Europe and cartography of vanishing refugee spaces / Europa i kartografia znikających przestrzeni uchodzenia

Europe and cartography of vanishing refugee spaces

„The making of migration retains an ambivalent meaning, since it captures how migrants are both subjects and objects of such a making. One the one hand migrants are made by laws, policies, discourses. It is indeed through legal, administrative and political mechanisms that the ‘production of migrant illegality’ (De Genova) is actualized. On the other hand, migrants make and open up spaces (of liveability, of refuge, etc.) and generate unusual collective formations, as a result of their unauthorized movements and presence as well as through their struggles. 

These collective formations can be seen as ‘mobile people’ (Isin) that disrupt the constitutive line between people and sedentary ontology (Elden). Or they can be irreducible to something like ‘a people’, as long as this latter is constitutively predicated upon the reproduction of exclusionary boundaries (Andrijasevic). ‘Those who are either not people or other than the people’, Bruno Bosteel contends, ‘are relegated more or less violently to the pre-political or non-political realm indicated by the pejorative use of terms such as plebs, populace, mob, or rabble’. In this sense, the making of migration captures the battlefield and the asymmetries between bordering mechanisms and migrants’ subjective drives. In fact, the map of Europe’s migrant spaces includes both border zones and spaces of control produced through border enforcement, violent evictions and push-back operations, and, at the same time, places of refuge opened up by migrants’ struggles and movements and that have contributed to define the European space. 

‘Mob’ and ‘crowd’ are disqualifying terms through which heterogenous migrant multiplicities are designated, denying in this way from the very beginning the ‘politicality of migrant movements’ (Mezzadra). I suggest that the ‘fear’ of migrant mob reflects the impasse in fitting migrants’ conduct into categories and the irreducibility of migrant subjectivities to a clearly shaped profile and, thus, to a single reason for migrating. Migrant groups are presented as unruly mobs in order to downplay the political dimension of their struggle for movement and to thwart the possibility of a multiplicity becoming a collective political subject. I dwell here on the ambivalent character of the mob, as a multiplicity that is disqualified as amorphous and non-political and that, at the same time, is feared for its troubling potentialities. Nevertheless, there is something specific to migrant collective formations, which mainly depends on their temporariness and precarious character, together with movement (being on the move). 

The mobility and instability of the mob is of particular relevance, I suggest, for dealing with migrant multiplicities, whose main characteristics is precisely their fleeting and on the move – yet, not as a group of people which move together but as a collective formation whose individuals might follow different pathways and be subjected to different restrictions. The government of a migrant multiplicity entails a technique and a politics of counting in order to assess its governability to trace exclusionary boundaries. Nicholas De Genova has aptly remarked that ‘in systemic and predictable ways, asylum regimes disproportionately disqualify asylum seekers, and convert them into <<illegal>> and deportable <<migrants>>’. I draw attention to two forms of migrants mobs that, from the point of view of number, appear at opposite extremes – a multiplicity of ‘few’ people and a migrant mob huge in number. These two examples taken together illustrate the co-existence of migrant mobs that become visible because of their numeric ‘size’, and of multiplicities formed of ‘few’ people that are the outcome of the exclusionary procedures of asylum and of migration laws. 

Thus, what (politically) counts are not numbers; rather, it is, to put it in Rancière’s terms, what troubles and exceeds the geometric counting. Indeed, that geometric counting accounts for what is not there, what is not part of the political scene. 

How have migrant collective formations redrawn the historical geographies of Europe? What traces and political legacies have migrants’ spatial disobediences left, beyond the punctual moment of refusals? Many of the temporary migrant multiplicities that carried on their struggle for movement or for staying, in different European border zones, ‘vanished’ after weeks or months of protest, as they were evicted or because they managed to cross the border or find a temporary solution in the country. There is a partial or total absence in the archives and political memory of Europe of migrant collective struggles and experiences that reshaped many European spaces, with their claims and presence. 

The solidary practices that have been transmitted over time have been intertwined with the practical knowledges shared among migrants about how to cross in that specific area; migrant spatial disobediences and the solidary practices that have been reactivated in the present constitute to some extent a shared mobile political terrain which exists, as fleeting as it could be, and even if no trace of it is left in the official archives. In this sense, produced out of these fleeting experiences of crossing and solidarity with those in transit are forms of temporary mobile commoning (Linebaugh). By mobile commoning I refer here to a set of practical knowledge and sedimented experiences of struggle that shape some specific spaces in Europe and that meanwhile also travel to other spaces, being reactivated according to the specificity of the local contexts. I prefer to use the expression unstable mobile commoning instead of ‘mobile commons’ in order to highlight the processual dimension – that is to say, it is constantly subjected to processes of making and unmaking. Unstable mobile commoning is not only at risk of vanishing – as its continuity over time is far from being granted. 

Moreover, its spatial dimension is fundamentally ambivalent: it is the result of spatially grounded experiences that shape a place over time; but at the same time it is spatially non-fixed, as it can be reactivated in other places, as shared political memory of solidarity practices. The difficulty of retracing traces of what is left after the solidarity practices on the move is that they mainly concern migrants in transit, who are not there to stay and struggle in a given place, nor to lay claims on the public scene but, rather, to cross on the sly.

Despite their partial political invisibility, migrant’s spatial disobediences are not mere ephemeral movements; they also produce spaces of liveability and collective struggles, and these experiences are sedimented over time, even if their actual existence is fleeting and brief. Similarly, those spaces of control and containment that are also outcomes of border-enforcement measures leave some kind of trace on the territory; for instance, irrespective of migrants’ current presence, places like Eidomeni – the Greek border zone at the frontier with Macedonia – Calais and Ventimiglia are carved out in the European history of migration and borders. 

What I want to suggest is through a counter-mapping gaze the existence of ephemeral places of containment, movement and struggle can be brought to the fore. Such a counter-mapping approach is at the same time a cartographic experiment and a theoretical-epistemic perspective that foregrounds and keeps a memory of spaces that are invisibilised and whose traces get lost. This counter-map of the European space brings to the fore fleeting spaces that are not visible on the geopolitical cartography. Such a map would highlight unofficial encampments and migrant spaces that have been produced as an effect of migration and border policies (like Calais), as well as of migrants’ practices of movement. Some of these spaces of transit (like the rail station in Milan) have then become places of containment (like Ventimiglia, after France’s suspension of Schengen). Some of there are zones inside European cities that have been both space-refuge for the migrants in transit and spaces of control. Others are self-managed places, like the Refugee City Plaza Hotel, or squares and public spaces that have been sites of migrant struggles for some time (like Oranienplatz in Berlin). These spatial struggles cannot be grasped through a geopolitical lens nor by keeping focus on national borders and the tactics states adopted for controlling these latter. Rather, they require studying what Huub van Baar defined as processes of ‘evictability’, local forms of expulsion and spatial tactics of deterrence. 

Drawing attention to the traces left by these encampments and to the irregular pace of their emergence and disappearance it becomes possible to draw what I call a minor cartography of vanishing refugee spaces. A political genealogy of the mob has shown that the very unauthorized presence of migrants at some border zones as well as collective refusals of giving fingerprints appear to be a ‘problem’ according to ‘seeing like a state’ (Scott) perspective. The analytical lens of migration makes it possible to deal with collective subjectivities without super imposing pre-established sociological categories. The temporariness, the heterogeneity and the ‘incorrigibility’ (De Genova) of migrant multiplicities should lead us not only to destabilise but also to fully rethink collective subjectivities, unsettling the boundaries between what is deemed to be political and what is discredited and criminalized as non-political. Pushing this further, as Deleuze famously claimed, a minor literature is the one that is able to create certain revolutionary conditions and coefficients of deterritorialization within a major literature; at the same time, a minor literature is the one ‘that becomes all the more collective’. In fact, there are movements and subjectivities that escape the binary opposition between quantitative minority and majority, between inclusion and exclusion, as well between agency and victimhood. 

These movements and unauthorized presences are not part of Europe’s official archives and are deemed to be non-political, but they have actually contributed to shape Europe’s space and its history of struggle. These are not only the archives of Europe but also the collective stories of the fleeting and temporary migrant multiplicities. In this sense, we should not stop asking ‘where could we find the writings of the sans-papier, the place of those without a place, the claims of those without rights and the dignity of those without images? Where shall we find the archive of those we don’t want to record and whose memory sometimes we want to kill?’ (Didi-Huberman). However, this is not just a story to be written. The incorrigible presence and the struggles of temporary migrant collective formations, with their visible, murmuring or concealed spatial disobediences, actively recraft the Mediterranean space”.

M. Tazzioli, The Making of Migration. The Biopolitics of Mobility at Europe’s Borders, Los Angeles, London, New Delhi, Singapore, Washington DC and Melbourne 2020.

Europa i kartografia znikających przestrzeni uchodzenia

„Tworzenie-się migracji przybiera ambiwalentny kształt, ponieważ oddany jest w nim fakt, że migranci są zarówno podmiotami, jak i przedmiotami takiego procesu. Z jednej strony, migranci są tworzeni przez prawa, polityki, dyskursy. To właśnie za pomocą mechanizmów prawnych, administracyjnych i politycznych urzeczywistnia się 'produkcja migranckiej nielegalności' (De Genova). Z drugiej strony, migranci tworzą i otwierają przestrzenie (życia, schronienia itp.) oraz generują niezwykłe formacje kolektywne, w wyniku swoich nieautoryzowanych ruchów i obecności, a także poprzez prowadzone walki. 

Te kolektywne formacje mogą być postrzegane jako 'mobilni ludzie' (Isin), którzy zakłócają konstytutywny związek między ludźmi a ontologią osiadłą (Elden). Albo mogą być nieredukowalni do czegoś w rodzaju 'ludu', o ile ten ostatni jest rdzennie oparty na odtwarzaniu wykluczających granic (Andrijasevic). Bruno Bosteel twierdzi, że  'ci, którzy albo nie są ludem, albo są kimś innym niż lud', są relegowani mniej lub bardziej brutalnie do sfery przedpolitycznej lub niepolitycznej, na co wskazuje pejoratywne użycie terminów takich jak plebs, pospólstwo, tłum czy motłoch'. W tym sensie migracja obejmuje pole bitwy i asymetrię między mechanizmami granicznymi a migranckimi popędami podmiotowymi. W rzeczywistości mapa europejskich przestrzeni dla migrantów obejmuje zarówno strefy graniczne, jak i przestrzenie kontrolne powstałe w wyniku egzekwowania przebiegu granic, brutalnych eksmisji i operacji odpychania migrantów, a jednocześnie miejsca schronienia otwierane przez walki i ruchy migrantów, przyczyniły się do zdefiniowania przestrzeni europejskiej. 

'Tłuszcza' i 'tłum' to określenia dyskwalifikujące, za pomocą których określa się różnorodne wielości migrantów, zaprzeczając w ten sposób od samego początku 'polityczności ruchów migracyjnych' (Mezzadra). Sugeruję, że 'trwoga' wobec tłumu migrantów odzwierciedla impas w dopasowywaniu postępowania migrantów do będących w obiegu kategorii oraz nieredukowalność podmiotowości migrantów do jasno ukształtowanego profilu, a tym samym do jednakowego powodu migracji. Grupy migrantów są przedstawiane jako niesforne tłumy, aby zbagatelizować w ten sposób polityczny wymiar ich walki o przemieszczanie się i nie dopuścić do tego, że wielość stanie się zbiorowym podmiotem politycznym. Zastanawiam się tutaj nad ambiwalentnym charakterem tłumu, jako wielości dyskwalifikowanej jako amorficznej i niepolitycznej, a jednocześnie budzącej niepokój ze względu na swój niepokojący potencjał. Niemniej jednak, istnieje coś specyficznego dla formacji kolektywnych migrantów, co zależy głównie od ich tymczasowości i prekarności, a także od samego ruchu (bycia w ruchu). 

Zwracam uwagę, że mobilność i niestabilność tłumu ma szczególne znaczenie dla radzenia sobie z mnogością migrantów, których główną cechą jest właśnie ich ulotność i przemieszczanie się - jednak nie jako grupy ludzi, którzy poruszają się razem, ale jako formacji kolektywnej, w której osoby mogą podążać różnymi ścieżkami i podlegać różnym ograniczeniom. Zarządzanie wielością migrantów pociąga za sobą technikę i politykę liczenia w celu oszacowania możliwości ustanawiania wykluczających barier. Nicholas De Genova trafnie zauważył, że 'w systemowy i przewidywalny sposób reżimy azylowe w nieproporcjonalny sposób dyskwalifikują osoby ubiegające się o azyl i przekształcają je w <<nielegalnych>> i podlegających deportacji <<migrantów>>'. Zwracam uwagę na dwie formy tłumu migrantów, które z punktu widzenia liczebności pojawiają się na przeciwległych krańcach - wielość złożona z 'niewielu' ludzi oraz ogromne zbiegowisko migrantów. Te dwa przykłady razem wzięte ilustrują współistnienie tłumów migrantów, które stają się widoczne ze względu na ich 'rozmiar' liczbowy, oraz mnogość utworzoną przez 'nieliczne' osoby, co jest rezultatem wykluczających procedur azylowych i migracyjnych. 

Zatem to, co się (politycznie) liczy, to nie liczby; to raczej, mówiąc językiem Rancière'a, wszystko to, co niepokoi i wykracza poza geometryczne liczenie. Rzeczywiście, to geometryczne liczenie stanowi o tym, czego nie ma, co nie jest częścią sceny politycznej.  

W jaki sposób kolektywne formacje migrantów na nowo nakreśliły historyczne geografie Europy? Jakie ślady i polityczne dziedzictwo pozostawiło za sobą nieposłuszeństwo przestrzenne migrantów, wykraczające poza punktowy moment sprzeciwu? Wiele tymczasowo istniejących grup migracyjnych, które kontynuowały walkę o wolność do przemieszczania się lub przebywania w różnych europejskich strefach przygranicznych, 'zniknęło' po tygodniach lub miesiącach protestów, gdy zostali eksmitowani lub dlatego, że udało im się przekroczyć granicę albo znaleźć tymczasowe rozwiązanie w kraju, w którym przebywali. W archiwach i politycznej pamięci Europy występuje częściowy lub całkowity brak zbiorowych walk i doświadczeń imigrantów, które przekształciły wiele europejskich przestrzeni, wraz ze zgłaszaniem ich roszczeń i na skutek samej ich obecności. 

Solidarnościowe praktyki, które były przekazywane z biegiem czasu, przeplatały się z praktyczną wiedzą współdzieloną przez migrantów na temat tego, jak przemierzać dany konkretny obszar; przestrzenne nieposłuszeństwo migrantów i reaktywowane obecnie praktyki solidarnościowe stanowią do pewnego stopnia wspólny ruchomy obszar polityczny, który istnieje, będąc przy tym tak ulotnym, jak to tylko możliwe, i to nawet wtedy, gdy nie ma po nim śladu w oficjalnych archiwach. W tym sensie, z tych przelotnych doświadczeń przekraczania i solidarności z tym, którzy wędrują, powstają  formy tymczasowego mobilnego uwspólniania [temporary mobile commoning] (Linebaugh). Przez mobilne uwspólnianie mam tu na myśli zbiór praktycznej wiedzy i ugruntowanych doświadczeń walk, które kształtują określone przestrzenie w Europie, a w między czasie przenoszą się także w inne przestrzenie, reaktywując się zgodnie ze specyfiką lokalnych kontekstów. Wolę używać wyrażenia niestabilny mobilne uwspólnianie zamiast mówić o 'mobilnych dobrach wspólnych' [mobile commons], aby podkreślić wymiar procesualny - to znaczy, że jest on nieustannie poddawany procesom powstawania i rozbrajania. Niestabilne mobilne uwspólnianie nie jest zagrożone zanikiem - ponieważ sama jego ciągłość w czasie jest daleka od bycia zagwarantowaną. 

Co więcej, jego wymiar przestrzenny jest zasadniczo ambiwalentny: jest wynikiem doświadczeń ugruntowanych przestrzennie, które kształtują dane miejsce w czasie; ale jednocześnie nie jest utrwalony przestrzennie, gdyż może być reaktywowany w innych miejscach, jako wspólna pamięć polityczna o praktykach solidarnościowych. Trudność w odtworzeniu śladów tego, co pozostało po praktykach solidarnościowych będących w ruchu, polega na tym, że dotyczą one głównie migrantów znajdujących się w drodze, którzy nie zamierzają tam zostawać i walczyć w danym miejscu, ani też zgłaszać roszczeń na scenie publicznej, ale raczej przechodzić po kryjomu. 

Pomimo ich częściowej politycznej niewidzialności, nieposłuszeństwo przestrzenne migrantów nie sprowadza się jedynie do efemerycznych ruchów; wytwarzają oni również przestrzenie nadające się do życia i prowadzą zbiorowe walki, zaś doświadczenia te ulegają sedymentacji w czasie, nawet jeśli ich rzeczywiste istnienie jest krótkotrwałe i ulotne. Podobnie te przestrzenie kontroli i powstrzymywania, które stanowią wytwór egzekwowania granic, pozostawiają jakiś ślad na terytorium; na przykład, niezależnie od aktualnej obecności migrantów, miejsca takie jak Eidomeni - grecka strefa przygraniczna na granicy z Macedonią - Calais czy Ventimiglia są wpisane w europejską historię migracji i granic. 

Tym, co chcę poddać pod rozwagę poprzez pojęcie spojrzenia kontr-mapującego jest istnienie efemerycznych miejsc powstrzymywania, ruchu i walki, które mogą zostać wysunięte na pierwszy plan. Takie podejście do kontr-mapowania jest jednocześnie eksperymentem kartograficznym i perspektywą teoretyczno-epistemiczną, która na pierwszy plan wysuwa i zapamiętuje niewidoczne przestrzenie, których ślady podlegają rozkładowi. Taka kontr-mapa przestrzeni europejskiej wysuwa na pierwszy plan ulotne przestrzenie, których nie widać w kartografii geopolitycznej. Tego rodzaju mapa uwydatniałaby nieoficjalne obozowiska i przestrzenie dla migrantów, które powstały w wyniku polityki migracyjnej i granicznej (jak Calais), a także praktyk przemieszczania się migrantów. Niektóre z tych przestrzeni tranzytowych (jak stacja kolejowa w Mediolanie) stały się następnie miejscami przetrzymywania (jak Ventimiglia po zawieszeniu układu z Schengen przez Francję). Niektóre z nich istnieją w europejskich miastach, będąc zarówno przestrzenią schronienia dla migrantów znajdujących się w drodze, jak i przestrzenią kontroli. Inne to samorządne miejsca, takie jak Refugee City Plaza Hotel lub place i przestrzenie publiczne, które od jakiegoś czasu były miejscem walk migracyjnych (jak Oranienplatz w Berlinie). Tych walk przestrzennych nie da się ująć przez spojrzenie geopolityczne ani przez skupienie się na granicach narodowych i taktyce przyjętej przez państwa do kontrolowania tych ostatnich. Wymagają raczej zbadania tego, co Huub van Baar określił jako procesy 'eksmisyjności', lokalne formy wydalenia i przestrzenne taktyki odstraszania. 

Zwracając uwagę na ślady pozostawione przez te obozowiska oraz na nieregularne tempo ich powstawania i znikania, można narysować coś, co nazywam mniejszościowych kartografią znikających przestrzeni uchodzenia. Polityczna genealogia tłumu wykazała, że ​​wysoce nieautoryzowana obecność migrantów w niektórych strefach przygranicznych, a także zbiorowe odmowy składania odcisków palców wydają się 'problemem' z perspektywy 'patrzenia jak państwo' (Scott). Analityczny ogląd migracji umożliwia radzenie sobie ze zbiorowymi podmiotowościami bez narzucania im wcześniej ustalonych kategorii socjologicznych. Tymczasowość, heterogeniczność i 'niekorygowalność' (De Genova) migranckich wielości powinny prowadzić nas nie tylko do zadania destabilizacji, ale także do całkowitego przemyślenia kolektywnych podmiotowości, naruszania granic między tym, co jest uważane za polityczne, a tym, co jest dyskredytowane i kryminalizowane jako nie-polityczne. Idąc dalej, zgodnie z głośnym stwierdzeniem Deleuze'a, literatura mniejsza to taka, która jest w stanie stworzyć pewne rewolucyjne warunki i współczynniki deterytorializacji w literaturze większościowej; jednocześnie literatura mniejsza to taka, która 'staje się jeszcze bardziej zbiorowa'. W rzeczywistości istnieją ruchy i podmiotowości, które wymykają się binarnym opozycjom między ilościową mniejszością a większością, między inkluzją a wykluczeniem, a także między sprawczością a byciem ofiarą. 

Te ruchy i nieautoryzowana obecność nie są częścią oficjalnych archiwów Europy i są uważane za niepolityczne, ale w rzeczywistości przyczyniły się do ukształtowania przestrzeni Europy i historii jej walk. Są to nie tylko archiwa Europy, ale także zbiorowe historie o przelotnych i tymczasowych wielościach migranckich. W tym sensie nie powinniśmy przestać pytać: 'gdzie możemy znaleźć pisma tych pozbawionych papierów [sans-papier]; miejsce tych, którzy nie mają miejsca; roszczenia tych, którzy nie mają praw; i godność tych, którzy nie mają obrazów? Gdzie znajdziemy archiwum tych, których nie chcemy nagrywać i których pamięć czasami chcemy zabić?' (Didi-Huberman). Jednak to nie jest tylko historia do napisania. Niekorygowalna obecność i walka tymczasowych migranckich formacji kolektywnych, z ich widocznymi, szemrzącymi lub ukrytymi przestrzennymi nieposłuszeństwami, aktywnie przetwarzają przestrzeń śródziemnomorską".

M. Tazzioli, The Making of Migration. The Biopolitics of Mobility at Europe’s Borders, Los Angeles, London, New Delhi, Singapore, Washington DC and Melbourne 2020.