Rabble territories / Motłochowe terytoria

Rabble territories

"In the last fifteen years in Latin America, the movements capable of challenging the system—launching revolts, uprisings, and mobilizations that threaten elite domination—have been born on the “margins” of society and have been led by the poorest, by those deprived of social and political rights. The movements of those 'without'—without homes, without land, without work, without rights—have such vigor that they have leaped to the center of the political stage.

These new protagonists have displaced the union movements in many countries from their traditional leading role as a force for social transformation. But the current movements have also displaced the left, especially during the moments of extreme crisis that occurred when the neoliberal model started to break up. This was seen quite clearly in the revolts in Argentina (between 1997 and December 2001) and Bolivia (September–October 2003), and also in incipient form during the crisis in Uruguay in the winter of 2002. In all these cases, the poorest sectors reacted to the passivity of the union ­movement by undertaking widespread looting.

These new actors have also been at the center of profound upheavals in other countries, notably Ecuador, Venezuela, Paraguay, and Mexico. In Brazil “the excluded” (landless, and to a lesser extent, homeless) have mounted serious challenges to successive governments, including that led by Luiz Inácio Lula da Silva. What is certain is that the new protagonists—which include some more traditional but revitalized oppositional forces along with the new poor produced by neoliberalism—have succeeded in changing the social and political map of the continent, putting the neoliberal model on the defensive for the first time.

Finally, as shown by the insurrections in Argentina and Bolivia and by the mobilizations in Peru, Venezuela, and Ecuador, there is a new urban activism in big cities, which had previously been sites of acquiescence to the neoliberal model. In the early nineties, resistance came from rural areas and small towns, where the social structure making resistance possible had not been dismantled, but more recent urban uprisings indicate that opposition now emerges from sectors that are more heterogenous than the traditional working class.

That this set of challenges has emerged from the “margins” (or from the basement of society invoked by Subcomandante Marcos) has profound implications for social and political change. On the one hand, the current movements have created new spaces of organization and resistance—the Caracoles, ethnic territories, Aymara headquarters—that are essentially autonomous territories, whether they define themselves as such or not. But these spaces are no longer limited to rural areas, as evidenced by the profound urban transformations that the poor have created in the Aymara city of El Alto and in settlements in cities such as Buenos Aires, Montevideo, and Asunción (to mention just those in the Southern Cone).

(...) Alternative lines of action had gained strength by the late seventies, reflecting the profound changes brought about by neoliberalism in the daily life of the popular sectors. The most significant movements (the landless and rubber tappers in Brazil, indigenous Ecuadorians, neo-Zapatistas, water warriors and coca farmers in Bolivia, and unemployed in Argentina) possess common features, despite their spatial and ­temporal differences, since they respond to problems shared by all social actors on the continent. In fact, together they form part of a family of social and popular movements.

One common factor is the territorialization of the movements—that is, they have roots in spaces that have been ­recuperated or otherwise secured through long (open or underground) struggles. This reflects a strategic response of the poor to the crisis of the old territoriality of the factory and farm and to capital’s reformulation of the old modes of domination. The de-territorialization of production (spurred by dictatorships and neoliberal counter-reforms) ushered in a crisis for the old movements. It debilitated subjects that were part of disappearing territorialities in which they had previously acquired power and meaning. This defeat opened up a still-unfinished period of rearrangement that was reflected in the reconfiguration of physical space. The result in each and every country, though with different intensities, characteristics, and rhythms, is the relocation of the popular sectors into new territories that are often on the fringes of cities and areas of intensive rural production.

Territorial rootedness is a feature of the landless movement in Brazil, which created an infinity of small, self-managed islands: by the Ecuadorian Indians, who expanded their communities to rebuild their ancestors “ethnic territories,” and by the indigenous of Chiapas, who populated the Lacandon jungle. This strategy, which originated in rural areas, began to appear on the desolate urban fringes: the excluded created settlements on the margins of large cities by taking and occupying plots of land. Across the continent, the poor have recuperated or conquered millions of hectares, creating a crisis within the territorial order and remodeling the physical spaces of resistance. From their territories, the new actors consolidated long-term projects, most notably the capacity to produce and reproduce life, while establishing alliances with other fractions of the popular sectors and the middle class. The experience of the Argentine piqueteros [unemployed workers] is significant, since it is one of the first instances of an urban movement with these characteristics.

(...) The new relationships between territory and subject emerge from the prior deterritorialization, which represents a wound in the urban fabric. Capital flight is simultaneously a flight from the spaces in which the working class constrained capital’s power, and it leaves devastation in its wake, because “capital, by its nature, creates physical environments in its own image for the sole purpose of destroying them afterward, when it seeks temporary geographic expansion and displacement, in an attempt to resolve the crises of overaccumulation which affect it on a cyclical basis” (Harvey 2004). In Latin America, this devastation takes the form of unemployment, extreme poverty, and the out-and-out expulsion of millions of workers from the city into inhospitable, fetid, often flood-prone outskirts. In the Southern Cone, we have three relatively recent examples: the expulsion of 200,000 poor from the city of Buenos Aires to the periphery in 1977 by the military dictatorship; the expulsion of 24,000 miners and their families in 1985 in Bolivia, some of whom ended up in the city of El Alto and some, after an extensive journey, in El Chapare as coca farmers; and the expulsion, over two decades, of 17 percent of the population of Montevideo from their old working- and middle-class neighborhoods to the periphery, where 280,000 unemployed and under-employed live in shanty towns. From the integrated city to the segregated city.

(...) Non-citizens—those stripped of their citizenship in neoliberal society—are opening up their own spaces in a process of struggle in which they develop as subjects; spaces that they create, design, and control. Understanding this requires reversing one’s perspective: rejecting the negative and state-­centered viewpoint—that defines people by what they lack—and adopting another way of looking that starts with the differences that they have created in order then to visualize other possible paths. In this sense, the urban poor become part of the experience already lived by the rural poor—both Indians and landless peasants—who in a prolonged process of struggle have created or broadened their spaces, seizing millions of hectares from landowners, and consolidated spaces that they already had (in the case of the Indian communities) by ­recovering control over their own communities.

(...) The challenges to the system are unthinkable without spaces beyond the control of the powerful. According to James Scott, the first condition for the subordinate groups to speak openly is “a separate social space where neither control, surveillance nor repression by the dominant forces can reach”. The spaces controlled by the oppressed are always “far from,” which guarantees a certain autonomy; they emerge and grow in “the weak links of a chain of socialization”.

Until a few years ago, Indians were the only social sector to enjoy autonomously controlled spaces, particularly after consumerist society destroyed or disfigured classic working-class spaces like the tavern, and after industrial reorganization neutralized opportunities for communication at the workplace. However, the violent shocks caused by neoliberalism, particularly the accelerated internal migration during the last two decades, have created new rifts and fissures, in which the poor have been able to create new forms of sociability and resistance.

(...) The territorial foundation of the new movements accounts for a number of their characteristics. One of the most notable is that “space is the site par excellence for difference”. Different uses of spaces produce different situations. In opposition to the older city controlled by capital, where the design and construction of the working-class neighborhoods is directed by the state or through private initiative (with spaces for living, socializing, and leisure governed by the rhythms of manufacturing and the logic of ­accumulation), now there is a new city produced by the disengagement-movement-flight of a significant portion of the working class toward spaces outside the control of capital, or at least where capital has a limited and distant presence. Although such settlements tend to reproduce the structure of the consolidated city, they have unique characteristics, the most notable being that they have constructed their own habitat, from homes to public spaces and streets.

(...) The second common characteristic is that they seek autonomy from the state as well as from political parties. Their political autonomy rests on their material autonomy—the movements’ growing capacity to provide their own subsistence. Just half a century ago, concierto Indians living on farm estates, factory workers and miners, and the underemployed and unemployed were entirely dependent on the bosses and the state. However, the communards, coca growers, landless farmers, and especially the Argentine piqueteros and urban unemployed all work consciously to build their own material and symbolic autonomy.

Thirdly, they work for the re-valorization of the culture and the affirmation of the identity of their people and social sectors. Both the old and new poor valorize the affirmation of ethnic or gender difference, which plays an important role in indigenous and women’s movements. Their de facto exclusion from citizenship seems to have prompted them to build a fundamentally different world. Understanding that the concept of citizenship has meaning only if some are excluded has been a painful lesson learned over the past decades. Hence the movements tend to press beyond the concept of citizenship, which was useful for two centuries for those who needed to contain and divide the dangerous classes.

The fourth common feature is the formation of their own intellectuals. The Andean indigenous world lost its intellectual dimension during the repression that followed the anti-­colonial uprisings in the late eighteenth century. As a result, the popular and labor movements that came in its wake depended on intellectuals who brought socialist—specifically Leninist—ideology “from outside.” The struggle for education allowed Indians to access tools used previously only by the elite and resulted in the formation of professionals from Indian and impoverished backgrounds, a small part of whom are still linked culturally, socially, and politically to the sectors from which they originated. Parallel to this, sections of the middle classes that had secondary education and sometimes even university training sank into poverty. Thus, people appear among popular sectors who are armed with new types of knowledge and capacities that facilitate self-organization and self-training.

The movements are taking the education and training of their leaders into their own hands and often employ educational criteria inspired by popular education. In regard to this, Ecuadorean Indians have lead the way by starting up the Intercultural University of Indigenous Peoples and Nationalities, which draws upon the experience of bilingual, intercultural education in the nearly three thousand Indian-run schools. Also leading the way is the Landless Movement of Brazil, who run their own schools in some 1,500 settlements, as well as multiple spaces dedicated to training educators, professionals, and activists. Other movements, like the piqueteros, are gradually recognizing the need to take responsibility for education, not least because national states tend to overlook the matter. In any case, it has been a long time since intellectuals from outside of the movement spoke on their behalf.

The changing role of women is the fifth common feature. Indian women serve as elected parliamentarians, guerrilla commanders, and social and political leaders; rural and piquetera women occupy important positions in their organizations. And this is just the visible part of a much broader phenomenon reflecting the new gender relations established in social and territorial organizations that emerged from the restructuring in recent decades.

Women and children have a decisive presence in all activities related to the daily subsistence of popular and indigenous sectors, both in rural areas and the peripheries of cities—from farming and selling in the markets to education, health, and productive enterprises. The instability of couples and the frequent absence of men means that women have become responsible for organizing in the domestic sphere and in the broader tapestry of relationships woven around the family. In many cases, families have become productive units in which everyday labor and family activities come together. In summation, new familial and productive forms have emerged in which women constitute a unifying pillar.

(...) A feature of the movements that have challenged the system most seriously (i.e., Indian communards, peasant farmers, the landless and homeless movements in Brazil, piqueteros, and non-territorialized women and youth movements) is that they have forms of organization built upon the family—not nuclear family units, but new, stable, and complex forms of extended family relationships. Within this extended family form, women often play a central role, and not always one that mirrors the dominant role of the male, but in the context of new relationships with children and other families. For instance, in the landless movement, the basic nuclei are groups of families living ­under the same roof or as neighbors in the camps; in the homeless movement (Sin Techo), there are often clusters of families living together in occupied spaces; and among piqueteros there are forms of extended families revolving ­primarily around women. The role of the family in these new movements is embodied in new social relations in four areas: the public-private relationship, the new family forms, the creation of a domestic space that is neither public nor private but something new that includes both, and the re-production of life. At the root of these processes is the breakdown of patriarchy; neoliberalism fostered this phenomenon, but it began much earlier. Patriarchy has been in crisis since the sixties, as is visible in numerous sites, from the family to the factory, and this has affected education, the military, and other disciplinary institutions. It will be difficult for capitalism to survive if it fails to ­consolidate new forms of control and subjugation.

(...) The sixth trait the new movements share is a concern for the organization of work and the relationship with nature. Even in cases where the struggle for agrarian reform or the recuperation of shutdown factories take prominence, the activists know that ownership of the means of production does not solve most of their problems. They tend to see land, factories, and settlements as spaces in which to produce without bosses or foremen, as spaces to promote egalitarian relationships with a minimal division of labor and based on new techniques of production that do not generate alienation or destroy the environment.

Current movements also shun the Taylorist kind of organization (hierarchical, with a division of labor between those who direct and execute), in which the leaders are separated from the bases. The organizational forms of the current movements tend to reproduce family and community daily life, often taking the form of territorially based ­self-organizing networks. The Aymara uprising in September 2000 in Bolivia showed how community organization was the starting point and foundation of the mobilization, including the system of rotation that ensured the maintenance of roadblocks, and became the framework for an alternative power. Successive uprisings in Ecuador were based on a similar premise: “They come together and remain united in the ‘taking of Quito,’ and do not even dissolve or disperse in the mass marches; they stay cohesive and return to their zone, where they continue to maintain collective life”. This description also applies to the behavior of the landless movement and the piqueteros during large mobilizations.

Finally, self-affirming forms of action through which the new actors make themselves visible and assert their distinctive identities tend to replace the older forms, such as the strike. The “taking” of cities by the indigenous represents the material and symbolic re-appropriation of an “alien” space, thereby giving it new content. For landless peasants, land occupations represent the emergence from anonymity and reunion with life. The piqueteros feel that the only time that the police respect them is when they block a road. The Mothers of Plaza de Mayo are named after a space appropriated more than twenty-five years ago, where they deposit the ashes of their comrades.

Of all the characteristics mentioned above, the new territorialities are the most important distinguishing feature of Latin American social movements and what offers them the possibility of reversing their strategic defeat. Unlike the old worker and peasant movements (in which Indians were subsumed), the current movements advance a new organization of geographic space, in which new practices and social ­relations emerge. They see land as more than a means of production, thereby going beyond a narrow economist conception of it.

Territory is the space in which to build a new social organization collectively, where new subjects take shape and ­materially and symbolically appropriate their space.

(...) The picture that appears, one that becomes increasingly intense, is that the long-awaited new world is being born in the movements’ spaces and territories, embedded in the gaps that are opening up in capitalism. It is 'the' real and possible new world, built by indigenous people, peasants, and urban poor on conquered lands, woven into the base of the new social relations between human beings, inspired by ancestral dreams, and recreated through the struggles of the past twenty years. This new world exists; it is no longer merely a project or program but rather a series of multiple realities, nascent and fragile. The most important task that lies ahead for activists over the coming decades is to defend it, to allow it to grow and expand. To do this, we must be ingenious and creative in order to combat our powerful enemies who are hellbent on destroying it; we must have patience and perseverance in the face of our own temptations to cut corners that, as we know, lead nowhere".

R. Zibechi, Territories in Resistance. A Cartography of Latin American Social Movements, Oakland 2012.

Motłochowe terytoria

"W ciągu ostatnich piętnastu lat w Ameryce Łacińskiej ruchy zdolne rzucić wyzwanie systemowi – wszczynające rewolty, powstania i mobilizacje zagrażające dominacji elit – narodziły się na 'marginesach' społeczeństwa i kierowały nimi najbiedniejsi, ci pozbawieni praw społecznych i politycznych. Ruchy tych 'wybrakowanych' – bez domów, bez ziemi, bez pracy, bez praw – mają taką siłę, że wskoczyły w sam środek sceny politycznej.

Ci nowi bohaterowie w wielu krajach wyparli ruchy związkowe z ich tradycyjnej wiodącej roli jako siły społecznej transformacji. Ale obecne ruchy wyparły również lewicę, zwłaszcza w momentach skrajnego kryzysu, do którego doszło, gdy model neoliberalny zaczął się walić. Widać to dość wyraźnie w rewoltach w Argentynie (między 1997 a grudniem 2001) i Boliwii (wrzesień–październik 2003), a także w początkowej fazie kryzysu w Urugwaju zimą 2002 roku. We wszystkich tych przypadkach najbiedniejsze sektory zareagowały na bierność ruchu związkowego, przystępując do masowego odzyskiwania tego, co zagrabione.

Ci nowi aktorzy stali również w centrum głębokich wstrząsów w innych krajach, zwłaszcza w Ekwadorze, Wenezueli, Paragwaju i Meksyku. W Brazylii 'wykluczeni' (bez ziemi i w mniejszym stopniu bezdomni) stawiają poważne wyzwania kolejnym rządom, w tym rządowi Luiza Inácio Luli da Silvy. Pewne jest, że tym nowym bohaterom – do których należą niektóre bardziej tradycyjne, ale zrewitalizowane siły opozycyjne wraz z nową biedą wytworzoną przez neoliberalizm – udało się zmienić mapę społeczną i polityczną kontynentu, stawiając model neoliberalny po raz pierwszy w defensywie.

Wreszcie, jak pokazały to powstania w Argentynie i Boliwii oraz mobilizacje w Peru, Wenezueli i Ekwadorze, w dużych miastach, które wcześniej były miejscami przyzwolenia na model neoliberalny, pojawił się nowy aktywizm miejski. Na początku lat dziewięćdziesiątych opór pochodził z obszarów wiejskich i małych miasteczek, gdzie struktura społeczna umożliwiająca opór nie została jeszcze rozmontowana, ale nowsze powstania miejskie wskazują, że obecnie opozycja wyłania się z sektorów, które są bardziej heterogeniczne niż tradycyjna klasa robotnicza.

To, że ten zestaw wyzwań wyłonił się z 'marginesów' (lub z fundamentów społeczeństwa, na które powołuje się Subcomandante Marcos) powoduje głębokie implikacje dla perspektyw na zmiany społeczne i polityczne. Z jednej strony, obecne ruchy stworzyły nowe przestrzenie organizacji i oporu – Caracoles, terytoria etniczne, siedziby Ajmara – które są zasadniczo terytoriami autonomicznymi, niezależnie od tego, czy same się tak definiują, czy nie. Ale te przestrzenie nie ograniczają się już do obszarów wiejskich, o czym świadczą głębokie przemiany urbanistyczne, jakich ubodzy dokonali w ajmarańskim mieście El Alto oraz w osiedlach położonych w miastach takich jak Buenos Aires, Montevideo i Asunción (by wymienić tylko te w południowej części kontynentu).

(...) Alternatywne linie działania nabrały na sile pod koniec lat siedemdziesiątych, odzwierciedlając głębokie zmiany, jakie w życiu codziennym sektorów ludowych wywołał neoliberalizm. Najbardziej znaczące ruchy (bezrolni i przetwórcy gumy w Brazylii, rdzenni Ekwadorczycy, neozapatyści, uczestnicy 'wojen o wodę' i hodowcy koki w Boliwii oraz bezrobotni w Argentynie) mają wspólne cechy, pomimo zachodzących między nimi różnic przestrzennych i czasowych, ponieważ odpowiadają na wspólne problemy doświadczane przez wszystkich aktorów społecznych na kontynencie. W rzeczywistości razem tworzą oni rodzinę ruchów społecznych i ludowych.

Jednym ze wspólnych mianowników jest terytorializacja tych ruchów – to znaczy to, że mają one korzenie pozapuszczane w przestrzeniach, które zostały odzyskane lub w inny sposób zabezpieczone przez długie (otwarte lub podziemne) walki. Odzwierciedla to strategiczną odpowiedź ubogich na kryzys dawnej terytorialności fabryki i farmy oraz na przeformułowane przez kapitał stare sposoby dominacji. Deterytorializacja produkcji (pobudzona przez politykę dyktatur i neoliberalne kontrreformy) zapoczątkowała kryzys starych ruchów. Wyniszczał on podmioty, które były częścią zanikających terytoriów, w których wcześniej zyskiwały władzę i nabierały na znaczeniu. Ta porażka otworzyła jeszcze nieukończony okres przegrupowania, które znalazło odzwierciedlenie w rekonfiguracji fizycznej przestrzeni. Rezultatem tych procesów w każdym kraju, choć dającym o sobie znać w różnej intensywności, charakterystyce i rytmie, jest przenoszenie ludowych sektorów na nowe terytoria, które często znajdują się na obrzeżach miast i na obszarach intensywnej produkcji wiejskiej.

Zakorzenienie terytorialne jest cechą, którą obserwujemy począwszy od ruchu bezrolnego w Brazylii, który stworzył niezliczoną ilość małych, samozarządzających się wysp; przez Indian ekwadorskich, którzy rozszerzyli swoje społeczności, aby odbudować 'terytoria etniczne' swoich przodków; po rdzennych mieszkańców Chiapas, którzy zaludnili dżunglę Lacandońską. Strategia ta, wywodząca się z obszarów wiejskich, zaczęła pojawiać się na opustoszałych peryferiach miast: wykluczeni tworzyli osady na obrzeżach wielkich miast poprzez zajmowanie i okupowanie działek. Na całym kontynencie biedni odzyskali lub przejęli miliony hektarów, powodując kryzys w porządku terytorialnym i przemodelowując fizyczne przestrzenie oporu. Na swoich terytoriach ci nowi aktorzy skonsolidowali długoterminowe projekty, w szczególności zdolność do produkcji i reprodukcji życia, jednocześnie nawiązując sojusze z innymi frakcjami sektorów ludowych i klasą średnią. Doświadczenie argentyńskich piqueteros [bezrobotnych] jest tu tak znaczące, ponieważ jest to jeden z pierwszych przykładów ruchu miejskiego o tych cechach.

(...) Nowe relacje między terytorium a podmiotem wyłaniają się z wcześniejszej deterytorializacji, która stanowiła ranę w tkance miejskiej. Ucieczka kapitału jest jednocześnie ucieczką z przestrzeni, w których klasa robotnicza ograniczała władzę kapitału - pozostawiła ona po sobie dewastację, ponieważ 'kapitał ze swej natury tworzy środowiska fizyczne na swój obraz i podobieństwo wyłącznie w celu ich późniejszego zniszczenia, gdyż dąży on do tymczasowej ekspansji geograficznej i przemieszczenia, próbując rozwiązać kryzysy nadmiernej akumulacji, które występują w nim cyklicznie' (Harvey). W Ameryce Łacińskiej ta dewastacja przybiera formę bezrobocia, skrajnego ubóstwa i bezwzględnego wypędzenia milionów robotników z miasta na niegościnne, cuchnące, często podatne na powodzie przedmieścia. W południowej części kontynentu znajdujemy trzy stosunkowo niedawne przykłady: wypędzenie 200 tysięcy biedaków z miasta Buenos Aires na peryferie w 1977 roku przez dyktaturę wojskową; wypędzenie 24 tysięcy górników i ich rodzin w 1985 roku w Boliwii, z których część trafiła do miasta El Alto, a część po długiej podróży do El Chapare jako rolnicy koki; oraz wypędzenie, w ciągu dwóch dekad, 17 procent ludności Montevideo z ich starych dzielnic robotniczych i średnich na peryferie, gdzie w obszarach nędzy mieszka 280 tysięcy bezrobotnych i zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin. To przejście od miasta zintegrowanego do miasta segregowanego.

(...) Nie-obywatele – ci wszyscy, którzy pozbawieni są obywatelstwa w neoliberalnym społeczeństwie – otwierają swoje własne przestrzenie w procesie walki, w której rozwijają się jako podmioty; przestrzenie, które tworzą, projektują i kontrolują. Zrozumienie tego wymaga odwrócenia perspektywy: odrzucenia negatywnego i skoncentrowanego na państwie punktu widzenia – który definiuje ludzi przez to, czego im brakuje – i przyjęcia innego sposobu patrzenia, który zaczyna się od różnic, które stworzyli, aby następnie wizualizować inne możliwe ścieżki. W tym sensie biedota miejska staje się częścią doświadczenia, które już przeżyła biedota wiejska — zarówno Indianie, jak i bezrolni chłopi — którzy w długotrwałym procesie walki utworzyli lub poszerzyli swoje przestrzenie, zagarniając miliony hektarów od właścicieli ziemskich i konsolidując obszary, które już posiadali (w przypadku społeczności indiańskich), odzyskując tym samym kontrolę nad własnymi społecznościami.

(...) Nie można myśleć o rzuceniu wyzwania systemowi bez stworzenia przestrzeni znajdujących się poza kontrolą możnych. Według Jamesa Scotta pierwszym warunkiem ku temu, aby grupy podporządkować mogły przemówić otwarcie, jest zyskanie 'oddzielnej przestrzeni społecznej, do której nie dociera ani kontrola, nadzór, ani represje ze strony sił dominujących'. Przestrzenie kontrolowane przez uciskanych są zawsze 'oddalone', co gwarantuje im pewną autonomię; pojawiają się i rosną w 'słabych ogniwach łańcucha uspołecznienia'.

Jeszcze kilka lat temu Indianie byli jedynym sektorem społecznym, który cieszył się autonomicznie kontrolowanymi przestrzeniami, szczególnie po tym, jak społeczeństwo konsumpcyjne zniszczyło lub oszpeciło klasyczne przestrzenie klasy robotniczej, takie jak tawerna, i po reorganizacji przemysłowej zneutralizowało możliwości komunikacji w miejscu pracy. Jednak gwałtowne wstrząsy wywołane przez neoliberalizm, a zwłaszcza przyspieszona migracja wewnętrzna w ciągu ostatnich dwóch dekad, stworzyły nowe szczeliny i pęknięcia, w których biedni byli w stanie stworzyć nowatorskie formy towarzyskości i oporu.

(...) Terytorialna podpora nowych ruchów ma szereg cech charakterystycznych. Jednym z najbardziej godnych uwagi jest to, że 'przestrzeń jest miejscem różnic par excellence'. Różne użycia przestrzeni wytwarzają zróżnicowane sytuacje. W opozycji do dawnego miasta kontrolowanego przez kapitał, gdzie projektowanie i budowa dzielnic robotniczych jest kierowana przez państwo lub poprzez prywatną inicjatywę (z przestrzeniami do życia, spotkań towarzyskich i wypoczynku rządzonymi rytmami produkcji i logiką akumulacja), teraz powstało nowe miasto, zawiązane w wyniku ucieczki znacznej części klasy robotniczej w kierunku przestrzeni leżącej poza kontrolą kapitału, a przynajmniej tam, gdzie kapitał odznacza się ograniczoną i odległą obecnością. Chociaż takie osiedla mają tendencję do odtwarzania struktury skonsolidowanego miasta, to mają także pewne unikalne cechy, z których najbardziej zauważalną jest to, że zbudowały swoje własne środowisko życiowe - od domów po przestrzenie publiczne i ulice.

(...) Drugą wspólną cechą jest to, że ruchy te poszukują autonomii zarówno od państwa, jak i od partii politycznych. Ich autonomia polityczna opiera się na ich autonomii materialnej – rosnącej zdolności ruchów do zapewnienia sobie źródeł utrzymania. Zaledwie pół wieku temu Indianie concierto mieszkający na farmach, robotnicy fabryczni i górnicy, a także osoby pracujące w niepełnym wymiarze i bezrobotni byli całkowicie zależni od szefów i państwa. Jednak komunardzi, hodowcy koki, bezrolni rolnicy, a zwłaszcza argentyńscy piqueteros i bezrobotni z miast, wszyscy oni świadomie pracują nad budowaniem własnej materialnej i symbolicznej autonomii.

Po trzecie, działają oni na rzecz rewaloryzacji kultury i afirmacji tożsamości swoich ludów i sektorów społecznych. Zarówno starzy, jak i nowi biedni cenią sobie afirmację różnic etnicznych lub płciowych, co odgrywa ważną rolę w ruchach tubylczych i kobiecych. Wydaje się, że sytuacja faktycznego wykluczenia obywatelstwa skłoniła ich do zbudowania całkowicie innego świata. Zrozumienie, że pojęcie obywatelstwa ma sens tylko wtedy, gdy niektórzy są z niego wykluczeni, było bolesną lekcją wyciągniętą w ciągu ostatnich dziesięcioleci. Stąd ruchy mają tendencję do wychodzenia poza pojęcie obywatelstwa, które przez dwa stulecia było przydatne dla tych, którzy potrzebowali powstrzymywać i napuszczać na siebie nawzajem klasy niebezpieczne.

Czwartą wspólną cechą jest formacja własnych intelektualistów. Rdzenny świat andyjski stracił swój intelektualny wymiar w wyniku represji, jakie nastąpiły po powstaniach antykolonialnych pod koniec XVIII wieku. W rezultacie ruchy ludowe i robotnicze, które pojawiły się w jego miejsce, zależały od intelektualistów, którzy wnosili socjalistyczną, a konkretnie leninowską ideologię 'z zewnątrz'. Walka o edukację pozwoliła Indianom uzyskać dostęp do narzędzi używanych wcześniej wyłącznie przez elity i zaowocowała wykształceniem profesjonalistów z indiańskich i ubogich środowisk, z których niewielka część wciąż jest związana kulturowo, społecznie i politycznie z sektorami, z których się wywodzą. Równolegle, w biedę popadała część klasy średniej, która miała wykształcenie średnie, a czasem nawet wykształcenie uniwersyteckie. W ten sposób wśród ludowych sektorów pojawiają się ludzie uzbrojeni w nowe rodzaje wiedzy i zdolności, co ułatwia samoorganizację i samokształcenie.

Ruchy biorą edukację i szkolenie swoich przywódców w swoje ręce i często stosują kryteria edukacyjne inspirowane edukacją ludową. W tym względzie przodowali ekwadorscy Indianie, zakładając Międzykulturowy Uniwersytet Ludności Rdzennej i Narodów, który czerpie z doświadczeń dwujęzycznej, międzykulturowej edukacji w prawie trzech tysiącach prowadzonych przez Indian szkół. Przewodzi tu również Ruch Bezrolnych w Brazylii, który prowadzi własne szkoły w około 1500 osadach, a także liczne przestrzenie przeznaczone do szkolenia nauczycieli, specjalistów i aktywistów. Inne ruchy, takie jak piqueteros, stopniowo dostrzegają potrzebę wzięcia odpowiedzialności za edukację, nie tylko dlatego, że państwa narodowe mają tendencję do pomijania tej sprawy. W każdym razie minął już czas, odkąd to intelektualiści spoza ruchu wypowiadali się w ich imieniu.

Zmieniająca się rola kobiet to piąta cecha wspólna. Indiańskie kobiety działają jako parlamentarzystki z wyboru, dowódczynie partyzantki oraz liderki społeczne i polityczne; kobiety wiejskie i piqueterki zajmują ważne stanowiska w swoich organizacjach. A to tylko ta widoczna część znacznie szerszego zjawiska odzwierciedlającego nowe relacje płci, które powstały w organizacjach społecznych i terytorialnych i które wyłoniły się z restrukturyzacji zachodzącej w ostatnich dziesięcioleciach.

Kobiety i dzieci mają decydujący udział we wszystkich działaniach związanych z codziennym utrzymaniem sektorów ludowych i tubylczych, zarówno na obszarach wiejskich, jak i na peryferiach miast – od rolnictwa i sprzedaży na rynkach po edukację, zdrowie i przedsiębiorstwa produkcyjne. Niestabilność związków międzyludzkich i częsta nieobecność mężczyzn oznacza, że ​​kobiety stały się odpowiedzialne za organizowanie się w sferze domowej i w szerszym gobelinie relacji utkanych wokół rodziny. W wielu przypadkach rodziny stały się jednostkami produkcyjnymi, w których spotykają się codzienna praca i zajęcia rodzinne. Podsumowując, pojawiły się nowe jednostki rodzinne i produkcyjne, w których kobiety stanowią spajający je filar.

(...) Właściwością ruchów, które najpoważniej kwestionują system (tj. komunardów indiańskich, chłopskich farmerów, ruchów bezrolnych i bezdomnych w Brazylii, piqueteros oraz nieterytorialnych ruchów kobiet i młodzieży) jest to, że przyjmują one formy organizacji zbudowane na rodzinie – nie na nuklearnych jednostkach rodzinnych, ale na nowych, stabilnych i złożonych form rozszerzonych relacji rodzinnych. W tej rozszerzonej formie rodziny kobiety często odgrywają centralną rolę i to nie zawsze taką, która odzwierciedla dominującą rolę mężczyzny, ale taką, która rozwija się w kontekście nowych relacji z dziećmi i innymi rodzinami. Na przykład w ruchu bezrolnym podstawowym ośrodkiem są grupy rodzin mieszkające pod jednym dachem lub jako sąsiedzi w obozach; w ruchu bezdomnych (Sin Techo) często występują skupiska rodzin mieszkających razem w zajętych przestrzeniach; a wśród piqueteros istnieją formy wielopokoleniowych rodzin skupiające się głównie wokół kobiet. Rola rodziny w tych nowych ruchach jest ucieleśniona w nowych relacjach społecznych w czterech obszarach: relacji publiczno-prywatna, nowych formach rodziny, tworzeniu przestrzeni domowej, która nie jest ani publiczna, ani prywatna, ale jest czymś nowym, obejmującym jedno i drugie, oraz w reprodukcji życia. U podstaw tych procesów leży rozpad patriarchatu; neoliberalizm sprzyjał temu zjawisku, ale zaczęło się ono znacznie wcześniej. Patriarchat przeżywa kryzys od lat sześćdziesiątych, co widać w wielu miejscach, od rodziny po fabrykę i co wpłynęło na edukację, wojsko i inne instytucje dyscyplinarne. Kapitalizmowi trudno będzie przetrwać, jeśli nie skonsoliduje nowych form kontroli i podporządkowania.

(...) Szóstą cechą, która łączą nowe ruchy, jest troska o organizację pracy i związki z przyrodą. Nawet w przypadkach, gdy walka o reformę rolną lub przywrócenie do życia zlikwidowanych fabryk ma duże znaczenie, aktywiści wiedzą, że posiadanie środków produkcji nie rozwiązuje większości ich problemów. Mają tendencję do postrzegania ziemi, fabryk i osiedli jako przestrzeni do produkcji bez szefów i brygadzistów, jako przestrzeni promujących egalitarne relacje z minimalnym podziałem pracy i oparte na nowych technikach produkcji, które nie generują wyobcowania ani nie niszczą środowiska.

Obecne ruchy stronią także od organizacji typu taylorowskiego (hierarchicznej, z podziałem pracy na tych, którzy formułują i wykonują zadania), w której przywódcy są oddzieleni od bazy społecznej. Formy organizacyjne obecnych ruchów mają tendencję do odtwarzania codziennego życia rodzinnego i społecznego, często przybierając formę terytorialnych sieci o samoorganizującym się charakterze. Powstanie Ajmara we wrześniu 2000 roku w Boliwii pokazało, że organizacja społeczności była punktem wyjścia i fundamentem mobilizacji - w tym system rotacji, który zapewniał utrzymanie blokad dróg i stał się ramą dla zawiązywania alternatywnej władzy. Kolejne powstania w Ekwadorze opierały się na podobnym założeniu: 'Ludzie zespalają się i pozostają zjednoczeni w procesie przejmowania miasta Quito, ale nie rozpuszczają się ani nie rozpraszają w masowych marszach; pozostają zespoleni i wracają do swojej strefy, gdzie nadal utrzymują życie zbiorowe'. Opis ten odnosi się również do działania ruchu bezrolnych i piqueteros podczas dużych mobilizacji.

Wreszcie, samoafirmujące formy działania, poprzez które nowi aktorzy uwidaczniają się i potwierdzają swoją odrębną tożsamość, zastępują starsze formy, takie jak strajk. 'Przejmowanie' miast przez tubylców stanowi materialne i symboliczne zawłaszczenie 'obcej' przestrzeni, nadające jej w ten sposób nową treść. Dla bezrolnych chłopów zajęcie ziemi oznacza wyjście z anonimowości i ponowne połączenie z życiem. Piqueteros czują, że policja szanuje ich tylko wtedy, gdy blokują drogę. Matki z Plaza de Mayo przejęły swoją nazwę od miejsca zawłaszczonego przed ponad dwudziestoma pięcioma laty - tam, gdzie składają prochy swoich towarzyszy.

Spośród wszystkich wymienionych wyżej cech, nowa terytorialność jest najważniejszą cechą wyróżniającą ruchy społeczne Ameryki Łacińskiej, bo daje im ona możliwość wyjścia z ich strategicznej porażki. W przeciwieństwie do dawnych ruchów robotniczo-chłopskich (do których włączano Indian), obecne ruchy rozwijają nową organizację przestrzeni geograficznej, w której wyłaniają się nowe praktyki i stosunki społeczne. Postrzegają one ziemię jako coś więcej niż środek produkcji, wykraczając tym samym poza wąską koncepcję ekonomiczną.

Terytorium to przestrzeń, w której kolektywnie buduje się nową organizację społeczną, gdzie kształtują się nowe podmioty po to, by materialnie i symbolicznie zawłaszczyć swoją przestrzeń.

(...) Wyłaniający się obraz, który nabiera na intensywności, pokazuje, że długo oczekiwany nowy świat rodzi się w przestrzeniach i terytoriach ruchów - osadzony jest w lukach, które otwierają się w kapitalizmie. Jest to 'ten' prawdziwy i możliwy nowy świat, zbudowany przez rdzennych mieszkańców, chłopów i miejską biedotę na podbitych ziemiach, wpleciony w podstawę nowych relacji społecznych między ludźmi, inspirowany marzeniami przodków i odtworzony przez zmagania ostatnich dwudziestu lat. Ten nowy świat istnieje; nie jest już tylko projektem lub programem, ale raczej serią wielorakich rzeczywistości, rodzących się i kruchych. Najważniejszym zadaniem stojącym przed aktywistami w nadchodzących dekadach jest jego obrona, umożliwienie jego wzrostu i ekspansji. Aby to zrobić, musimy być pomysłowi i kreatywni, by walczyć z naszymi potężnymi wrogami, którzy są zdecydowani go zniszczyć; musimy mieć cierpliwość i wytrwałość w obliczu własnych pokus, by iść na skróty, które, jak już wiemy, prowadzą donikąd”.

R. Zibechi, Territories in Resistance. A Cartography of Latin American Social Movements, Oakland 2012.