indii obojgu Abbé Raynala - obszerne studium europejskiej kolonizacji, spisane przez niewielkie zgrupowanie pisarzy pod nazwiskiem Raynala - opublikowano pierwotnie w roku 1770 i regularnie wznawiano je w następnych dekadach. Począwszy od pierwszej edycji, traktat zawierał fragment krytyczny wobec niewolnictwa (...): 'Gdzieżże jest ten wielki człowiek, którego natura, być może, dłużna jest honorowi gatunku ludzkiego? Gdzie jest ten nowy Spartakus, który napotka Krassusa? Wtedy nie będzie już czarnego kodu [rasistowski Code Noir we francuskim imperium kolonialnym]; a biały kod będzie straszliwy, jeśli zdobywca uzna tylko prawo do odwetu'.
Ostatnie francuskie wydanie tego tekstu (z roku 1780) zawierało nawet dłuższą dyskusję na temat zła wypływającego z niewolnictwa, w której unikano odwołań do Spartakusa na rzecz referencji do fragmentu z innego bestselleru, powieści fantasy autorstwa Louis-Sébastiena Merciera. (...) Przechadzając się po sali posągów upamiętniających okrucieństwa wyrządzone ludzkości przez nacje, główny bohater natrafia na posąg 'Mściciela Nowego Świata', który poprowadził niewolników do wielkiego powstania przeciwko 'wszystkim tyranom; Francuzom, Hiszpanom, Anglikom, Holendrom i Portugalczykom' i zniszczył europejską potęgę w obu Amerykach.
Czarny Spartakus Raynala i Merciera był świadomie zaplanowaną abstrakcją; zaaplikowany do wydarzeń Rewolucji Haitańskiej po 1791 roku, wpisał ją w głęboko rasistowską ramę interpretacyjną. Badacze przy wielu okazjach podkreślali ogólny związek między Raynalem, Mercierem i wyznaczoną przez niego charakterystykę Louverture'a [przywódcy rewolucji na Haiti].
(...) To, co Marlene Daut określiła mianem 'oświeceniowej narracji o czytaniu i pisaniu' na temat Rewolucji Haitańskiej - pogląd, że rewolucjoniści z San Domingo w ogólności, a Louverture w szczególności 'mogli być zainspirowani do buntu przez lekturę Raynala albo innych dzieł filozoficznych' - wpływa z historycznej perspektywy związanej z kategoriami narodu i rasy, wywodzącymi się z europejskich pseudo-naukowych pism i historiografii. (...) Narracja o posługiwaniu się słowem skupia się na dostępie podmiotów z Indii Zachodnich do europejskich pism, ale - jednocześnie - jest także wytworem europejskiego wpisania tych podmiotów w byty literackie.
(...) Ludzie kolorowi w kolonialnym społeczeństwie skanalizowali literacką tradycję wokół figur czarnego mściciela w procesie, który dał im nowe życie i znaczenie. Deborah Jenson nazywa Louverture'a 'spin doktorem', który używał retoryki Rewolucji Francuskiej po to, by 'sprzedać' za jej pomocą Rewolucję Haitańską.
(...) 1 kwietnia 1796 roku generał Laveaux mianował Touissanta Louverature'a swoim zastępcą gubernatora w nagrodę za uratowanie życia. (...) Legenda głosi, że przy tej okazji Laveaux jako pierwszy nazwał Touissanta Louverture'a 'czarnym Spartakusem, człowiekiem z proroctwa Raynala'. (...) Ten moment reprezentuje chrzest Louverture'a na gruncie francuskiego oświecenia.
(...) Jeśli to lektura Raynala miała otworzyć oczy Louverture'a na słowa języka francuskiego, to jego późniejsze transatlantyckie zaangażowanie w kontynentalną sferę publiczną miało być jedynie praktyką świeckiej wiary, która osiągnęła swój punkt kulminacyjny, gdy - dzięki zabiegom Laveaux - Louverture zaakceptował Raynala - a ponad nim francuski projekt oświeceniowy - jako swojego osobistego wybawcę. (...) To retroaktywnie uczyniło z przemówienia Laveaux performatywny akt, poprzez których reprezentant Republiki Francuskiej wyznacza Touissanta Louverture'a do spełnienia dobrze znanej przepowiedni z republikańskiego kanonu. Ten akt opierał się raczej na utwierdzaniu niż zaprzeczaniu coraz bardziej urasowionej - i coraz bardziej białej - wizji francuskości, która zaczęła się rozwijać w poprzednich dekadach.
Louverture nie pasował do roli Raynalowskiego mściciela, ponieważ mściciel Raynala był abstrakcją wyrażającą słuszność walki o wolność, z którą każdy autentyczny miłośnik wolności powinien móc się zidentyfikować. Louverture, człowiek z krwi i kości, człowiek polityczny - na dobre i na złe - nie mógł być jego inkarnacją. Znaczenie tego porównania ujawnia się tutaj w całej swojej literackości: reprodukowane i krążące po świecie atlantyckim, stało się ono punktem ciężkości dla dyskusji o rewolucji w ogóle, a o Touissancie w szczególności, rozumianych jako zachodnie produkcje, w całym teatralnym pojmowaniu tego słowa.
(...) Jeśli identyfikowanie się Louverture'a z czarnym Spartakusem Raynala stanowiło po części próbę pozyskania europejskich publiczności, zaznajomionych z Raynalem, to po niepodległości Dessalines [przywódca Haiti] przywoływał tę figurę wyłącznie po to, by budzić trwogę. (...) W jednym dokumencie za drugim Dessalines dokładał starań, żeby definiować Haiti jako czarny naród z europejskich koszmarów. (...) Samoidentyfikacja Dessalinesa z mścicielem Ameryk w jego oficjalnych proklamacjach dowodzi, że były to rozmyślne, świadome i wybitnie sarkastyczne gesty intertekstualne. 28 kwietnia 1804 proklamacja następująca po masakrze białych brzmi momentami jak pastisz tekstów Raynala i Merciera. Tak Dessalines odwrócił słynne pytanie Raynala: 'Gdzie jest ten nikczemny Haitańczyk, tak niegodny swojego odrodzenia, który myśli sobie, że nie dokonał upadku Wiekuistości, eksterminując te złaknione krwi tygrysy?'.
(...) Proklamacje Dessalinesa krążyły wzdłuż i wszerz Atlantyku i zostały uznane za czynnik wywołujący kilka powstań niewolniczych, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych. Były przede wszystkim swobodnie przedrukowywane w gazetach na Południu USA i faktycznie byłoby to mało prawdopodobne, żeby nie dosięgły czarnych oczu i uszu, które pomogły skonceptualizować. Rzeczywiście, artykuł 14 jego konstytucji uczynił z Haiti światowy dom czarności: 'Wszelkie dziedziczenie koloru pośród dzieci jednej i tej samej rodziny, której głową jest ojciec, z konieczności wygasa, Haitańczycy będą odtąd znani pod ogólną nazwą Czarnych'. (...) Artykuł 14 wyjaśniał także, że nawet ludzie fenotypowo biali, znaturalizowani jako Haitańczycy, będą uważani za czarnych. Próba zaleczenia blizn, wywołanych społeczno-rasowymi wojnami domowymi, które nałożyły się na rewolucję i wojnę o niepodległość, jest tu dość jasno widoczna. Ostatecznie okazała się ona nieudana, jak pokazały późniejsze zdarzenia. Ale w międzyczasie doszło tu do odważnej próby rozniecenia światłości poza granicami białej myśli zachodniej.
(...) Audre Lorde ukuła słynną deklarację, że 'narzędzia Pana nigdy nie pozwolą zdemontować domu Pana': dom, który handel niewolnikami wybudował na Zachodzie, opierał się w dużej mierze na literackich, narracyjnych fundamentach. (...) Chociaż wraz z Jeanem Fouchardem możemy uznać, do jakiego stopnia 'wraz ze zbiegostwem [marronage]', umiejętność czytania i pisania stanowiła dla wielu zniewolonych 'ich pierwszą ucieczkę z kolonialnej nocy, ich pierwsze wymknięcie się na ścieżki Wolności', musimy także pamiętać, że dyskurs pisania i czytania jest powiązany z rozumieniem wiedzy i edukacji, na które głęboko wpłynęły uprzedzenia rasowe i opiera się na bagatelizowaniu osiągnięć innych niż spisane. (...) Język pisany jest narzędziem, do którego można mieć dostęp lub nie; jest także narzędziem, na użycie którego można zdecydować się bądź nie. W pewnych okolicznościach unikanie tradycyjnego zapisu jest rodzajem strategii. Jak prowokacyjnie zaproponowała to Jessica A. Krug w dyskusji na temat bezpaństwowych Maronów w świecie atlantyckim, może być równie dobrze tak, że tego rodzaju społeczności 'zdecydowały wystrzegać się pisania i form historii oralnej oraz tradycji, które wzmacniają hierarchię', z pełną świadomością sposobów, poprzez które pisanie i drukowane archiwum mogą działać jako narzędzie hegemonii. Unikając zapisu, Maroni mogli zwracać się do swoich współziomków w ulotnych terminach i trybie, poza świadomością piśmiennego świata, niejako 'na niższych częstotliwościach'."
G. Pierrot, The Black Avenger in Atlantic Culture, Athens 2019.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz