Black Panthers and the Lumpenization of Working Class / Czarne Pantery i lumpenizacja klasy robotniczej

Black Panthers and the Lumpenization of Working Class

„In contemporary discussions of automation, there is rarely any acknowledgment of black Marxist theorizations of automation, such as those produced by the Black Panther Party (BPP). The BPP was not only a revolutionary political organization, it was a political movement that produced many significant contributions to black political thought. Before the Black Panthers, few thinkers beyond Malcolm X had undertaken the daunting endeavor of both organizing the lumpenproletariat into a political organization and theorizing how and why the lumpen could be included in a revolutionary struggle. The BPP was also singular insofar as many of its leaders and theoreticians—such as George Jackson, Huey P. Newton, and Eldridge Cleaver—were former hustlers and members of the same class they were theorizing.

BPP theorizations of the lumpenproletariat are somewhat distinct from traditional Marxist conceptions of the lumpen. In the Marxist view, unemployed people (the lumpen class) are essentially workers without work: a labor reserve that is necessary to keep wages down and weaken the power of labor unions. However, historically, they have not been considered a revolutionary class in themselves by Marxists because they do not control the means of production and are notoriously difficult to organize, as there are few social, political, and material forces that bind them to one another. For instance, factory workers are considered organizable because they share material interests (similar working conditions and a shared opposition to their bosses) as well as a physical space through which they can develop a workingclass consciousness and coordinate their actions. The lumpen class, on the other hand, is an aggregate of mostly de-skilled people who sometimes operate outside the licit economy.  

In Newton’s, Cleaver’s, and Jackson’s post-Marxist theorizations of the new capitalist economy, most of humanity (aside from a small class of technocrats) will eventually be subjugated by technology. This is a significant departure from the techno-optimism of Marxism, and the view that capitalism is a necessary stage in the development of communism because it catalyzes technological innovations that will reduce the human labor required to provide for the material needs of humanity. Supposedly this would liberate the masses from the enervating drudgery of alienated work and allow people to cultivate themselves through more satisfying activities. However, for the BPP, the lumpen and the working class have a negative relationship with technology. These thinkers predicted that rapid technological innovation would lead to a ‘lumpenization’ of the lower classes, who would become permanently unemployable as automated production rapidly supplanted human laborers. For the BPP, black Americans would be the first to feel the negative effects of automation (as well as deindustrialization), though eventually this condition would become generalized and affect all workers. Black Americans are what some might call ‘the canary in the coal mine’ insofar as they are the first to suffer the consequences of political and economic restructuring. Newton writes:  

‘In this country the Black Panther Party … sees that while the lumpen proletarians are the minority and the proletarians are the majority, technology is developing at such a rapid rate that automation will progress to cybernation, and cybernation probably to technocracy. … If the ruling circle remains in power it seems to me that capitalists will continue to develop their technological machinery because they are not interested in the people. … If revolution does not occur almost immediately, and I say almost immediately because technology is making leaps (it made a leap all the way to the moon), and if the ruling circle remains in power the proletarian working class will definitely be on the decline because they will be unemployable and therefore swell the ranks of the lumpens, who are the present unemployables. Every worker is in jeopardy because of the ruling circle, which is why we say that the lumpen proletarians have the potential for revolution, will probably carry out the revolution, and in the near future will be the popular majority. Of course, I would not like to see more of my people unemployed or become unemployables, but being objective, because we’re dialectical materialists, we must acknowledge the facts’.  

Thus, according to Newton, there would be a massive shift in class composition: as the working class shrank, the lumpen class would grow and eventually become the majority. But how, as workers are lumpenized, will the lumpen consume goods? Consumption, Cleaver argues, drives economic growth, and profits fall when there are too few people with enough disposable income to purchase the products being produced. However, in On Lumpen Ideology Cleaver theorized that the problem of underconsumption would be solved by the state and the creation of a welfare system that would allow the lumpen to participate in the economy as consumers without participating in the process of production. Perhaps one could say that today the problems of underconsumption and the falling rate of profit identified by Cleaver have been temporarily solved (or deferred) by the creation of a debt economy that allows people to consume commodities using borrowed money.  

For the BPP, the technological transformation of the process of production requires the creation of political strategies and tactics that are responsive to the new situation. Since they were prophesying that the working class would eventually be demoted to the ranks of the lumpen, it was necessary that the lumpen class be the point of departure for their political theories, and that their strategies attend to the question of how the lumpen could be converted into a revolutionary class. For Jackson, U.S. blacks are — as former slaves and the hyper-exploited stratum of the working class — revolutionary because they have a ‘desperate historical relation to the violence of the productive system’ that makes them more committed to uprooting the whole system, while the white working class would be more susceptible to neutralization because they did not have a fully antagonistic relation to production and thus could be bought off, as they had a stake in maintaining the system. This antagonistic relationship to production also redefines how the People’s War is waged: rather than seizing the means of production, Jackson emphasized the destruction of the protective and productive forces. He advocated destabilizing capitalism by halting production through sabotage, thus making the terrain uninhabitable for capitalists as well as unfit for capital investment. He writes, ‘The objective, I repeat, of the destruction of a city-based industrial establishment and its protective forces is to create perfect disorder, to disrupt all of their interacting processes that allow them to produce and distribute goods, and this can be done from within the process much more easily than from without’. But sabotaging production also meant that the BPP would have to simultaneously develop autonomous infrastructure that could ensure, as the Panthers would say, survival pending revolution.  

The last of Jackson’s contributions to political theorizations of the lumpen class that I want to examine is Jackson’s analysis of the function of prisons and prisoners as a class. When Jackson was writing Blood in My Eye in the early 1970s, prisons in the U.S. were in the process of becoming —but were not yet— majority black. In one of his letters he noted that he was in his eleventh year of being held in the ‘largest prison system in the world’, but it was not until the 1980s and 1990s, after his death, that rates of incarceration began to skyrocket, marking the expansion of a process that is now commonly referred to as ‘mass incarceration’. For these reasons, Jackson’s remarks about prisons are particularly prescient.  

There are several layers to his analysis of prisons and the prisoner class. The first and most basic one is an argument that is now routinely made by social scientists: incarceration has little to do with ‘crime’ as such, but is driven by economic and political forces. Jackson wrote that in 1969, 87 percent of all crimes were property crimes. For him it was no coincidence that a disproportionate number of blacks were incarcerated and that ‘every one’ of the ‘thousands of prisoners’ he encountered ‘was from the working or lumpenproletariat’. According to Jackson, law itself is a political construction designed specifically to manage ‘poor, desperate people like me’. He writes, ‘Bourgeois law protects property relations and not social relationships’. His discussion of ‘crime’ and the ‘law’ attempts to denaturalize these terms and reveal how class determines the way the law is applied. ‘Crime’, Jackson writes, ‘is simply the result of a grossly disproportionate distribution of wealth and privilege, a reflection of the present state of property relations’. In other words, socioeconomic conditions are what cause crime as well as what determine which kinds of activities get counted as criminal.  

In addition to Jackson’s class analysis of prison, he also argues that prisons have a political function: they are one of the chief repressive institutions that make up what he calls the ‘totalitarian capitalist state’, which he asserts exists to ‘discourage and prohibit certain activity’. In other words, prisons are used as an instrument of political repression. He writes, ‘Throughout its history, the United States has used its prisons to suppress any organized efforts to challenge its legitimacy—from its attempts to break up the early Working Men’s Benevolent Association to the banning of the Communist Party … to the attempts to destroy the Black Panther Party’. For Jackson, all actions that threaten the capitalist social order automatically set the repressive apparatus into motion, which is why he believes that a civil war is the only means through which a total revolution can be achieved”. 

J. Wang, Carceral Capitalism, Cambridge and London 2018.


Czarne Pantery i lumpenizacja klasy robotniczej

„We współczesnych dyskusjach o automatyzacji, rzadko pojawia się jakiekolwiek uznanie dla konceptualizacji automatyzacji dokonanych przez czarnych marksistów, takich jak te powstałe w kręgach Partii Czarnych Panter (BPP). BPP była nie tylko rewolucyjną organizacją polityczną, była politycznym ruchem, który miał znaczący wkład w czarną myśl polityczną. Przed Czarnymi Panterami, niewielu myślicieli poza Malcolmem X podjęło się trudnego przedsięwzięcia polegającego zarówno na organizowaniu lumpenproletariatu w polityczną strukturą, jak i rozwijaniu teorii na temat tego, w jaki sposób i dlaczego lumpy mogą zostać włączone w walkę rewolucyjną. BPP była wyjątkowa również pod tym względem, że wielu jej przywódców i teoretyków – takich jak George Jackson, Huey P. Newton i Eldridge Cleaver – rekrutowało się z dawnych kombinatorów i członków tej samej klasy, której teorię usiłowali przedstawić. 

Wyrosłe w BPP teorie lumpenproletariatu są nieco inne od tradycyjnych marksistowskich koncepcji lumpiarstwa. Z marksistowskiego punktu widzenia, ludzie luźni (lumpenklasa) są zasadniczo pracownikami pozbawionymi pracy: rezerwową armią pracy, która jest niezbędna, by obniżać pensje i osłabiać siłę przetargową związków zawodowych. Jednakże, historycznie rzecz biorąc, nie byli oni przez marksistów postrzegani jako klasa sama z siebie rewolucyjna, ponieważ nie sprawowali kontroli nad środkami produkcji i notorycznie nie dali się zorganizować, ponieważ istniało tak niewiele społecznych, politycznych i materialnych czynników, które spajałyby ich ze sobą. Przykładowo, pracownicy fabryczni są uznawani za nadających się do organizowania, ponieważ łączą ich materialne interesy (podobne warunki pracy i wspólny sprzeciw wobec szefów), jak również fizyczna przestrzeń, w której mogą rozwinąć robotniczą świadomość i skoordynować swoje działania. Lumpenklasa, z drugiej strony, stanowi skupisko przede wszystkim osób pozbawionych umiejętności, które czasami funkcjonują poza legalną gospodarką. 

W post-marksistowskich teoriach nowej kapitalistycznej gospodarki autorstwa Newtona, Cleavera i Jacksona, większość ludzkości (poza wąską klasą technokratów) zostanie ostatecznie ujarzmiona przez technologię. To znaczące odejście od marksistowskiego techno-optymizmu i poglądu, że kapitalizm jest koniecznym etapem w rozwoju komunizmu, ponieważ wyzwala on technologiczne innowacje, które zredukują pracę ludzką wymaganą do zaspokojenia potrzeb materialnych ludzkości. To podobno pozwoliłoby wyzwolić masy od wyczerpującej mordęgi wyalienowanej pracy i umożliwiłoby ludziom rozwijać się poprzez oddawanie się bardziej satysfakcjonującym zajęciom. Jednakże, dla BPP lumpenklasa i klasa robotnicza wchodzą w negatywny stosunek z technologią. Ci myśliciele przewidywali, że szybkie innowacje technologiczne doprowadzą do ‘lumpenizacji’ klas niższych, które staną się permanentnie niezatrudnialne, podczas gdy zautomatyzowana produkcja wnet zastąpi ludzką pracę. Dla BPP czarni Amerykanie mieli być pierwszymi, którzy doświadczają negatywnych skutków automatyzacji (jak również dezindustrializacji), chociaż w końcu ten stan rzeczy uogólni się i dotknie wszystkich pracowników. Czarni Amerykanie stanowią grupę, którą niektórzy nazwaliby ‘kanarkiem w kopalni węgla’, o ile to oni jako pierwsi ponoszą konsekwencje politycznej i gospodarczej restrukturyzacji. Newton pisze: 

‘W tym kraju Partia Czarnych Panter … dostrzega, że chociaż lumpenproletariusze stanowią mniejszość, a proletariusze większość, to technologia rozwija się w tak szybkim tempie, że automatyzacja przejdzie w cybernetykę, a cybernetyka prawdopodobnie w technokrację. … Jeśli kręgi rządzące pozostaną u władzy, to wydaje mi się, że kapitaliści będą w dalszym ciągu rozwijać swoją technologiczną maszynerię, ponieważ nie interesują ich ludzie. … Jeśli rewolucja nie wydarzy się choćby zaraz – a mówię ‘choćby zaraz’, ponieważ technologia dokonuje wielkich skoków (skoków prosto na księżyc) – i jeśli kręgi rządzące pozostaną u władzy, to proletariacka klasa robotnicza z pewnością dozna zapaści, ponieważ stanie się niezatrudnialna i dlatego powiększy szeregi lumpiarstwa, które dzisiaj jest niezatrudnialne. Każdy pracownik jest zagrożony przez działania kręgów władzy i to dlatego głosimy, że lumpenproletariusze dysponują potencjałem do przeprowadzenia rewolucji, prawdopodobnie przeprowadzą rewolucję i w najbliższej przyszłości będą stanowili ludową większość. Oczywiście, nie chciałbym patrzeć, aż coraz więcej moich ludzi staje się bezrobotnymi czy niezatrudnialnymi, ale patrząc obiektywnie, ponieważ jesteśmy dialektycznymi materialistami, musimy uznać fakty’. 

W ten oto sposób, według Newtona, nastąpi ogromne przesunięcie w kompozycji klasowej: wraz z kurczeniem się szeregów klasy robotniczej, wzrastać będzie lumpenklasa i nagle stanie się ona większością. Ale w jaki sposób, jeśli robotnicy będą lumpenizowani, lumpiarstwo będzie konsumować towary? Konsumpcja, twierdzi Cleaver, napędza wzrost gospodarczy, a zyski spadają, jeśli istnieje zbyt mało osób z wystarczającym dochodem rozporządzalnym, żeby nabywać wytworzone produkty. Jednakże w tekście On Lumpen Ideology Cleaver wysunął teorię, że problem podkonsumpcji zostałby rozwiązany przez państwo i stworzenie systemu opieki społecznej, który pozwoliłby lumpiarstwu uczestniczyć w gospodarce w roli konsumentów bez uczestnictwa w procesie produkcji. Być może trzeba by powiedzieć, że dziś problemy niedostatecznej konsumpcji i spadającej stopy zysku, rozpoznane przez Cleavera, zostały tymczasowo rozwiązane (lub odroczone) poprzez utworzenie gospodarki opartej na długu, która pozwala ludziom konsumować towary za pomocą pożyczonych pieniędzy. 

Według BPP technologiczne przeobrażenia procesu produkcji wymagają stworzenia politycznych strategii i taktyk, które stanowiłyby odpowiedź na tę nową sytuację. Skoro prorokowali oni, że klasa robotnicza zostanie koniec końców zdegradowana do rangi lumpiarstwa, było koniecznym, żeby lumpenklasa stała się punktem wyjścia dla ich politycznych teorii i żeby ich strategie odnosiły się do kwestii tego, w jaki sposób lumpiarstwo mogłoby przekształcić się w klasę rewolucyjną. Dla Jacksona amerykańscy Czarni są – jako byli niewolnicy i hiper-wyzyskiwana część klasy robotniczej – rewolucyjni, ponieważ charakteryzuje ich ‘rozpaczliwy historyczny związek z przemocą systemu produkcyjnego’, który sprawia, że są oni bardziej przywiązani do zadania obalenia całego systemu, podczas gdy biała klasa robotnicza byłaby bardziej podatna na neutralizację, ponieważ nie ma ona w pełni antagonistycznego stosunku do sfery produkcji i dlatego może zostać przekupiona, gdyż ma interes w utrzymaniu systemu. Ta antagonistyczna relacja względem sfery produkcji redefiniuje także sposób, w jaki prowadzony jest Wojna Ludowa: raczej zamiast przejmować środki produkcji, Jackson zalecał zniszczenie sił porządku i produkcji. Opowiadał się on za destabilizacją kapitalizmu poprzez wstrzymanie produkcji za pomocą sabotażu, przez co powstaną warunki będące nie do zniesienia dla kapitalistów, jak również nienadające się do inwestycji kapitałowych. Pisał, ‘celem, powtarzam, zniszczenia opierającego się na mieście przedsiębiorstwa przemysłowego i jego sił ochronnych jest wywołanie idealnego nieporządku, zakłócenie wszystkich procesów interakcji, które umożliwiają produkować i dystrybuować towary, a tego można dokonać od środka procesu znaczniej prościej niż z zewnątrz’. Ale sabotowanie produkcji oznaczało również, że BPP musiałaby jednocześnie rozwijać autonomiczną infrastrukturę, która mogłaby zapewnić, jak mawiały Pantery, przetrwanie w oczekiwaniu na rewolucję. 

Ostatni wkład Jacksona do politycznych teorii lumpenklasy, któremu chciałbym się przyjrzeć, to Jacksonowska analiza roli, którą spełniają więzienia i więźniowie jako klasa. Kiedy Jackson pisał Blood in My Eye we wczesnych latach 70., więzienia w USA stawały się stopniowo – ale nie były jeszcze – w większości czarne. W jednym ze swoich listów zauważył, że mijał już jedenasty rok, w którym jest trzymany w ‘największym systemie więziennictwa na świecie’, ale trzeba było poczekać do lat 80. i 90., gdy już po jego śmierci wskaźniki osadzenia w więzieniach wystrzeliły w górę, składając się na proces, który teraz jest powszechnie określany jako ‘masowe zamknięcie’. Z tego powodu uwagi Jacksona na temat więzień okazują się szczególnie prorocze. 

Jego analiza więzień i więźniów jako klasy zawiera kilka warstw. Pierwsza i najbardziej zasadnicza to argument, który jest teraz rutynowo wysuwany przez socjologów: osadzenie ma niewiele wspólnego z ‘przestępczością’ jako taką, ale jest kształtowane przez siły gospodarcze i polityczne. Jackson pisał, że w 1969 roku 87% wszystkich przestępstw stanowiły przestępstwa przeciwko własności. Dla niego nie było zbiegiem okoliczności, że niewspółmierna liczba czarnych została osadzona i że ‘każdy’ spośród ‘tysięcy więźniów’, których spotykał, ‘był z klasy pracującej lub lumpenproletariatu’. Wedle Jacksona, prawo jako takie jest politycznym konstruktem zaprojektowanym wprost do okiełznania ‘biednych, zdesperowanych ludzi, takich jak ja’. Pisze on, ‘burżuazyjne prawo chroni stosunki własności, a nie stosunki społeczne’. Jego omówienie ‘przestępczości’ i ‘prawa’ zmierza ku denaturalizacji tych terminów i wyjawienia, w jaki sposób klasa determinuje sposób, w jaki prawo jest stosowane. ‘Przestępczość’, pisze Jackson, ‘jest po prostu wynikiem rażąco nieproporcjonalnego rozkładu bogactwa i przywileju, odbiciem obecnego stanu stosunków własności’. Innymi słowy, socjo-ekonomiczne warunki są tym, co powoduje przestępczość, jak również wyznacza to, jakiego rodzaju aktywności zostają zaliczone w poczet przestępczych. 

Oprócz Jacksonowskiej klasowej analizy więzienia, twierdzi on także, że więzienia spełniają funkcję polityczną: są jedną z głównych instytucji represji, które składają się na to, co określa on mianem ‘totalitarnego państwa kapitalistycznego’, które, jak twierdzi, istnieje po to, by ‘zniechęcać i zabraniać do podejmowania pewnych aktywności’. Innymi słowy, więzienia używane są jako narzędzie politycznej represji. Pisze, ‘w całej swej historii Stany Zjednoczone używały swoich więzień, by tłumić wszelkie zorganizowane wysiłki, które podważały jego legitymizację – od prób, by rozbić wczesną Working Men’s Benevolent Association po zakaz działania Partii Komunistycznej… po próby zniszczenia Partii Czarnych Panter’. Dla Jacksona wszystkie aktywności, które zagrażają kapitalistycznemu porządkowi społecznemu automatycznie uruchamiają działanie aparatu represji i to dlatego uważa on, że wojna domowa jest jedynym środkiem, za pomocą którego można dokonać rewolucji totalnej”.

J. Wang, Carceral Capitalism, Cambridge and London 2018.

Lumpenbourgeoisie, lumpendevelopment, lumpenstate / Lumpenburżuazja, lumpenrozwój, lumpenpaństwo

Lumpenbourgeoisie, lumpendevelopment, lumpenstate 

„‘How can one search for classes among the people on the margins of society?’ (Kozyr-Kowalski). This question distances itself from unscientific and seemingly obvious approach to the true nature of relations in the world of lawlessness, violence and poverty. From the approach based on common sense and experience, from which the image of amorphous community of people is most strongly recorded in the social memory. They are seen as connected by one certain and obvious feature: the generalized moral dissaproval resulting from their marginalized social position.  

Here we take the perspective that is well characterized by Kozar-Kowalski’s thesis for the research on the lumpenclasses: ‘In the world of crime, lawlessness and plunder, the class structure of a normal society is reproduced in a specific way’. (…) The classes that appear in the world – after Marx, uncritically and imprecisely called as the lumpenproletariat – emphasizes Kozyr-Kowalski, should be regarded according to the structure of economy and property, that is to say - as the lumpenclasses: lumpenproletariat, lumpenpettybourgeoisie and lumpenbourgeoisie. 

(…) The concept of lumpenbourgeoisie was a general description or an euphemism, similar to the notion of ‘the Third World’, and it did gain more concrete meaning only a little later. As [Andre Gunder] Frank recalls himself, he seek for a word to describe the upper class in Latin America. (…) Initally the concepts of ‘lumpendevelopment’ and ‘lumpenbourgeoisie’ were restricted to the area of Latin America, however, the diagnosis of this specific form of social and economic development turned out to be so accurate that – after awhile – it was extended to other geographical areas. 

(…) The „pro-european” lumpenbourgeoisie in Latin America built ‘national’ lumpenstates that never achieved real independence, but became for lumpenbourgeoisie the effective instrument of the policy of lumpendevelopment. 

Reffering to the totality of factors of lumpendevelopment for the formation of lumpenbourgeoisie, as it was analyzed by Frank, it can be noted that while initially the most important conditions were independent from this lumpenclass (created in colonies by the policy of the metropolitan states), then over time particularism was formed as a feature which cemented the lumpenbourgeoisie and this particularism was regarded by its representatives as an autonomous value, even if it caused the backwardness of the country as a whole. (…) It is simply the ideology and the binder of the entire lumpenbourgeoisie – the inviolability of its interests as a caste. 

(…) The emergence of the new phenomena in the field of lumpeneconomy (shadow economy) after 1990 [in Poland] was the result of a symbiosis of two different systems of property: the official one and – to use Podgórecki’s term – the one based on ‘dirty communities’, that is, on secret, semi-legal social relations. 

‘Dirty communities’ appeared also in the socialism, and after 1989 they contributed significantly to the persistence of institutions derived from the former system (which was also associated with the existence of ‘hidden economy’, i.e. in our terminology – lumpeneconomy, also partly a clandestine economic system). It was a dangerous phenomenon as it caused, according to Podgórecki, the attitudes of uncertainty, because these communities permeated the entire social system”.

Z. Galor, Lumpenwłasność: szara strefa i margines społeczny, Poznań 2006. 

Lumpenburżuazja, lumpenrozwój, lumpenpaństwo

„‘Jakże można poszukiwać klas wśród ludzi marginesu społecznego?’ (Kozyr-Kowalski). Pytanie to dystansuje się od nienaukowego – oczywistościowego podejścia do prawdy o charakterze stosunków w świecie bezprawia, przemocy i nędzy. Podejścia ugruntowanego na wiedzy potocznej i doświadczeniu, z którego najsilniej zapisuje się w społecznej pamięci obraz amorficznej zbiorowości ludzi połączonych tylko jedyną pewną, bo oczywistą właśnie, cechą: ogólnej społecznej dezaprobaty moralnej wynikającej z ich zmarginalizowanego położenia społecznego.  

Podejmujemy tu perspektywę, którą dla badań nad zagadnieniem lumpenklas dobrze charakteryzuje teza Kozyra-Kowalskiego: ‘W świecie przestępstwa, bezprawia i grabieży dochodzi do swoistego odtworzenia struktury klasowej normalnego społeczeństwa’. (…) Na klasy, które występują w świecie – bezkrytycznie za Marksem nieprecyzyjnie nazywanym w literaturze lumpenproletariatem – podkreśla Kozyr-Kowalski, widziane poprzez tworzącą ten świat ekonomiczno-własnościową strukturę, składają się klasy lumpen: -proletariatu, -drobnomieszczaństwa i -burżuazji. 

(…) Pojęcie lumpenburżuazji miało charakter ogólnego opisu czy też eufemizmu, podobnie do pojęcia ‘trzeci świat’, dopiero nieco później wypełniło się bardziej skrystalizowaną treścią. Jak wspomina sam [Andre Gunder] Frank, poszukiwał on słowa opisującego górną warstwę społeczną w Ameryce Łacińskiej. (…) Początkowo pojęcie ‘lumpenrozwoju’ i ‘lumpenburżuazji’ było zarezerwowane dla obszaru Ameryki Łacińskiej, jednakże diagnoza dotycząca tej specyficznej formy rozwoju gospodarczo-społecznego okazała się na tyle trafna, że po krótkim czasie rozszerzono je na inne obszary geograficzne. 

(…) „Proeuropejska” latynomerykańska lumpenburżuazja zbudowała ‘narodowe’ lumpenpaństwa, które nigdy nie osiągnęły prawdziwej niezależności, a stały się po prostu efektywnymi instrumentami prowadzenia polityki lumpenrozwoju przez lumpenburżuazję. 

Odnosząc się do ogółu analizowanych przez Franka czynników lumpenrozwoju dla kształtowania się lumpenburżuazji, można zauważyć, że o ile największe znaczenie miały z początku warunki od tej lumpenklasy niezależne – tworzone w koloniach przez politykę państw metropolitarnych, to z biegiem czasu ukształtował się partykularyzm jako cecha cementująca lumpenburżuazję i traktowany przez jej przedstawicieli jako wartość autonomiczna, nawet jeśli powodował zacofanie kraju jako całości. (…) Jest to wręcz ideologia i spoiwo całej lumpenburżuazji – nienaruszalność jej interesów jako grupy.  

(…) Pojawienie się po 1990 roku nowych zjawisk z zakresu lumpengospodarki (szarej gospodarki) było efektem symbiozy dwóch odmiennych układów własności: oficjalnego oraz – używając określenia Podgóreckiego – opartego na ‘brudnych wspólnotach’, czyli na niejawnych, półlegalnych stosunkach społecznych. 

‘Brudne wspólnoty’ występowały także w socjalizmie, a po 1989 roku przyczyniały się znacząco do trwania instytucji wywodzących się z poprzedniego systemu (co wiązało się również z istnieniem ‘gospodarki cienia’, czyli w naszej terminologii lumpengospodarki, także po części niejawnego systemu ekonomicznego). Było to zjawisko o tyle niebezpiecznie, że wywołujące, jak pisał Podgórecki, postawy niepewności, gdyż wspólnoty te przenikały cały system społeczny.”

Z. Galor, Lumpenwłasność: szara strefa i margines społeczny, Poznań 2006.

Farewell to the canailles from canals / Pożegnanie z kanaliami z kanałów

Farewell to the canailles from canals

„These distinctly negative views held by Britain’s officials and middle classes regarding the canal boatpeople were also bound up in the sense that the boatpeople constituted a strange “class apart ” or “race apart ” within British society. Indeed, while mainstream Victorian perceptions of canal people were somewhat akin to Victorian attitudes toward other groups of geographically mobile, subjugated laborers — such as vagrants, who were mostly lone, unattached migrant workers — the ability of canal people to carry their families with them over the course of their travels often implicated them in a pattern of social reproduction perceived as quite separate from the social reproduction patterns characterizing the rest of British society.  

(…) In this vein, an 1873 writer describes canal people as ‘dusky as gypsies and picturesque in their costume’. The British and Irish canal people’s habit of painting their boats in lush colors provoked, among some, a similar set of interpretative reactions. (…) For Victorian observers, the canals and their boatpeople sparked romantic associations with gypsies and exotic races; fearful associations with disease, smugglers, and criminality; religious associations with moral depravity and Satanism; and political associations with anti-imperial groundswells. For the bourgeoisie (…) a canal portends a coming Chartist or Socialist rebellion.  

(…) And the use of the canals for not only criminal but also politically rebellious activity was not always a mere phantom. (…) For in Ireland and in parts of Britain and British North America, the forces of anti-imperial sedition and conspiracy often spread along the canal and waterway networks, organized by secret societies such as the Ribbonists and the Fenian Brotherhood. The Irish tradition of politically seditious secret societies dated back to the late eighteenth century, a time when Irish peasants, attempting to resist the collapse of traditional agrarian farming, formed secret organizations such as the Whiteboys and the Defenders. Rituals, oaths of secrecy, and the exchange of passwords were prominent in such organizations. 

(…) The use of waterways for anti-imperial movements extended beyond the canals of Ireland and Britain — for example, to the border waterways between Canada and the United States. Here, members of an Irish secret society called the Fenian Brotherhood, whose strategic agenda and geopolitical aims were much more explicit and ambitious than those of the Ribbon Society, ran raids from the United States into Canada in 1866 and 1871 with the aim of pressuring Britain to liberate Ireland from the empire. The Fenians’ most spectacular raid, in 1866, entailed the secret movement of thousands of radical guerrilla fighters by canal barge in the region around Niagara Falls. 

(…) The Fenian leaders hoped to manipulate and marshal these sorts of geopolitical tensions and fears to their cause, that of creating an Irish republic with a constitution modeled on that of the United States. As these leaders declared at their 1865 conference at Cincinnati, such a republic’s temporary home was to be in some piece of Canadian territory, likely Quebec’s Eastern Townships, with the city of Sherbrooke acting as the capital of the ‘Irish Republic in exile’. Then, once a humbled Britain had liberated Ireland from the empire, this ‘young giant Republic’ (as Marx described the Fenian specter) would eschew Canadian in favor of Irish soil. 

(…) Thomas Tunney’s Throttled! added to political and business elites’ already unsettling image of civil strife in America an equally frightening image of subversive groups of water pilots, factory workers, and garage tinkerers commandeering urban industrial and transportative spaces for violent ends. Tunney’s memoirs expressed fears of much stolen coal tar, potash, TNT, ammonia, and dynamite being trafficked by subversive freight handlers of obscure origins, affiliations, and loyalties, a seeming hydra of hazily, conflated Germans, anarchists, Wobblies, and anti-imperial revolutionaries. (…) response to the specter of violent subversion was to rethink the patterns of investment tied up in those spaces around the port noted by Tunney for their ‘difficulties as areas to be policed’. (…) Another approach to rethinking the spaces of the port — and the approach that, for the most part, came to define the harbor’s subsequent spatial and transportative development, as well as the [New York] city’s economic life after World War II — was (…): by divesting from freight-handling facilities in the city altogether”.

J. Shell, Transportation and Revolt. Pigeons, Mules, Canals, and the Vanishing Geographies of Subversive Mobility, Cambridge and London 2015.

Pożegnanie z kanaliami z kanałów

„Te wyraźnie negatywne opinie wyrażane przez brytyjskich oficjeli i klasy średnie w odniesieniu do ludzi zamieszkujących kanały były powiązane również z przeświadczeniem, że ludzie nadbrzeży stanowili dziwaczną „odrębną klasę” albo „odrębną rasę” w obrębie brytyjskiego społeczeństwa. Rzeczywiście, podczas gdy mainstreamowe wiktoriańskie postrzeganie ludzi kanałów było całkiem podobne do wiktorańskiego stosunku do innych grup geograficznie mobilnych, podporządkowanych pracowników – takich jak włóczędzy, którzy w większości byli samotnymi, nieprzypisanymi do miejsca pracownikami migracyjnymi – to zdolność ludzi kanałów do zabierania ze sobą rodziny w toku ich podróży często wikłała ich we wzorzec społecznej reprodukcji, postrzeganej jako zupełnie odrębna od społecznych wzorców utrzymania charakteryzujących pozostałą część społeczeństwa brytyjskiego. 

(…) W tym duchu pewien pisarz w 1873 opisywał ludzi kanałów ‘ciemnych jak cyganie, o strojach pikarejskich’. Rozpowszechniony wśród brytyjskich i irlandzkich ludzi kanałów zwyczaj malowania ich łodzi krzykliwymi kolorami wyzwalał wśród niektórych podobny zestaw schematów interpretacyjnych. (…) Dla obserwatorów z epoki wiktoriańskiej kanały i ich ludzie nadbrzeża wyzwalali romantyczne skojarzenia z cyganami i egzotycznymi rasami; płochliwe konotacje z chorobami, przemytnikami i kryminalnością; religijne powiązania z moralnym zepsuciem i satanizmem; i polityczne związki z antyimperialnymi falami. Dla burżuazji kanał zwiastował nadchodzącą rebelię czartystów lub socjalistów.  

(…) I wykorzystanie kanałów nie tylko do przestępczych, ale także politycznie buntowniczych aktywności nie zawsze było jedynie majakiem. (…) Ponieważ w Irlandii i w częściach Wielkiej Brytanii i brytyjskiej Ameryki Północnej siły antyimperialnego zrywu i konspiracji często rozprzestrzeniały się wzdłuż sieci kanałów, zorganizowanej przez tajne stowarzyszenia takie jak ribboniści czy Bractwo Fenian. Irlandzka tradycja wywrotowych politycznie sekretnych społeczności sięgała do późnego wieku XVIII, do czasów, kiedy to irlandzcy chłopi, próbując stawiać opór wobec załamania się tradycyjnej uprawy ziemi, utworzyli tajne organizacje takie jak Whiteboys czy Defenders. Rytuały, tajemne przysięgi czy wymiany haseł były w tych organizacjach na porządku dziennym. 

(…) Wykorzystanie dróg wodnych przez ruchy imperialne rozciągało się poza kanały Irlandii i Wielkiej Brytanii – na przykład, ku granicznym drogom wodnym pomiędzy Kanadą a Stanami Zjednoczonymi. Tam członkowie tajnych irlandzkich społeczności zwani Bractwem Fenian, których strategiczna agenda i cele geopolityczne były znacznie bardziej otwarcie wyłożone i ambitniejsze niż w przypadku Ribbon Society, przeprowadzali naloty z USA do Kanady w latach 1866 i 1871 z zamiarem wywarcia na Wielkiej Brytanii presji, by wyzwolić Irlandię od imperium. Najbardziej spektakularny nalot Fenian w 1866 roku pociągnął ze sobą tajne przemieszczanie się tysięcy radykalnie usposobionych partyzanckich bojowników poprzez kanał w regionie wokół wodospadu Niagara.  

(…) Przywódcy Fenian mieli nadzieję, że uda im się manipulować i manewrować tego rodzaju geopolitycznymi napięciami i lękami z korzyścią dla ich sprawy, tj. utworzenia irlandzkiej republiki z konstytucją stylizowaną na amerykańskiej. Jak zadeklarowali ich liderzy na konferencji w Cincinnati w 1865 roku, tymczasowy dom dla tej republiki miał zostać ulokowany gdzieś na kawałku terytorium kanadyjskiego, prawdopodobnie w miastach wschodniego Quebecu, z Sherbooke w roli stolicy ‘irlandzkiej republiki na wychodźstwie’. Kiedy upokorzona Wielka Brytania wyzwoli Irlandię z okowów imperium, wówczas ‘ta młoda republika olbrzymów’ (jak Marks określił widmo Fenian) zrezygnowałaby z kanadyjskiej na rzecz irlandzkiej ziemi. 

(...) Książka Zdławieni! Wykrywanie niemieckich i anarchistycznych spiskowców bombowych Thomasa Tunneya wzbogaciła obraz konfliktów społecznych w Ameryce, widziany oczami elit politycznych i biznesowych, o równie przerażające przedstawienie wywrotowych grup nadzorców nadbrzeżnych, pracowników fabrycznych i garażowych majsterkowiczów, którzy zawłaszczają miejskie przestrzenie przemysłowe i transportowe dla brutalnych zamiarów. Wspomnienia Tunneya wyrażały obawy, że znaczne ilości skradzionej smoły węglowej, potażu, trotylu, amoniaku i dynamitu, są przemycane przez wywrotowych przewoźników towarowych o niejasnym pochodzeniu, afiliacjach i lojalności, przypominających hydrę mglistych, przemieszanych ze sobą Niemców, anarchistów, związkowców Wobblies i antyimperialnych rewolucjonistów. (…) Odpowiedzią na widmo brutalnego przewrotu było przemyślenie schematów inwestycyjnych powiązanych z tymi przestrzeniami portowymi, które Tunney uznał za ‘kłopotliwe obszary wymagające nadzoru policyjnego’. (…) Innego rodzaju podejściem zastosowanym do zmiany charakteru przestrzeni wokół portu – i było to podejście, które w przeważającej mierze określiło późniejszy przestrzenny i transportowy rozwój portu, jak również gospodarcze życie miasta [Nowego Jorku] po II wojnie światowej – było (…): całkowite pozbycie się infrastruktury przeładunkowej w całym mieście”.

J. Shell, Transportation and Revolt. Pigeons, Mules, Canals, and the Vanishing Geographies of Subversive Mobility, Cambridge and London 2015.

Squatting and the (anti)colonial geographies of mudflats / Skłoting i (anty)kolonialne geografie błota

Squatting and the (anti)colonial geographies of mudflats

"It is only out of the open and indeterminate space marked out by these contradictions that a history of squatting in Vancouver may be meaningfully assembled and narrated. It would, in other words, be misguided to plot a strongly vectored historical narrative that connects the network of early colonial landholdings and squatter settlements in the Lower Mainland with the various communities we know today. After all, and as a number of geographers and historians have argued, the resettlement of this region was an uneven and violent process in which ‘the Canadian Dominion struggled to manage the appropriation of legal, social, and physical space’. Squatting provides not only a minor history of these struggles, but a privileged point of view for understanding the various entanglements of capital, law and violence that underpin ‘the making of Vancouver’. This is a history of makeshift cottages, boathouses and shacks, precarious and informal urban settlements, experimental housing initiatives and radical autonomous communities. It is a history shaped by a complex patchwork of customary beliefs and rights, the improvised use of materials and skills, and the development of emergent forms of dwelling, sociality and cooperation, where the figure of ‘the squatter’ was itself a source of multiple imaginings.  

(…) More often than not, squatters rights were a category that was ‘used to impose the colour of title to the appropriate class of settler and remove the remainder’. There is, in fact, considerable historical evidence to show that – even before confederation – land officials across the Canadian Dominion were mobilising the concept of squatters’ rights as, on the one hand, a way of introducing market-based private property rights and, on the other hand, as a sort of Trojan horse that could provide entry for settlers to land that was initially ceded to indigenous communities.  

(…) As the historical geographer Cole Harris has long reminded us, most British Columbians are not only immigrants but the ‘occupiers of spaces that recently belonged to others’. In British Columbia, ‘land’, according to Harris, ‘was the new opportunity; life here was about occupying, controlling and managing it, about establishing who could do what where. In the process settlements were created and space was reconfigured.’ The resettlement of British Columbia, to borrow Harris’ felicitous phrasing, thus depended on the radical refashioning of pre-colonial native spaces not only through the creation of a patchwork geography of small scattered Indian reserves, but through a process of violent dispossession and land-grabbing. ‘Native space,’ in the words of one historian, ‘had to be unmade as much as it had to be made.’ ‘One human geography,’ added Harris, ‘was … superseded by another, both on the ground and in the imagination.’ 

In the case of Vancouver, this new ‘geography’ represented ‘the final act in a one-sided drama whereby newcomers claimed the city for themselves – and only for themselves’. The creation of the city saw the obliteration of native geographies and the erasure of complex social lifeworlds, longstanding patterns of resource extraction as well as deeply sedimented understandings of property and kinship.  

(…) At the same time, the effects of colonial power were never absolute and were, if anything, shaped by uneven and contradictory geographies of encounter and contestation. For Renisa Mawani, the colonial contact zone was ‘a space of racial intermixture – a place where Europeans, aboriginal peoples, and racial migrants came into frequent contact, a conceptual and material geography where racial categories and racisms were both produced and productive of locally configured and globally inflected modalities of colonial power’. If Mawani focuses, in particular, on the emergent practices of racial governance in British Columbia, it is also clear that squatter settlements and informal communities (and the ways in which these terms were mobilised and understood) were part of the colonial contact zone that she has in mind and that in these settlements we find the kind of ‘counter stories and mappings’ that ‘complicate the certainties of the settler city’. 

(…) A new alignment of radical youth politics, creative protest and alternative forms of living found its most concrete expression, however, in the squatter community that was created on the Maplewood intertidal mudflats. (…) The Maplewood squatters cultivated a modest ethics of mending and repair, as salvaged materials and do-it-yourself practices provided the main material support for their community. 

(…) As the late Marxist geographer Neil Smith argued, the ‘myth of the frontier’ carries significant ideological weight in struggles over the meaning of gentrification. According to Smith, ‘insofar as gentrification infects working class communities, displaces poor households, and converts whole neighbourhoods into bourgeois enclaves, the frontier ideology rationalises social differentiation and exclusion as natural, inevitable’. Smith shows how the poor and working class are all too easily framed as ‘uncivil’ and on the ‘wrong side’ of a dividing line between an urban wilderness and those heroic homesteaders (read gentrifiers) who seek to tame it. As a process, gentrification is therefore neither benign nor innocent. Not only does it describe a process of violent dispossession and reordering, more often than not it erases, as Smith argues, the very social histories, struggles and geographies that it subsumes.  

Smith’s frontier mythos takes us into the heart of Vancouver’s social divide and Downtown Eastside as a site of confrontation between ‘incoming middle-class settlers’ and longstanding residents who live in Single Resident Occupancy (SRO) hotels, rooming houses, basement suites and, in many cases, on the streets themselves. While redevelopment in the neighbourhood has pushed the city’s outcast poor – the drug addicts, homeless, pan-handlers and sex workers, many of whom are aboriginal Canadians – into an ever-diminishing enclave, it has also been fiercely contested by area residents".

A. Vasudevan, The Autonomous City. A History of Urban Squatting, London and New York 2017. 

Skłoting i (anty)kolonialne geografie błota

"To dopiero wychodząc od otwartej i niezdeterminowanej przestrzeni, naznaczonej sprzecznościami, historia skłotingu w Vancouver może zostać sensownie zebrana i opisana. Mówiąc inaczej, byłoby niewłaściwym kreślenie czytelnej narracji historycznej, która łączyłaby ze sobą sieć wczesnych kolonialnych posiadłości i skłoterskich osiedli na obszarze Lower Mainland z rozmaitymi społecznościami, które znamy dziś. Koniec końców, jak zauważyło wielu geografów i historyków, ponowne zasiedlenie tego regionu było nierównym i pełnym przemocy procesem, w toku którego ‘dominium kanadyjskie usiłowało przeprowadzić prawne, społeczne i fizyczne zawłaszczenie przestrzeni’. Skłoting dostarcza nie tylko mniejszościowej historii dla tych walk, ale także centralnego punktu obserwacji dla zrozumienia różnych powiązań między kapitałem, prawem i przemocą, które stanowiły podstawę dla ‘wytwarzania Vancouver’. To historia prowizorycznych domków letniskowych, przystani dla łodzi i szałasów, prekarnych i nieformalnych osiedli miejskich, eksperymentalnych inicjatyw mieszkaniowych i radykalnych autonomicznych społeczności. To historia ukształtowana przez kompleksowy zestaw zwyczajowych wierzeń i praw, improwizowanych zastosowań materiałów i umiejętności i rozwoju emergentnych form zamieszkiwania, towarzyskości i współpracy, w której figura ‘skłotersa’ sama w sobie była źródłem wielu odrębnych wyobrażeń. 

(…) Najczęściej prawa skłotersów były kategorią, której ‘używano by nadać podstawę prawną odpowiedniej klasie osiedleńców i usunąć pozostałych’. Istnieje rzeczywiście pokaźny zestaw dowodów historycznych, by wykazać, że – nawet przed utworzeniem konfederacji – urzędnicy ziemscy wzdłuż i wszerz dominium kanadyjskiego wykorzystywali koncept praw skłotersów, aby – z jednej strony – wprowadzić rynkowe prawa własności, a z drugiej – w rodzaju konia trojańskiego, który mógłby zapewnić osadnikom drogę wejścia na ziemię, którą pierwotnie przekazano rdzennym społecznościom. 

(…) Jak od dawna przypominał nam geograf historyczny Cole Harris, większość mieszkańców Kolumbii Brytyjskiej jest nie tylko imigrantami, ale ‘okupantami przestrzeni, które do niedawna należały do kogoś innego’. W Kolumbii Brytyjskiej ‘ziemia’, według Harrisa, ‘dawała nowe możliwości; życie tutaj zależało od jej okupacji, kontroli i urządzania, od określenia, kto co może robić i gdzie. W tym procesie tworzyło się osadnictwo, a przestrzeń podlegała rekonfiguracji’. Ponowne zasiedlenie Kolumbii Brytyjskiej, by zapożyczyć trafne sformułowanie Harrisa, zależało zatem od radykalnego przeobrażenia przedkolonianych, rdzennych przestrzeni nie tylko poprzez wytworzenie mozaikowej geografii niewielkich, rozproszonych rezerwatów indiańskich, ale także przez proces brutalnego wywłaszczenia i zawłaszczenia ziemi. ‘Przestrzeń rdzenna’, mówiąc słowami pewnego historyka, ‘musiała zostać zniszczona w równym stopniu, co stworzona’. ‘Jedna ludzka geografia’, dodaje Harris, ‘została… zastąpiona przez inną, zarówno na ziemi, jak i w sferze wyobrażeń’. 

W przypadku Vancouver ta nowa ‘geografia’ wyznaczała ‘końcowy akt w jednostronnym dramacie, w którym nowo przybyli rościli sobie prawo do miasta dla siebie – i tylko dla siebie’. Stworzenie miasta oznaczało wymazanie rdzennych geografii i wygumkowanie złożonych społecznych światów życia, utrwalonych wzorców pozyskiwania zasobów, jak również głęboko zakorzenionego rozumienia własności i pokrewieństwa. 

(…) Jednocześnie skutki kolonialnej władzy nigdy nie były całkowite – były, jeśli już, kształtowane przez nierówne i pełne sprzeczności geografie spotkania i kontestacji. Według Renisy Mawani, kolonialna strefa kontaktu była ‘przestrzenią rasowej mieszanki – miejscem, w którym Europejczycy, ludy tubylcze i urasowieni migranci wchodzili ze sobą w częste kontakty, konceptualną i materialną geografią, w której rasowe kategorie i rasizmy były zarówno wytwarzane, jak i produktywne dla lokalnie złożonych i globalnie wykrzywionych modalności kolonialnej władzy’. Jeśli Mawani skupia się przede wszystkim na nowopowstałych praktykach rasowego rządzenia w Kolumbii Brytyjskiej, to jasnym staje się, że skłoterskie osiedla i nieformalne społeczności (wraz ze sposobami, na jakie te pojęcia były mobilizowane i rozumiane) stanowiły część kolonialnej strefy kontaktu, którą autorka ma na myśli i że w osiedlach tych znajdujemy swego rodzaju ‘kontrhistorie i mapowania’, które ‘komplikują pewniki miasta osadników’. 

(…) Jednakże nowe połączenia radykalnej młodzieżowej polityki, kreatywnego protestu i alternatywnych form życia znalazły swój najbardziej konkretny wyraz w skłoterskiej społeczności, która zawiązała się na międzypływowych równinach błotnych w Maplewood. (…) Skłotersi z Maplewood kultywowali skromną etykę łataniny i napraw, ponieważ zbierane przez nich materiały i praktyki typu zrób-to-sam stanowiły podstawowe źródło utrzymania dla ich społeczności. 

(…) Jak twierdził nieżyjący już marksistowski geograf Neil Smith, ‘mit pogranicza’ niesie ze sobą znaczący ciężar ideologiczny w walkach o znaczenie gentryfikacji. Według Smitha, ‘o ile gentryfikacja zatruwa życie społecznościom klasy robotniczej, wypiera biedne gospodarstwa domowe i obraca całe sąsiedztwa w burżuazyjne enklawy, o tyle ideologia pogranicza dostarcza uzasadnienia dla społecznej dyferencjacji i wykluczenia jako zjawisk naturalnych, nieuniknionych’. Smith pokazuje, że biedota i klasa robotnicza zbyt łatwo zostają przedstawiane jako ‘nieucywilizowane’ i znajdujące się po ‘złej stronie’ linii oddzielającej miejską dzikość i tych heroicznych osadników (czytaj: gentryfikatorów), którzy usiłują ją okiełznać. Jako proces gentryfikacja nie jest zatem ani łagodna, ani niewinna. Nie tylko wyraża się w niej proces gwałtownego wywłaszczenia i zmiany porządku, ale często wiąże się ona z wymazywaniem, twierdzi Smith, społecznych historii walk i geografii, które gentryfikacja sobie podporządkowuje. 

Mitologia pogranicza Smitha zabiera nas w samo serce społecznego podziału w Vancouver i dzielnicy Downtown Eastside jako miejsca konfrontacji pomiędzy ‘nadchodzącymi osadnikami z klasy średniej’ a wieloletnimi mieszkańcami, którzy żyją w hotelach dla samotnych mieszkańców, kwaterach, piwnicznych apartamentach i – w wielu przypadkach – na samej ulicy. Podczas gdy przebudowa okolicy wypchnęła zbiedniałych miejskich wyrzutków – narkomanów, bezdomnych, żebraków i pracownice seksualne, z których wielu to rdzenni Kanadyjczycy – do coraz bardziej kurczącej się enklawy, mieszkańcy z okolicy stawiali jej zaciekły opór".

A. Vasudevan, The Autonomous City. A History of Urban Squatting, London and New York 2017.

The grumpy old squatters / Zgryźliwi tetrycy ze skłotu

The grumpy old squatters

"In early April 2015, a team of artists, activists and academics travelled with a group of six pensioners from Berlin to London where they met with the British architectural firm Assemble. The pensioners were part of a larger group of seniors who had squatted a community centre and recreation home in 2012 in the Berlin district of Pankow after the local council said that they would have to make way for a new luxury real estate development. The ‘squatters’, aged between 63 and 96, paid a monthly membership of one euro in order to use the space for a range of activities. The space had become a site of care, gathering and refuge for many older Germans from the former East who found themselves unemployed after the Wende. The pensioners occupied the centre for over 111 days and, in the process, they were able to assemble a wide network of support across Berlin and elsewhere in Germany. They even adopted aspects of the action repertoire used by Berlin’s longstanding squatting scene. Banners were unfurled and draped from the centre with well-recognised slogans such as ‘this house is occupied’ (‘dieses Haus ist besetzt’) and ‘we will stay’ (‘wir bleiben alle’) and the group soon became part of a wider network of protests against gentrification and housing scarcity across Berlin. In the face of growing popular support, the local district council (grudgingly) agreed to begin negotiations over the centre’s leasehold contract. A temporary use contract was issued which allowed the pensioners to run the house as an autonomous self-organised collective. However, the long-term status of the house remains unresolved, and for the former squatters who run Stille Straße 10 as a social centre, the struggle to avoid eviction is ongoing.  

(...) The organisers of the Wohnungsfrage exhibition first contacted the volunteer committee that ran the Still Straße social centre in the summer of 2014. The pensioners were asked to devise a model project for ‘self-determined and communal living for older people’. (...) During the workshops, it became clear that the members of Still Straße were highly critical of the kind of housing available to pensioners in Berlin and the effect that recent urban development in the city has had it on local communities and the resources traditionally available to residents on fixed incomes. ‘There has to be space for community and communal experiences’, they argued. ‘How people organise that exactly is up to them.’ 

(...) They came up with a model for a multistorey building that would include over twenty residential units and a communal area that would encompass the entire first floor and included a kitchen, a workshop and storage space. Each residential unit would be subdivided into two sections: one that was to be used as a privately owned apartment with conventional doors and windows, with the other having folding doors and glazed windows across the entire breadth of the room. The second section could be used either privately or collectively. It would be owned by the co-operative responsible for the construction of the building and be administered by a committee chosen by the residents themselves. Basic fixtures would be provided, though the residents would have considerable autonomy in completing the rest of their home according to their own needs and wishes".

A. Vasudevan, The Autonomous City. A History of Urban Squatting, London and New York 2017.

Zgryźliwi tetrycy ze skłotu

"Na początku kwietnia 2015 roku zespół złożony z artystów, aktywistów i akademików wyruszył wraz z grupą sześciu emerytów z Berlina do Londynu, gdzie spotkał się z brytyjską firmą architektoniczną Assemble. Emeryci stanowili część większej grupy seniorów, która zeskłotowała dom kultury i wypoczynku w 2012 roku w dzielnicy Berlina Pankow po tym jak lokalna rada orzekła, że będą musieli ustąpić miejsca nowej luksusowej inwestycji mieszkaniowej. 'Skłotersi', liczący sobie od 63 do 96 lat, opłacali miesięczną składkę w wysokości jednego euro, aby móc używać przestrzeni dla rozmaitych aktywności. Przestrzeń ta stała się sferą opieki, zebrań i schronienia dla wielu starszych Niemców z dawnego Wschodu, którzy znaleźli się na bezrobociu po zmianie ustrojowej. Emeryci zajmowali centrum przez 111 dni i w toku tego procesu udało im się zawiązać szeroką sieć wsparcia w Berlinie i reszcie Niemiec. Przyjęli nawet pewne aspekty strategii działań z repertuaru używanego przez dobrze zakorzeniony w Berlinie ruch skłoterski. Na centrum wywieszono i opisano banery z łatwo rozpoznawalnymi hasłami takimi jak 'ten dom jest zajęty' (‘dieses Haus ist besetzt’) i 'zostajemy' (‘wir bleiben alle’), a grupa wkrótce stała się częścią szerszej sieci protestu przeciwko gentryfikacji i niedoborom mieszkaniowym w całym Berlinie. W obliczu rosnącego poparcia dla grupy, lokalna rada (niechętnie) zgodziła się rozpocząć negocjacje nad umową dzierżawy centrum. Została zawarta umowa na tymczasowe użytkowanie, która pozwoliła emerytom prowadzić dom w formie autonomicznego, samoorganizującego się kolektywu. Jednakże, długofalowy status budynku pozostał nieokreślony i dla byłych skłotersów, którzy prowadzą centrum społeczne przy Stille Straße 10, walka, by uniknąć eksmisji, nadal trwa. 

(...) Organizatorzy wystawy Wohnungsfrage wpierw skontaktowali się z komitetem wolontariuszy, który prowadzi centrum społeczne przy Still Straße w lecie 2014. Emerytów poproszono o opracowanie modelowego projektu służącego 'samookreśleniu i komunalnemu życiu dla starszych ludzi'. (...) Podczas warsztatów stało się jasne, że członkowie Still Straße byli wysoce krytycznie nastawieni do tego rodzaju mieszkalnictwa, które jest dostępne dla emerytów w Berlinie i do skutków, jakie obecna odnowa miejska wywiera na lokalne społeczności i zasoby zwykle dostępne rezydentom o stałych dochodach. 'Musi istnieć przestrzeń dla społeczności i komunalnych doświadczeń', stwierdzili. 'To, jak ludzie się zorganizują, to już ich sprawa'. 

(...) Wymyślili model wielopiętrowego budynku, który zawierałby ponad dwadzieścia jednostek mieszkalnych i komunalną przestrzeń, która objęłaby całe pierwsze piętro i przynależałaby do niej kuchnia, pracownia i przestrzeń magazynowa. Każda jednostka mieszkalna byłaby podzielona na dwie sekcje: jedną, która byłaby używana jako prywatnie posiadany apartament z konwencjonalnymi drzwiami i oknami i jedną, która miałaby składanie drzwi i przeszklone okna na całej szerokości pomieszczenia. Sekcja druga mogłaby być używana zarówno prywatnie, jak i wspólnie. Budynek należałby do kooperatywy, odpowiedzialnej za jego budowę, a administrowany byłby przez komitet wybrany przez samych rezydentów. Zapewnione byłoby podstawowe wyposażenie, ale to mieszkańcy mieliby znaczną autonomię w zakresie wykończenia reszty ich domu, stosownie do swoich potrzeb i życzeń".

A. Vasudevan, The Autonomous City. A History of Urban Squatting, London and New York 2017.

From dirty commoners to the invention of whiteness / Od brudnych chudopachołków do wynalezienia białości

From dirty commoners to the invention of whiteness

„The approach to the connection of immigration and whiteness, and to the senses in which some despised and poor European immigrants 'became white' in the United States, very much grew from the essays of James Baldwin. (…) ‘White men—from Norway, for example, where they were Norwegians—became white: by slaughtering the cattle, poisoning the wells, torching the houses, massacring Native Americans, raping Black women’. However much this dramatic rendering required more—for example, more of the sense and practice of race of the Irish in Ireland and the British empire before coming. 

(…) [W.E.B.] Du Bois portrayed Black workers as at the center of everything, as ‘the real modern labor problem.’ Emancipation brought an ‘upward moving of white labor’, but reassertions of white supremacy followed. In one of countless formulations that show Du Bois linking the origins of race with capitalism, but not adopting the farfetched view that white supremacy could not in turn be itself a decisive factor in class rule, he wrote that the ‘color caste founded and retained by capitalism’ was during and after Reconstruction ‘adopted, forwarded and approved by white labor’. In the post–Civil War South and the world, ‘when white laborers were convinced that the degradation of Negro Labor was more fundamental than the uplift of white labor, the end was in sight’. 

In trying to explain why white labor acquiesced (and more) in such tragedies, all the while able to ‘discern in [them] no part of our labor movement’, Du Bois produced the passage that came to give Wages of Whiteness its title. The passage begins with an acknowledgement that the group under consideration, white Southern laborers during Reconstruction, ‘received a low wage’ as they would have to in a devastated and defeated region. However, they ‘were compensated in part by a sort of public and psychological wage … because they were white’. ‘Public deference and titles of courtesy’ accrued to them, as did admission to parks and the best schools. Police ‘were drawn from their ranks’ and legal structures, ‘dependent on their votes’, kept them out of jail. 

(…) [George] Rawick departed from his classic history of slavery to probe modern racism more broadly, especially in its early phases after Europe’s ‘discovery’ of the Americas and expanded slave trade with Africa. During this transition to capitalism, Rawick argued, the various repressions of desire required to fashion societies and personalities devoted to the accumulation of capital exacted tremendous human costs. Especially among slave-traders and colonial slaveholders, white racism came to be developed, indeed invented, hard by such repressions. The Africans met and commoditized as part of the development of plantation economies came to be seen as embodiments not only of owned labor, but also of the desires that elites had only recently, and only partially, repressed. In organizing their own disappointments and desires, elites imagined Black workers as both degraded and as possessed of ties to nature, eroticism, and pre-capitalist work rhythms that held appeal even as they were deplored. In Rawick’s memorable phrasing, ‘The Englishman’, in such interactions, ‘met the West African as a reformed sinner meets a comrade of his previous debaucheries’, all the while creating, ‘a pornography of his former life’. 

(…) As proletarianization brought new losses of access to the commons and new forms of time discipline and social regimentation to far greater numbers of people, workers processed loss by projecting onto Black workers what they still desired in terms of imagined absence of alienation, even as they bridled at being treated as slaves, or as ‘white niggers’.”

D. Roediger, Class, Race, and Marxism, London and New York 2019. 

Od brudnych chudopachołków do wynalezienia białości

„Podejście do związków między imigracją i białością, oraz do zjawisk, poprzez które część pogardzanych i zubożałych europejskich imigrantów ‘stała się biała’ w Stanach Zjednoczonych, wyrastało w znacznym stopniu z pism Jamesa Baldwina. (…) ‘Biali mężczyźni – na przykład z Norwegii, gdzie byli Norwegami – stali się biali: poprzez zarzynanie bydła, zatruwanie studni, podpalanie domów, masakrowanie rdzennych Amerykanów, gwałcenie czarnych kobiet’. Jednakże to dramatyczne przedstawienie wymagało powiedzenia jeszcze więcej – przykładowo, więcej na temat znaczeń i praktyk rasowych w odniesieniu do Irlandczyków w Irlandii i w imperium brytyjskim, zanim objęło ono Amerykę. 

(…) [W.E.B.] Du Bois przedstawił czarnych pracowników w centrum wszystkiego, jako ‘prawdziwie nowoczesny problem świata pracy’. Emancypacja przyniosła ‘pionową mobilność białych pracowników’, ale wraz z nią nastąpiło ponowne umocnienie białej supremacji. W jednym z niezliczonych sformułowań, które pokazują jak Du Bois połączył początki rasy z kapitalizmem, ale nie przyjął naciąganego poglądu, zgodnie z którym biała supremacja nie może sama z siebie być decydującym czynnikiem dla władzy klasowej, napisał on, że ‘kolorowa kasta utworzona i podtrzymana przez kapitalizm’ podczas i po rekonstrukcji została ‘przyjęta, przekazana i zaakceptowana przez białych robotników’. Po wojnie secesyjnej na amerykańskim Południu i w świecie, ‘kiedy białych pracowników przekonano, że degradacja czarnego świata pracy była istotniejsza niż wyniesienie białego świata pracy, koniec był blisko’. 

Próbując wyjaśnić dlaczego biali pracownicy godzili się (a nawet więcej) na takie tragedie, cały czas nie dostrzegając [w czarnych] ‘części ruchu robotniczego’, Du Bois napisał fragment, z którego książka Wages of Whiteness zaczerpnęła swój tytuł. Fragment ten zaczyna się od stwierdzenia, że rozważana tu grupa, czyli biali pracownicy z Południa podczas rekonstrukcji, ‘otrzymali niskie płace’, jak przystało na zdewastowany i pokonany region. Jednakże ‘częściowo im je zrekompensowano poprzez swego rodzaju publiczną i psychologiczną płacę… z tytułu tego, że byli biali’. Okazywano im ‘publiczny szacunek i oznaki grzeczności’, podobnie jak otwarto dla nich parki i najlepsze szkoły. Policję ‘rekrutowano z ich szeregów’, a struktury prawne ‘zależne od ich głosów’, trzymały ich z dala od więzień. 

(…) [George] Rawick odbił się od swojej klasycznej historii niewolnictwa, by zbadać nowoczesny rasizm jako szersze zjawisko, w szczególności w jego wczesnych fazach od europejskiego ‘odkrycia’ obu Ameryk i rozbudowanego handlu niewolnikami z Afryką. W trakcie tego przejścia do kapitalizmu – twierdził Rawick – różnorakie represje pragnienia były konieczne, by ukształtować społeczeństwa i osobowości oddane akumulacji kapitału, co pociągnęło za sobą ogromne koszty ludzkie. Zwłaszcza wśród handlarzy niewolnikami i kolonialnych właścicieli niewolników biały rasizm został rozwinięty, a w zasadzie wynaleziony, pod wpływem takich ciężkich represji. Napotykani i utowarowieni Afrykanie, wpisani w rozwój plantacyjnych gospodarek, zaczęli być widziani nie tylko jako ucieleśnienie posiadanej na własność siły roboczej, ale także jako strumienie pragnienia, które elity dopiero co – i jedynie częściowo – poddały represji. W procesie kształtowania własnych rozczarowań i pragnień, elity wyobrażały sobie czarnych pracowników jako zarówno zdominowanych, jak i spętanych przez więzi natury, erotyzmu i przedkapitalistycznych rytmów pracy, które okazywały się pociągające, nawet jeśli nimi pogardzano. W pamiętnym sformułowaniu Rawicka ‘Anglik’, podczas tego rodzaju interakcji, ‘napotyka zachodniego Afrykańczyka niczym zreformowany grzesznik spotykający towarzysza swojej dawnej rozpusty’, a wszystko to w chwili, gdy układa on ‘pornografię swojego minionego życia’. 

(…) Podczas gdy proces proletaryzacji przyniósł ze sobą utratę dostępu do dóbr wspólnych i nowe formy dyscypliny czasu i społecznej regimentacji dla zdecydowanie rosnącej rzeszy ludzi, pracownicy przepracowali te straty poprzez projektowanie na czarnych pracowników tego wszystkiego, czego sami nadal pożądali w terminach wyobrażonego zniesienia alienacji, nawet jeśli oburzali się, gdy ich samych traktowano jak niewolników czy ‘białych murzynów’.”

D. Roediger, Class, Race, and Marxism, London and New York 2019.

Commoning of the uncommons / Uwspólnianie tego, co niepospolite

Commoning of the uncommons

"Anthropologist Marisol de la Cadena has proposed the neologism ‘uncommons’ to describe ‘assemblages of life where nature and humans might be beyond the demand for an either/or distinction’ between ‘animate and inanimate forms of life’. Building her account from Andean peoples’ relation to the mountain ‘earth-being’ Ausangate, she rejects not only extractivist relations of property (associated with mining), but also ‘the subject and object detachability that underpins both the common good allegedly sought by extractivist states and the commons that environmentalists rally around to oppose it.’ 

(…) environmentalists also detach humans from the ‘nature’ that they seek to protect, and often do so by keeping humans out. In other words, while taking ‘resources’ for ‘the common good’ is problematic, even environmentalist ideas of protecting ‘the commons’ assume that resources (or nature) and humans are detachable from each other, an assumption not found in Andean ontologies. How can we think outside these dualisms? 

The idea of the mobile commons may help solve this conundrum because it avoids stabilizing the commons as a place or a resource, something to be protected for human benefit. Instead it seeks to transform these kinds of dualistic ontologies by mobilizing commoning as a relational practice of heterogenous coming together in negotiated political alliance. Cadena’s idea of the uncommons is reminiscent of Vandana Shiva’s classic ecofeminist book, Staying Alive: Women, Ecology and Development. It also echoes Escobar’s Designs for the Pluriverse, which describes multiple 'onto-political' projects such as the Latin American movement for Buen Vivir, the Southern African philosophy of Ubuntu derived from a Nguni Bantu term often translated as 'I am because we are' or 'humanity towards others', the Gandhian concept of Swaraj focused on self-government through community building and political decentralization, and ideas of “degrowth” and “postextractivism” as transition frameworks for 'design of/for and by the South'. 

The project of mobility justice, finally, is about both the protection of the planet itself through a living process of commoning and the local mobilization of many networked mobile publics for the defense of the mobile commons.

In mobilizing the commons and commoning mobility, we might recognize mobile commoning as a collective activity, a transitive verb, a heterogeneous movement, a connected mediation. We can enact momentary mobile commons together through the difficult work of building more just embodied socio-natural relations and advancing shared movements for mobility justice. Only by actively seeking mobility justice can we protect our common futures".

M. Sheller, Mobility Justice. The Politics of Movement in an Age of Extremes, London and New York 2018.

Uwspólnianie tego, co niepospolite

"Antropolożka Marisol de la Cadena zaproponowała neologizm ‘dobra niewspólne/niepospolite’ (uncommons), by opisać ‘asamblaże życia, w których przyroda i ludzie mogą wykraczać poza konieczność rozróżniania między ożywionymi i nieożywionymi formami życia’. Opierając swoją propozycję na związkach, w jakie ludy Andów wchodzą z górą ‘bytem ziemskim’ Ausangate, odrzuca ona nie tylko ekstraktywistyczne relacje własności (powiązane z górnictwem), ale także ‘odłączalność podmiotu i przedmiotu, która leży u podstaw zarówno dobra wspólnego (the common good) rzekomo poszukiwanego przez wydobywcze państwa, jak i dóbr wspólnych (the commons), wokół których zbierają się ekolodzy, aby ich bronić’. 

(…) ekolodzy także oddzielają ludzi od ‘natury’, którą chcieliby chronić i robią to często poprzez trzymanie ludzi z dala od niej. Innymi słowy, podczas gdy pozyskiwanie ‘zasobów’ dla ‘dobra wspólnego’ pozostaje problematyczne, to nawet środowiskowe idee ochrony ‘dóbr wspólnych’ zakładają, że zasoby (albo natura) i ludzie są możliwi do rozdzielenia od siebie – to założenie, które jest nieobecne w andyjskich ontologiach. Jak możemy myśleć poza tymi dualizmami? 

Idea mobilnych dóbr wspólnych może pomóc rozwikłać tę zagadkę, ponieważ unika ona zakotwiczania dóbr wspólnych w miejscu lub w zasobie, w czymś, co może być chronione dla ludzkiego pożytku. Zamiast tego usiłuje ona przekształcić tego rodzaju dualistyczne ontologie poprzez potraktowanie uwspólniania (commoning) jako relacyjnej praktyki heterogenicznego spotkania w negocjowanym sojuszu politycznym. Idea dóbr niewspólnych/niepospolitych przywodzi na myśl klasyczną pozycję ekofeminizmu autorstwa Vandany Shivy, Staying Alive: Women, Ecology and Development. Współbrzmi także z Designs for the Pluriverse Escobara, w której opisuje on zróżnicowane ‘onto-polityczne’ projekty takie jak latynoamerykański ruch na rzecz Buen Vivir [dobrego życia], południowoafrykańską filozofię Ubuntu, wywodząca się z terminu Nguni Bantu tłumaczonego jako ‘jestem, ponieważ my jesteśmy’ albo ‘ludzkość wobec innych’, konceptu Swaraj używanego przez Gandhiego, który skoncentrowany jest na samorządności poprzez budowę wspólnotowości i polityczną decentralizację, a także idee degrowth i post-ekstraktywizmu jako ram przejściowych dla 'rozwiązań z/dla i przez Południe'. 

Projekt mobilnej sprawiedliwości oznacza wreszcie zarówno ochronę planety jako takiej poprzez żywe procesy uwspólniania [commoning] i lokalną mobilizację wielu usieciowionych mobilnych publiczności na rzecz obrony mobilnych dóbr wspólnych. 

W mobilizowaniu dóbr wspólnych i uwspólnianiu mobilności, możemy dostrzec mobilne uwspólnianie jako kolektywną praktykę, czasownik przechodni, heterogeniczny ruch, mediację łączącą. Możemy zainscenizować razem w jednej chwili mobilne dobra wspólne poprzez trudny wysiłek budowy bardziej sprawiedliwych relacji społeczno-naturalnych i rozwijania współdzielonych ruchów na rzecz mobilnej sprawiedliwości. Tylko poprzez aktywne poszukiwania mobilnej sprawiedliwości możemy ochronić nasze wspólne przyszłości”.

M. Sheller, Mobility Justice. The Politics of Movement in an Age of Extremes, London and New York 2018.

The subversive pigeons, mules, elephants and camels / Wywrotowe gołębie, muły, słonie i wielbłądy

The subversive pigeons, mules, elephants and camels

„What sorts of carrying technologies have political regimes associated with the movement of weapons, papers, or people for political subversion and revolt? 

(…) In a sense, the account of the carrier pigeon as subversive smuggler acts as a kind of microcosm or ‘dumb show’ for the principal themes at play in this book. The image of German soldiers shooting fearfully at flocks of pigeons in the Belgian sky is especially fitting for my purpose, which is to focus as much on the consequential fears elicited by certain carrying systems as on the carrying systems themselves. Building on this pigeon preamble, chapter 1 takes up the usefulness of another transport animal, the mule, for cargo smuggling and for politically subversive, evasive movement across rough or mountainous terrain, where regular roads cannot easily go. 

(…) The usefulness of trained elephants for subversive mobility across mud, of camels for subversive mobility across windswept desert sands, and of sled dogs for subversive mobility across zones of snow and ice is, I propose, closely related to the usefulness of mules on jagged terrain and carrier pigeons in the air. 

(…) Also introduced (…) is the theme of political fear as a motivating factor in the removal of select transport capacities from the modern world (or at least from many areas of the modern world). The carrier pigeon massacres recorded in Belgium and Britain during the world wars of the twentieth century provide a preliminary illustration of this theme. (…) the comparable destruction of the Chukchi sled dog in far eastern Siberia under Soviet rule provides another example. However, such 'transport destruction' is not always so direct that it comes out of the barrel of a gun. It can instead entail the removal of certain kinds of social knowledge: how to pack a mule, how to ride an elephant through muddy forests during a monsoon, how to navigate labyrinthine marshlands by boat at night, and so on. Consciously or not, political and financial leaders can also effectively destroy or curtail a transport method by denying that method a useful niche in the modern world. Such niches might include transportation for flood-time rescues (for which, in appropriate climates, elephants can be uniquely useful, when floods wash away roads), surficial resource exploration and prospecting (for which pack animals in general can be especially valuable), or counter-guerrilla operations in war zones where there are few usable roads (for which mules in particular can prove indispensable) 

Similarly, regimes can truncate the social use and spatial extent of transport methods associated with subversive patterns of mobility by dismissing, or shelving, closely studied and economically promising planning schemes. (…) Britain’s ‘missing ship canal era’ needs to be understood in relation to a set of social biases and political fears peculiar to the British ruling and middle classes during this period [1870-1920] — biases against the people who worked the boats along the existing British canal networks, as well as fears that these ‘canallers’ were facilitating the secret shipment of weapons, papers, and people in aid of anti-imperial revolt. 

In certain times and places, such closure of transport horizons has been tangled up with a fearful perception that some transport techniques are intrinsically useful for the mobility of rebels and insurgents. Fears of this sort are intimated in the deep social memories and shared habits of associative thinking encapsulated in certain myths and etymologies: the dual meanings of, or mythological backstories to, words like hydra, mulatto, filibuster, Chenango, demping, pidgin, and Yangjingbang. Such fears are suggested in descriptive tropes equating the movement of rebel cameleers with the hostile movements of elemental nature, associating canal people with Satanism and treason, mule handlers and canallers with Roma or gypsies, cameleers and canal people with sea pirates, and so on. 

(…) In the twenty-first century, we may be living through or approaching the ultimate fulfillment of a transport revolution of some kind. Ours is an age of expansive (if also selective) new forms of connectivity, attended by many sharp political controls over transport and movement: an age of tracked travel, of oligarchically controlled energy for vehicular propulsion, and of communication networks bound by equipment well beyond most of the communicators’ reach. Associated with the emergence of this transport geography has been a technological retreat from an older range of possibilities for human mobility, cultural and economic intercourse, and political resistance. Such social and spatial frontiers have become hidden from view. Beyond them, a world remains to be won.

J. Shell, Transportation and Revolt. Pigeons, Mules, Canals, and the Vanishing Geographies of Subversive Mobility, Cambridge and London 2015.

Wywrotowe gołębie, muły, słonie i wielbłądy

„Jakiego rodzaju technologie transportowe były przez reżimy polityczne kojarzone z ruchem broni, dokumentów albo ludzi związanych z polityczną subwersją i rewoltami? 

(…) W pewnym sensie, opowieść o gołębiu pocztowym jako subwersywnym przemytniku funkcjonuje jako swego rodzaju mikrokosmos albo ‘nieme przedstawienie’ w odniesieniu do głównych tematów tej książki. Obrazek niemieckich żołnierzy strzelających w popłochu do stad gołębi na belgijskim niebie szczególnie wpisuje się w mój zamiar, którym jest skoncentrowanie się w równym stopniu na wywoływanych przez dane systemy transportowe obawach, jak i na samych tych systemach. Opierając się na tym gołębim wstępie, rozdział pierwszy zajmuje się użytecznością innego zwierzęcia transportowego, muła, dla przemytu ładunków i politycznie subwersywnego, potajemnego przemieszczania się po nierównym lub górzystym terenie, poprzez który nie można przeprowadzić zwykłych dróg. 

(…) Użyteczność wytresowanych słoni dla subwersywnej mobilności po terenie błotnistym, wielbłądów dla wywrotowej mobilności po smaganych wiatrem pustynnych piaskach, czy psów zaprzęgowych dla nieposkromionych mobilności w strefach śniegu i lodu jest, jak sądzę, ściśle powiązana z użytecznością mułów na terenie pagórkowatym i gołębi pocztowych w powietrzu. 

(…) Wprowadzony zostaje (…) także wątek politycznego strachu jako czynnika motywującego do usuwania wybranych form transportowych we współczesnym świecie (albo przynajmniej z wielu obszarów współczesnego świata). Masakry gołębi pocztowych odnotowane w Belgii i Wielkiej Brytanii podczas wojen światowych XX wieku stanowią wstępną ilustrację tego wątku. (…) Porównywalna zagłada czukockiego psa zaprzęgowego w dalekiej wschodniej Syberii pod rządami radzieckimi dostarcza kolejnego przykładu. Jednakże, tego rodzaju 'destrukcja transportowa' nie zawsze jest na tyle bezpośrednia, że odbywa się pod lufą pistoletu. Zamiast tego może zawierać usuwanie pewnych rodzajów wiedzy społecznej: jak załadować muła, jak ujeżdżać słonia przez błotniste lasy podczas pory monsunowej, jak poruszać się łodzią po labiryntowych bagnach nocą i tak dalej. Świadomie bądź nie, polityczne i finansowe elity mogą skutecznie zniszczyć lub ograniczyć wpływ danej metody transportowej poprzez odmówienie jej roli użytecznej niszy we współczesnym świecie. Takie nisze mogą obejmować operacje ratunkowe podczas powodzi (dla których, w odpowiednim klimacie, słonie mogą być wyjątkowo przydatne, kiedy powódź zmyje drogi), eksploracje i poszukiwanie zasobów powierzchniowych (przy których zwierzęta juczne są szczególnie cenne), albo operacje przeciwpartyzanckie w strefach wojennych, w których jest niewiele zdatnych do życia dróg (gdzie zwłaszcza muły mogą okazać się niezastąpione). 

W podobny sposób reżimy mogą ograniczyć społeczne wykorzystanie i przestrzenny zasięg metod transportowych związanych z wywrotowymi wzorcami mobilności poprzez odrzucenie lub odłożenie na półki skrupulatnie przestudiowanych i ekonomicznie obiecujących rozwiązań. (…) Brytyjska ‘zaginiona epoka kanałów’ powinna być interpretowana w powiązaniu z zestawem społecznych uprzedzeń i politycznych lęków właściwych brytyjskiej klasie rządzącej i średniej w tym okresie [1870-1920] – uprzedzeń wobec ludzi, którzy pracowali na łodziach wzdłuż istniejących brytyjskich sieci kanałów, jak również lęków, że ci ‘kanalarze’ ułatwiali sekretny transport broni, dokumentów i ludzi, by dopomóc anty-imperialnej rewolcie. 

W pewnych momentach i miejscach, takie zawężenie horyzontów transportowych było splątane z pełnym przerażenia przekonaniem, że określone techniki transportowe są z natury przeznaczone dla mobilności buntowników i powstańców. Lęki tego rodzaju są zapisane w głębokiej pamięci społecznej i podzielanych nawykach myślenia asocjacyjnego, zawartych w pewnych mitach i etymologiach: podwójnych znaczeniach lub mitologicznych historiach stojących za słowami takimi jak hydra, mulat, korsarz, Chenango [w slangu: pracownik portowy], demping [w niderlandzkim: wypełnienie wodą lub zamieszki], pidgin [języki pidżymowe – kreolskie; odniesienie do gołębia jako przekaźnika], Yangjingbang [dialekt portowy w Szanghaju; także jeden z tamtejszych kanałów]. Tego rodzaju lęki sugerowane są w opisach, które utożsamiają ruch zbuntowanych wielbłądników z wrogimi przepływami żywiołów, kojarzą ludzi kanałów z satanizmem i zdradą, handlarzy mułów i kanalarzy – z Romami czy cyganami, wielbłądników i ludzi kanałów z piratami morskimi i tak dalej. 

(…) W XXI wieku być może żyjemy w okresie lub zbliżamy się do ostatecznego domknięcia pewnego rodzaju rewolucji transportowej. Nasza epoka jest epoką ekspansji (nawet jeśli selektywnej) nowych form łączności, której towarzyszy sporo dotkliwej kontroli politycznej nad transportem i ruchem: to wiek śledzonych podróży, oligarchicznie kontrolowanej energii dla napędów pojazdów i sieci komunikacyjnych połączonych sprzętami znacznie wykraczającymi poza zasięg większości użytkowników. Pojawieniu się tej transportowej geografii towarzyszy technologiczna ucieczka od starszego zakresu możliwości dla ludzkiej mobilności, stosunków kulturowych i gospodarczych oraz politycznego oporu. Tego rodzaju społeczne i przestrzenne pogranicza zniknęły z pola widzenia. Poza nimi, świat pozostaje do zdobycia”.

J. Shell, Transportation and Revolt. Pigeons, Mules, Canals, and the Vanishing Geographies of Subversive Mobility, Cambridge and London 2015.